خوشه‌های خشم
آیا افغانستان و پاکستان وارد جنگ واقعی می‌شوند؟
طالبان افغانستان از آگوست ۲۰۲۱ پس از سقوط حکومت اشرف غنی و خروج نیروهای آمریکایی، قدرت را در دست گرفتند. پاکستان معتقد است که حاکمان افغانستان تهدیدی برای امنیت ملی اسلام‌آباد هستند و آنها را به فراهم کردن پناهگاه‌های امن برای گروه‌های مسلح متهم کرده است؛ اتهامی که کابل آن را رد می‌کند. به دنبال برخی ناآرامی‌ها در پاکستان، ارتش این کشور حملاتی را به مناطقی از افغانستان انجام داد. به گفته مقامات امنیتی هر دو کشور، پس از حمله هوایی پاکستان در کابل، درگیری‌های مسلحانه در امتداد مرز پاکستان و افغانستان اواخر روز شنبه (19 مهر) آغاز شد و طالبان افغانستان به پست‌های امنیتی پاکستان حمله کردند. به دنبال آن، تبادل آتش در بیش از شش نقطه در امتداد مرز رخ داد. نیروهای طالبان افغانستان گفتند که تعدادی از پست‌های مرزی پاکستان را تصرف کردند. مقامات امنیتی پاکستان نیز اعلام کردند که ارتش چندین پست امنیتی طالبان افغانستان را نابود کرد. فیلم‌های ویدئویی آتش اسلحه و توپخانه دو طرف را نشان می‌داد که آسمان شب را روشن کرده بود. عنایت‌الله خوارزمی، سخنگوی وزارت دفاع افغانستان، گفت که این یک عملیات تلافی‌جویانه برای نقض حریم هوایی افغانستان از سوی پاکستان بود. خوارزمی گفت: «اگر طرف مقابل دوباره حریم هوایی افغانستان را نقض کند، نیروهای مسلح ما آماده دفاع از حریم هوایی خود هستند و پاسخ محکمی خواهند داد.» نکته مهم در این درگیری‌های دوجانبه این است که مقام‌های طالبان افغانستان سفری به هند داشتند. این سفر را می‌توان در راستای موازنه‌سازی هند-افغانستان در روابط با اسلام‌آباد تلقی کرد. ماجرا چیست؟ چرا درگیری بین ارتش پاکستان با طالبان افغانستان شعله‌ور شد؟
تغییر وفاداری در جنوب آسیا؟
«عابد حسین» در گزارشی برای الجزیره نوشت، طالبان افغانستان، پاکستان را به خاطر انفجار در کابل و انفجار دیگری در استان پکتیکا در شرق افغانستان در روز پنجشنبه (17 مهرماه) مقصر دانست. این در حالی است که تنش‌های فزاینده میان این دو همسایه و تغییر وفاداری‌ها در جنوب آسیا اسلام‌آباد را نگران کرده است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی دولت طالبان، تایید کرد که روز پنجشنبه صدای انفجاری در کابل شنیده شد. اگرچه او گفت که علت آن در دست بررسی است، اما در آن زمان شدت این انفجار کم‌اهمیت جلوه داده شد. او هیچ مقصری را معرفی نکرد. مجاهد در ایکس به زبان پشتو نوشت: «صدای انفجاری در کابل شنیده شد. اما نگران نباشید، همه چیز خوب و رو به راه است. حادثه در دست بررسی است.» اما روز جمعه (18 مهر)، وزارت دفاع افغانستان، پاکستان را مسئول انفجارهای کابل و پکتیکا دانست.
این حادثه در بحبوحه تیرگی روابط افغانستان و پاکستان رخ داد. پاکستان دولت طالبان را -که از آگوست 2021 در قدرت است- به فراهم کردن پناهگاه برای گروه‌های مسلح، به‌ویژه طالبان پاکستان، که با نام جنبش «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) شناخته می‌شود، متهم کرده است. اسلام‌آباد این گروه را به دلیل افزایش حملات به نیروهای امنیتی خود مقصر می‌داند. این انفجارها با ورود امیرخان متقی، وزیر امور خارجه دولت طالبان، در روز پنجشنبه (17 مهر) به هند برای یک سفر شش‌روزه همزمان شد. این اولین سفر از این نوع از زمان بازگشت طالبان به قدرت بود. پس از انفجارهای کابل، گمانه‌زنی‌هایی در رسانه‌های اجتماعی مبنی بر اینکه پاکستان پشت این حمله بوده و گفته شده رهبران ارشد «تحریک طالبان پاکستان»، از جمله رهبر این گروه یعنی «نور ولی محسود» را هدف قرار داده، منتشر شد. مقامات طالبان افغان گفتند که محسود در امان است.
احمد شریف، سخنگوی ارتش پاکستان، در یک کنفرانس خبری در پاسخ به این پرسش که آیا ارتش پاکستان برای ترور رهبران «تحریک طالبان پاکستان» به افغانستان حمله کرده است، این اتهام را نه تایید و نه رد کرد. شریف گفت: «افغانستان به‌عنوان پایگاهی برای عملیات علیه پاکستان استفاده می‌شود و شواهد و مدارکی در این مورد وجود دارد. اقدامات لازم که باید برای محافظت از جان و مال مردم پاکستان انجام شود، انجام شده و همچنان خواهد شد.» طالبان افغانستان که زمانی به‌شدت مورد حمایت پاکستان تلقی می‌شد، در تلاش برای بازنگری در سیاست خارجی خود بوده و با قدرت‌های منطقه‌ای مانند هند -دشمن سابق خود- در راستای به‌دست آوردن شناسایی دیپلماتیک نهایی، تعامل داشته است. در همین حال، پاکستان، هند را به حمایت از گروه‌های مسلح فعال در خاک خود متهم کرده است؛ اتهامی که دهلی نو آن را رد می‌کند.
پس از سال خونین ۲۰۲۴ (یکی از مرگبارترین سال‌های پاکستان در یک دهه گذشته، با بیش از ۲۵۰۰ کشته)، هر دو کشور سعی در ازسرگیری روابط خود دارند. «اسحاق دار»، معاون نخست‌وزیر پاکستان، در ماه آوریل از کابل بازدید کرد و رهبران ارشد هر دو طرف، اغلب با میانجیگری چین، سلسله‌جلساتی را برگزار کردند. این روند به ارتقای روابط دیپلماتیک و آرامش مختصری در خشونت‌ها در طول تابستان منجر شد. بااین‌حال، طبق گزارش «موسسه مطالعات منازعه و امنیت پاکستان» (PICSS)، اندیشکده‌ای مستقر در اسلام‌آباد، خشونت در سه ماه اول سال ۲۰۲۵ تقریباً با کل تلفات سال ۲۰۲۴ برابری کرده است. براساس گزارش «داده‌های مکان و رویدادهای درگیری مسلحانه» (ACLED) مستقر در ایالات‌متحده، «تحریک طالبان پاکستان» همچنان عامل اصلی افزایش حملات از سال ۲۰۲۱ است. در گزارش اخیر ACLED آمده است: «داده‌های ما نشان می‌دهد که تحریک طالبان پاکستان تنها در سال گذشته حداقل ۶۰۰ حمله علیه نیروهای امنیتی پاکستان داشته یا وارد درگیری با آنها شده است. فعالیت این گروه در سال ۲۰۲۵ تاکنون از کل سال ۲۰۲۴ فراتر رفته است».
در روزهای گذشته، پاکستان شاهد تشدید بیشتر خشونت‌ها بوده است. یک رشته حملات به کشته شدن ده‌ها سرباز، عمدتاً در استان خیبر پختونخوا در شمال غربی پاکستان، که مرز طولانی و نفوذپذیری با افغانستان دارد، منجر شده است. ارتش پاکستان اعلام کرد که بیش از ۳۰ جنگجوی دخیل در حمله به منطقه قبیله‌ای «اورکزی» را کشته است. تنها در ماه سپتامبر، حداقل ۱۳۵ نفر کشته و ۱۷۳ نفر زخمی شدند. شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، پس از عیادت از سربازان زخمی پس از حملاتی که به کشته شدن ۱۹ پرسنل منجر شد، هشدار جدی به افغانستان داد. شریف در ۱۳ سپتامبر گفت: «یکی از دو مسیر را انتخاب کنید. اگر آنها مایل به برقراری روابط با پاکستان با حسن‌نیت، صداقت و راستی واقعی هستند، ما برای آن آماده‌ایم. اما اگر آنها تصمیم بگیرند که در کنار تروریست‌ها باشند و از آنها حمایت کنند، ما هیچ ارتباطی با دولت موقت افغانستان نخواهیم داشت.»
خواجه آصف، وزیر دفاع، نیز در سخنرانی خود در صحن پارلمان، افغانستان را به ایجاد خشونت در پاکستان متهم کرد. او گفت: «با وجود سال‌ها مذاکره با دولت افغانستان و هیات‌هایی که به کابل رفت‌و‌آمد می‌کنند، خونریزی در پاکستان متوقف نشده است. روزانه مراسم تشییع جنازه پرسنل نظامی برگزار می‌شود. ما با خون خود بهای ۶۰ سال مهمان‌نوازی از شش میلیون پناهنده افغان را می‌پردازیم.» پاکستان از دهه ۱۹۸۰، ابتدا پس از حمله شوروی، سپس در دوران حکومت اولیه طالبان در دهه ۱۹۹۰ و دوباره پس از تصرف افغانستان در سال ۲۰۲۱، میزبان میلیون‌ها پناهنده افغان بوده است. از نوامبر سال ۲۰۲۳، اسلام‌آباد در حال اجرای یک کمپین اخراج دسته‌جمعی است و افغان‌ها -که بسیاری از آنها دهه‌ها در پاکستان زندگی کرده‌اند- را مجبور به بازگشت به خانه می‌کند. آمار دولتی می‌گوید تاکنون نزدیک به یک میلیون نفر بازگردانده شده‌اند.
بازی تغییر می‌کند؟
تنش‌ها میان پاکستان و طالبان در سال‌های اخیر به درگیری‌های نظامی نیز منجر شده است. ارتش پاکستان پیش از این حملات هوایی در داخل خاک افغانستان انجام داده است که جدیدترین آن در دسامبر ۲۰۲۴ بود. بااین‌حال، تحلیلگران می‌گویند اگر پاکستان پشت انفجارهای اخیر باشد، پیامدهای آن می‌تواند جدی باشد. «تمیم باحیس»، تحلیلگر امنیتی مستقر در کابل، می‌گوید طالبان پیوسته پناه دادن به جنگجویان «تحریک طالبان پاکستان» را انکار کرده و هرگونه اذعان رسمی به حملات در داخل پایتخت می‌تواند تنش‌ها را تشدید کند. او به الجزیره گفت: «ما قبلاً دیده‌ایم که حملات هوایی قبلی پاکستان در داخل افغانستان هیچ نتیجه مشخصی نداشته است. در عوض، آنها فقط بی‌اعتمادی را عمیق‌تر و همکاری در مقابله با تحریک طالبان پاکستان را دشوارتر کردند. این حادثه اخیر احتمالاً مواضع را سخت‌تر و گفت‌وگو و هماهنگی را پیچیده‌تر خواهد کرد.» آخرین حمله هدفمند بزرگ در کابل در سال ۲۰۲۲ رخ داد؛ زمانی که ایمن الظواهری، رهبر القاعده، در حمله پهپادی آمریکا کشته شد.
«احسان‌الله تیپو محسود»، تحلیلگر امنیتی مستقر در اسلام‌آباد، گفت اگر پاکستان در این حملات دست داشته باشد، ممکن است به‌عنوان هشداری پس از حملات اخیر در خاک پاکستان در نظر گرفته شده باشد. محسود، که از بنیان‌گذاران «خراسان دیاری»، یک رسانه خبری متمرکز بر امنیت است، گفت که این انفجارها می‌تواند نشانه‌ای از قصد پاکستان برای دنبال کردن اهداف با ارزش بالا در آن سوی مرز باشد. او هشدار داد: «در صورتی که وضعیت امنیتی در پاکستان وخیم باقی بماند و طالبان افغانستان، تحریک طالبان پاکستان را مهار نکنند، پاکستان می‌تواند افرادی را در کابل، که پایتخت سیاسی است، و همچنین افرادی را در قندهار، که به‌عنوان پایتخت معنوی طالبان دیده می‌شود، هدف قرار دهد.»
بااین‌حال، باحیس هشدار داد که هرگونه حمله فرامرزی می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد. او گفت: «اگر پاکستان به گسترش حملات خود در داخل افغانستان ادامه دهد، ممکن است افغان‌های بیشتری با تحریک طالبان پاکستان ابراز همدردی کنند. این ابراز همدردی می‌تواند به جذب نیروهای جدید، تامین مالی و احتمالاً حتی حمایت خاموش از سوی برخی از بخش‌های طالبان افغانستان منجر شود.» او افزود که اگر پاکستان واقعاً رهبران تحریک طالبان پاکستان را در داخل افغانستان هدف قرار دهد، این می‌تواند این گروه را به تشدید حملات در داخل پاکستان تحریک کند. باحیس افزود: «اگر رهبران تحریک طالبان پاکستان واقعاً در داخل کابل هدف قرار گرفته یا کشته شده باشند، این همچنین به‌عنوان هشداری برای این گروه خواهد بود و نشان می‌دهد که آنها حتی در پایتخت نیز در امان نیستند. تحریک طالبان پاکستان احتمالاً با تشدید اقدامات امنیتی خود، جابه‌جایی رهبری خود و احتمالاً تلافی از طریق حملات تهاجمی‌تر در پاکستان، خود را وفق خواهد داد.»
بیل روگیو در «لانگ وار ژورنال» نوشت، شایعه شده که رهبر جنبش «تحریک طالبان پاکستان» در حمله هوایی ارتش پاکستان در کابل کشته شده است. به گزارش منابع محلی، چندین حمله «در نزدیکی میدان عبدالحق» در کابل رخ داده است. برخی گزارش‌ها در ایکس می‌گویند که «نور‌ولی محسود»، رهبر تحریک طالبان پاکستان، هدف این حمله بوده است. «تحریک طالبان پاکستان» مرگ محسود را تایید نکرده و ظاهراً یک بیانیه صوتی از محسود که زنده بودن او را تایید می‌کند، از سوی این گروه منتشر شده است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، وقوع یک «انفجار» در کابل را تایید کرد، اما منبع انفجار و همچنین کشته شدن محسود را تایید نکرد. سپهبد احمد شریف چودری، مدیرکل روابط عمومی سرویس امنیتی پاکستان، دخالت پاکستان در حادثه کابل را نه تایید و نه تکذیب کرد. چودری در پاسخ به سوالی در مورد انفجارها در کابل گفت: «افغانستان یک کشور همسایه و اسلامی است. ما ارتباطات تاریخی و فرهنگی داریم. پاکستان چهار دهه میزبان پناهندگان افغان بوده است. ما فقط یک چیز به دولت افغانستان می‌گوییم: اجازه ندهید خاک شما برای تروریسم علیه پاکستان استفاده شود.»
تحریک طالبان خود را بخشی از طالبان افغانستان می‌داند
اگر مرگ محسود تایید شود، او دومین رهبر ارشد تروریست خارجی خواهد بود که از زمان خروج ایالات‌متحده از افغانستان در آگوست 2021 در کابل کشته می‌شود. در 31 جولای 2022، ایالات‌متحده ایمن الظواهری، امیر القاعده، را در یک حمله پهپادی درحالی‌که در خانه‌ای امن که شبکه حقانی در کابل اداره می‌کند، زندگی می‌کرد، کشت. طالبان و القاعده هرگز مرگ او را تایید نکردند، زیرا طالبان حضور گروه‌های خارجی را در این کشور انکار می‌کند.
به‌رغم انکارهای مکرر طالبان، القاعده، تحریک طالبان پاکستان و مجموعه‌ای از گروه‌های خارجی، مانند حزب اسلامی ترکستان، با تایید و حمایت طالبان آزادانه در افغانستان فعالیت می‌کنند. طبق گزارش «تیم نظارت بر پشتیبانی تحلیلی و تحریم‌های سازمان ملل»، القاعده در ۱۲ استان از ۳۴ استان افغانستان، اردوگاه‌های آموزشی و همچنین خانه‌های امن، مدارس مذهبی، یک مرکز عملیات رسانه‌ای و یک مرکز ذخیره‌سازی سلاح دارد. تیم نظارت در جولای ۲۰۲۴ خاطرنشان کرد که القاعده «هنوز از افغانستان به‌عنوان پناهگاهی امن تحت سلطه طالبان استفاده می‌کند». «تیم نظارت» همچنین در جولای ۲۰۲۴ گزارش داد که طالبان افغانستان و تحریک طالبان پاکستان رابطه «نزدیکی» دارند. تحریک طالبان پاکستان «به فعالیت در مقیاس قابل‌توجهی در افغانستان ادامه می‌دهد و از آنجا عملیات تروریستی را در پاکستان انجام می‌دهد» البته با حمایت طالبان افغانستان. «تیم نظارت» خاطرنشان کرد: «طالبان افغانستان ثابت کرده که قادر یا مایل به مدیریت تهدید ناشی از تحریک طالبان پاکستان نیستند.»
«تیم نظارت» با اشاره به حمایت تحریک طالبان پاکستان از شورش دو‌دهه‌ای طالبان افغانستان که در آگوست ۲۰۲۱ به اوج خود رسید، بیان کرد: «طالبان [افغانستان] تحریک طالبان پاکستان را یک گروه تروریستی نمی‌دانند: پیوندها نزدیک و بدهی آنها به تحریک طالبان پاکستان قابل‌توجه است.» تحریک طالبان پاکستان نه‌تنها خود را نزدیک به طالبان افغانستان می‌داند، بلکه خود را بخشی از طالبان افغانستان نیز می‌داند. در آگوست ۲۰۲۱، تنها چند روز پس از آنکه طالبان افغانستان کنترل کابل و بقیه کشور را به دست گرفتند، امیر «تحریک طالبان پاکستان» یعنی محسود، سوگند وفاداری خود را با «امارت اسلامی طالبان» افغانستان تجدید کرد. محسود با اشاره به اینکه طالبان بخشی از تلاش برای شکست دادن دولت‌های ایالات‌متحده و افغانستان بود، نوشت: «در نتیجه، به لطف خدا، ما به مدت 20 سال، ظالم بزرگ دوران مدرن [ایالات‌متحده] و غلامانش [دولت وقت افغانستان] را شکست دادیم و تاج افتخار را بر سر تمام امت اسلامی و به‌ویژه مردم مجاهد و غازی افغانستان گذاشتیم.»
پولیتیک طالبان به اسلام‌آباد
«امیر خان متقی»، وزیر امور خارجه طالبان افغانستان، روز پنجشنبه (18 مهر) برای سفری یک‌هفته‌ای وارد هند شد؛ سفری که پیش از این غیرقابل تصور می‌نمود. «چریلان مولان»، در گزارشی برای بی‌بی‌سی نوشت، این سفر، بالاترین سطح سفر طالبان به هندوستان از زمان به قدرت رسیدن در سال ۲۰۲۱ است. متقی در طول اقامت یک‌هفته‌ای خود، در مورد روابط دیپلماتیک، تجاری و اقتصادی با مقامات هندی گفت‌وگو کرد. این سفر به‌عنوان سفری در راستای «سیاست هند در قبال افغانستان» تلقی می‌شود. روز جمعه (19 مهر)، پس از ملاقات متقی با «اس جایشانکار»، وزیر امور خارجه هند، دهلی اعلام کرد که سفارت خود را در کابل که چهار سال پیش با بازگشت طالبان به قدرت بسته شده بود، بازگشایی خواهد کرد. پاکستان از نزدیک این موضوع را زیر نظر دارد.
متقی -که معافیت موقت از تحریم‌های سازمان ملل به او اجازه سفر داده است- از روسیه، تنها کشوری که تاکنون دولت طالبان را به‌طور کامل به رسمیت شناخته است، به دهلی پرواز کرد. واقعیت شگفت‌انگیز این است که نه اسلام‌آباد، نه دهلی و نه طالبان نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که روابط طالبان با پاکستان به این زودی و تا این حد رو‌به وخامت بگذارد، درحالی‌که هند با دولت جدید کابل رابطه‌ای جدید برقرار خواهد کرد. دهلی سابقاً از دولت تحت حمایت غرب در افغانستان که طالبان آن را ساقط کرد، حمایت می‌کرد و این سفر نشان‌دهنده عمل‌گرایی و واقع‌گرایی سیاسی در هر دو طرف است و نشان می‌دهد که آنها در مورد ارتقای روابط دیپلماتیک، سیاسی و تجاری جدی هستند.
متقی، به همراه مقامات وزارت تجارت و امور خارجه افغانستان، روز جمعه (19 مهر) با جایشانکار در دهلی دیدار کرد. جایشانکار گفت: «همکاری نزدیک‌تر بین ما به توسعه ملی شما و همچنین ثبات و تاب‌آوری منطقه‌ای کمک می‌کند.» او همچنین بر «تعهد کامل هند به حاکمیت، تمامیت ارضی و استقلال افغانستان» تاکید کرد. متقی هند را «دوست نزدیک» خواند و افزود که سفر او روابط میان دو طرف را بهبود خواهد بخشید. اگرچه هند رسماً حاکمان بالفعل افغانستان را به رسمیت نشناخته است، اما یکی از کشورهایی است که نوعی روابط دیپلماتیک یا غیررسمی با طالبان دارد. هند در حال حاضر یک دفتر نمایندگی کوچک در کابل دارد و کمک‌های بشردوستانه به افغانستان را از همین دفتر ارسال می‌کند. تعامل فزاینده بین دولت راست‌گرای ملی‌گرای هند و طالبان، مدت کوتاهی پس از بازگشت این گروه به قدرت در کابل آغاز شد.
این سفر خاص در شرایطی صورت می‌گیرد که روابط بین هند و پاکستان از یک‌سو و همچنین پاکستان و دولت طالبان رو‌به وخامت است. «هارش وی. پنت» و «شیوام شخاوت»، از اندیشکده بنیاد تحقیقات آبزرور، در مقاله‌ای نوشتند: «وخامت روابط با پاکستان به طالبان اجازه می‌دهد تا از ریسک‌های خود جلوگیری کنند و نشان دهند که چگونه برای بقای خود دیگر به اسلام‌آباد وابسته نیستند و هویتی جدا از وابستگی بیش از حد خود به پاکستان برای خویش ایجاد می‌کنند.» به گفته این نویسندگان، تعامل عمیق‌تر با هند همچنین به این گروه فرصت می‌دهد تا «برای پایگاه داخلی خود، درکی از مشروعیت ایجاد کند».
«برهما چلانی»، تحلیلگر امور استراتژیک، معتقد است که این سفر «نشان‌دهنده یک عقب‌نشینی برای پاکستان» و گامی مهم در جهت به رسمیت شناختن عملی رژیم طالبان است. چلانی افزود که این سفر «نشان‌دهنده یک بازتنظیم محتاطانه در روابط هند و طالبان است، و هر دو طرف تعامل عمل‌گرایانه را برای پیشبرد منافع استراتژیک خود در اولویت قرار داده‌اند». چلانی افزود که این سفر همچنین نشان‌دهنده یک تغییر احتمالی در پویایی قدرت منطقه‌ای افغانستان است. کمی بیش از چهار سال پیش، همه اینها بعید به نظر می‌رسید.
پس از تعیین جدول زمانی برای خروج نیروهای تحت رهبری ایالات‌متحده تا اواسط سال 2021، وحشت در محافل سیاسی هند حاکم شد. همزمان با تصرف کابل از سوی طالبان در ۱۵ آگوست ۲۰۲۱، هند سفارت و چهار کنسولگری خود را در افغانستان تعطیل و صدور ویزا برای افغان‌ها از هر قشری، از جمله دانشجویان، بیماران، بازرگانان و مقامات و سیاستمداران سابق دولتی را متوقف کرد. تنها با یک کلیک، تقریباً تمام ویزاهایی را که قبلاً برای هزاران افغان صادر کرده بود، ظاهراً به دلیل نگرانی‌های امنیتی، لغو کرد. اما ظرف یک سال، هند حضور دیپلماتیک خود را دوباره برقرار کرد و در ژوئن ۲۰۲۲ یک «تیم فنی» را به افغانستان فرستاد که وظیفه نظارت بر توزیع کمک‌های بشردوستانه را بر عهده داشت.
دهلی همچنین شروع به صدور ویزا برای چهره‌های بانفوذ طالبان، مقامات دولتی و اعضای خانواده آنها کرد. چنین سفرهایی، اگرچه رسماً اعلام نشد، اما به ایجاد اعتماد و تفاهم کمک کرد. نوامبر گذشته، هند به طالبان اجازه داد تا نماینده‌ای در دهلی منصوب و کنسولگری‌های خود را ابتدا در بمبئی و سپس چند ماه بعد در حیدرآباد افتتاح کنند. در طول سه سال گذشته، دو کشور در تلاش برای بازسازی تدریجی روابط بوده‌اند و مقامات و دیپلمات‌های هندی چندین دیدار سطح بالا با طالبان در یک کشور سوم برگزار کرده‌اند؛ از جمله دیداری میان متقی و ویکرام مصری، وزیر امور خارجه هند، در ژانویه امسال در دوبی.
بازی حاصل جمع صفر میان هند و پاکستان
هند و پاکستان مدت‌هاست که درگیر یک بازی با حاصل جمع صفر در افغانستان هستند و هر یک برای تسلط بر چشم‌انداز سیاسی خود به بهای دیگری رقابت می‌کند. به دلیل روابط نزدیک طالبان با پاکستان، ارتش و نهادهای سیاسی هند از زمان تاسیس آن در سال ۱۹۹۴، این گروه را به‌عنوان یک نیروی نیابتی پاکستان با هدف بیرون راندن هند از افغانستان می‌دیدند. هند، به همراه روسیه و ایران، از جناح‌هایی که علیه طالبان در افغانستان می‌جنگیدند، حمایت کردند تا اینکه این گروه پس از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۱ از قدرت برکنار شد. در طول ۲۰ سال بعدی، هند همچنان حامی اصلی دولت افغانستان که مورد حمایت آمریکا و از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده بود، باقی ماند، زیرا شورشیان، عمدتاً طالبان، جنگی خونین به راه انداختند.
درحالی‌که پاکستان در طول اولین حکومت این گروه (۲۰۰۱-1996) و آغاز دوره دوم قدرت آنها، روابط خوبی با طالبان داشت، اما مدتی است روابط میان این دو به‌طور فزاینده‌ای متشنج شده است، به‌طوری که مقامات مختلف پاکستانی، از جمله وزیر دفاع این کشور، آشکارا افغانستان را «کشور دشمن» نامیده‌اند. پاکستان دولت طالبان را متهم می‌کند که به «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) اجازه می‌دهد از خاک افغانستان برای انجام حملات در داخل پاکستان استفاده کند و حملات هوایی در داخل افغانستان علیه آنچه پناهگاه‌های تحریک طالبان می‌نامد، انجام داده است.
این اتهامات بارها از سوی طالبان رد شده است، که به نوبه خود عناصری را در داخل پاکستان به تلاش برای بی‌ثبات کردن افغانستان متهم می‌کند. دلایل هند برای حفظ روابط خوب با طالبان، در درجه اول، پیشبرد منافع ملی آن است. بزرگ‌ترین نگرانی دهلی، امنیت و به‌ویژه فعالیت‌های گروه داعش، القاعده و سایر گروه‌های شبه‌نظامی متمرکز بر هند است. طالبان به دهلی اطمینان داده‌اند که اجازه نخواهند داد از خاک افغانستان برای فعالیت‌های تروریستی علیه هند استفاده شود. روابط با طالبان همچنین کلید تمایل دهلی برای تعمیق ارتباط با ایران و آسیای مرکزی برای مقابله با نفوذ چین و پاکستان در منطقه است. با وجود تعمیق روابط هند و دولت طالبان، هر دو طرف محتاط هستند. روابط آنها به دلیل ملاحظات مربوط به اتفاقات گذشته و همچنین ملاحظات مختلف داخلی و پیامدهای احتمالی خارجی، همچنان تاکتیکی است.
«مجیب مشعل» در گزارشی برای نیویورک‌تایمز به نقل از زلمی خلیل‌زاد، مذاکره‌کننده ارشد سابق آمریکا در توافق صلح با طالبان که به خروج ایالات‌متحده منجر شد، نوشت: «حملات پاکستان علیه پایتخت افغانستان تشدید بزرگی است و خطرات بسیاری به همراه دارد.» به نوشته گزارشگر نیویورک‌تایمز، تنش‌های فزاینده در منطقه، وفاداری‌ها را محک می‌زند و روابط را از نو ترسیم می‌کند. وی معتقد است که حملات پاکستان به کابل و دیگر نقاط افغانستان احتمالاً پیامی است به رهبری طالبان مبنی بر اینکه اسلام‌آباد رابطه نزدیک طالبان با هند را تحمل نخواهد کرد. پاکستان در سال‌های اخیر شاهد افزایش خشونت بوده که عمدتاً به طالبان پاکستان نسبت داده می‌شود. این گروه اگرچه جدا از طالبان افغانستان است، اما با آنها متحد است. اعتقاد بر این است که رهبران و جنگجویان طالبان پاکستان از آن سوی مرز و از افغانستان فعالیت می‌کنند.
«حمزه جیلانی» و «آندرس شیپانی» در گزارشی برای فایننشال‌تایمز اشاره می‌کنند که ژنرال احمد شریف چودری، می‌گوید، «اگر افغانستان اوضاع خود را مرتب نکند، هر کاری خواهیم کرد». چودری گفت که طالبان «چاره‌ای جز گوش دادن ندارند. اگر تاریخ به شما چیزی بگوید، این است که اگر مار را در حیاط خلوت خود پرورش دهید، شما را نیش خواهد زد. این چیزی است که ما به آنها می‌گوییم: شما دیگر یک بازیگر غیردولتی نیستید، باید مانند یک دولت عمل کنید. شما باید مرز میان دو کشور را کنترل کنید».
گزارشگران فایننشال‌تایمز می‌افزایند، اسلام‌آباد امیدوار بود که حمایت از طالبان افغانستان در جریان شورش طولانی‌مدت این گروه علیه نیروهای تحت رهبری ناتو، برای پاکستان اهرم فشار و امنیت در امتداد مرز مشترک ۲۶۰۰ کیلومتری‌شان را فراهم کند. اما از زمان خروج نیروهای غربی از افغانستان و به قدرت رسیدن طالبان در اواخر سال ۲۰۲۱، تنش‌ها افزایش یافته است. در سال جاری، حدود ۹۰۰ نیروی امنیتی پاکستان در نبرد با شورشیان در نزدیکی مرز جان خود را از دست داده‌اند که بالاترین تعداد از سال ۲۰۰۹ است.
گروه‌های جدایی‌طلب در استان بلوچستان در جنوب غربی با تلاش‌های پاکستان و کشورهای خارجی برای استخراج ثروت‌های معدنی این استان مخالف هستند. آنها همچنین به دنبال استقلال مناطق تحت کنترل خود هستند. به نوشته «جیلانی-شیپانی»، طالبان پاکستان به دنبال تحمیل تفسیری تندروانه از اسلام بر پاکستان هستند. آنها معمولاً در کمربند قبیله‌ای شمال غربی فعال هستند. طبق اعلام وزارت دارایی پاکستان، بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹، «تحریک طالبان پاکستان» شورشی سخت به راه انداخت که در آن ده‌ها هزار سرباز و غیرنظامی کشته شدند و بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برای اقتصاد شکننده پاکستان هزینه داشت. چودری گفت که در سال منتهی به ۱۵ سپتامبر 2025 نیروهای پاکستان ۱۳۱۱ «تروریست» را کشتند.
گزارش شورای امنیت سازمان ملل در سال گذشته (2024) تخمین زد که حداقل شش هزار جنگجوی طالبان پاکستان در خارج فعالیت می‌کنند. مقامات پاکستانی ادعا می‌کنند که تجدید حیات این گروه تا حدی به دلیل تفنگ‌ها، دوربین‌های دید در شب و کوادکوپترهایی است که نیروهای ناتو پس از خروجشان و همچنین آزادی صدها جنگجو از زندان‌های افغانستان به‌جا گذاشته‌اند. چودری در مصاحبه خود با فایننشال‌تایمز، هند را نیز به استفاده از افغانستان تحت حاکمیت طالبان به‌عنوان «پایگاه عملیاتی» متهم کرد، آن هم برای حمایت از طالبان پاکستان و شورشیان بلوچ در راستای بی‌ثبات کردن پاکستان. هند چنین اتهاماتی را رد کرده و می‌گوید پاکستان در تلاش است تا از دخالت خود در تحولات کشمیر تحت کنترل هند، طفره برود؛ اتهامی که اسلام‌آباد هم آن را رد می‌کند.
«نایانیما باسو»، عضو اندیشکده «گیت‌وی هاوس» در بمبئی و نویسنده کتاب «سقوط کابل»، می‌گوید، «هند از تنش‌ها میان پاکستان و افغانستان سوءاستفاده می‌کند، همان‌طور که در «هر دشمن دشمن من، دوست من است» سوءاستفاده می‌کند». پاکستان از سال ۲۰۲۳ بیش از ۸۰۰ هزار پناهنده افغان را اخراج کرده و به‌طور دوره‌ای گذرگاه‌های مرزی خود با افغانستان را بسته است. «اسفندیار میر»، پژوهشگر ارشد جنوب آسیا در مرکز استیمسون در واشنگتن، گفت: «رهبری پاکستان معتقد است که طالبان عمداً از تحریک طالبان پاکستان برای وادار کردن آنها به استفاده از سلاح استفاده می‌کنند.» او افزود که تلفات سنگین وارد‌شده به نیروهای امنیتی پاکستان «نگرش‌ها را در اسلام‌آباد سخت‌تر کرده است».
«عابد حسین» در تحلیلی برای الجزیره نوشت، اوایل امسال، افتخار فردوس، یکی از بنیان‌گذاران «خاطرات خراسان»، پورتالی که تحولات امنیتی منطقه‌ای را دنبال می‌کند، گفت: «هیچ تعهد فراگیری از سوی طالبان افغانستان برای اقدام علیه تحریک طالبان پاکستان در افغانستان وجود نداشته است». او به الجزیره گفت: «احتمالاً این اتفاق هرگز نخواهد افتاد.» وی افزود که طالبان یک «موجودیت خاکستری در جهانی است که دیگر بین سیاه و سفید تفاوتی قائل نیست. من هیچ پایانی برای تحریک طالبان پاکستان نمی‌بینم، درحالی‌که ایده طالبان وجود دارد. محاسبات شکست‌خورده پاکستان برای داشتن یک دولت کنترل‌شده طالبان در افغانستان عواقب زیان‌باری داشته است و بزرگ‌ترین اشتباه بعدی این است که انتظار داشته باشیم چالش‌های امنیتی داخلی‌اش با مذاکره با طالبان از بین برود». جنبش «تحریک طالبان پاکستان» که در سال ۲۰۰۷ در بحبوحه به اصطلاح «جنگ علیه تروریسم» به رهبری ایالات‌متحده ظهور کرد، مدت‌هاست که یک کارزار مسلحانه علیه پاکستان را آغاز کرده است. این گروه می‌خواهد قوانین سخت‌گیرانه اسلامی را اجرا کند، خواستار آزادی اعضای زندانی خود و خواستار لغو ادغام مناطق قبیله‌ای پاکستان با استان خیبر پختونخوا است.
