علیه هژمونی

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز جمعه ۲۷ تیرماه تهدید خود مبنی بر اعمال تعرفه ۱۰درصدی بر واردات از اعضای گروه کشورهای در حال‌ توسعه «بریکس» را تکرار کرد و گفت که اگر این گروه به شکلی معنادار تشکیل شود، خیلی سریع از بین خواهد رفت. ترامپ بدون نام بردن از این کشورها گفت: «وقتی درباره این گروه از بریکس، شش کشور، شنیدم، خیلی خیلی محکم به آنها ضربه زدم. و اگر واقعاً به شکلی معنادار تشکیل شوند، خیلی سریع از بین خواهند رفت. ما هرگز نمی‌توانیم اجازه دهیم کسی با ما بازی کند.» ترامپ همچنین گفت که متعهد به حفظ جایگاه جهانی دلار به‌عنوان ارز ذخیره است و متعهد شد که هرگز اجازه ایجاد ارز دیجیتال بانک مرکزی در آمریکا را ندهد.

«آندریا شالال» در گزارشی برای رویترز نوشت، ترامپ در ۶ جولای (۱۵ تیرماه) تعرفه جدیدی را اعلام کرد و گفت که این تعرفه شامل آن کشورهایی خواهد شد که خود را با آنچه او «سیاست‌های ضدآمریکایی» گروه بریکس می‌نامید، همسو کنند. با توجه به اینکه گروه‌هایی مانند «گروه ۷» و «گروه ۲۰» متشکل از اقتصادهای بزرگ، به دلیل اختلافات و رویکرد مخرب «اول آمریکا»ی ترامپ، با مشکل مواجه شده‌اند، گروه بریکس خود را به‌عنوان پناهگاهی برای دیپلماسی چندجانبه معرفی می‌کند. از زمان صدور این تهدید، ترامپ بارها ادعا کرد که این گروه برای آسیب رساندن به ایالات‌متحده و نقش دلار به‌عنوان ارز ذخیره جهانی تشکیل شده است، اما رهبران بریکس این ادعا را رد کرده‌اند. برزیل در ماه فوریه برنامه‌های خود را برای ایجاد یک ارز مشترک در جریان ریاست خود بر این گروه در سال جاری لغو کرد، اما بریکس در حال پیشبرد کار بر روی یک سیستم پرداخت فرامرزی به نام «BRICS Pay» است که تجارت و معاملات مالی با ارزهای محلی را تسهیل می‌کند. ترامپ به‌طور خاص برزیل را هدف قرار داده و از ماه آگوست، نرخ تعرفه ۵۰درصدی بر واردات این کشور اعلام کرده و تحقیقات جداگانه‌ای را در مورد آنچه واشنگتن شیوه‌های تجاری ناعادلانه برزیل می‌نامد، آغاز کرده است.1

هند به‌ تازگی موضع خود را در مورد این اقدام پیشنهادی روشن کرد. «راندهیر جایسوال»، سخنگوی وزارت امور خارجه، در ۱۷ جولای (۲۶ تیرماه) گفت: «بله، بریکس در مورد ارزهای محلی صحبت کرده است، اما دلارزدایی چیزی نیست که در دستور کار باشد.» این دومین‌باری است که ترامپ چنین هشداری می‌دهد. در سال ۲۰۲۴، او تهدید کرد که اگر کشورهای عضو بریکس برنامه‌هایی برای معرفی یک ارز رقیب دنبال کنند، ۱۰۰ درصد تعرفه اعمال خواهد کرد. آخرین اظهارات او نشان‌دهنده استفاده مداوم دولت او از سیاست‌های تجاری تهاجمی برای دفاع از منافع مالی ایالات‌متحده است.2

یکم) بریکس در سیبل ترامپ

درحالی‌که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، جنگ تجاری را در سراسر جهان آغاز کرده است، هدف جدیدی در خط آتش او قرار گرفته است: گروه بریکس متشکل از اقتصادهای بزرگ نوظهور. «سیمون مک‌کارتی» در گزارشی برای سی‌ان‌ان نوشت، رئیس‌جمهور آمریکا در روزهای اخیر اعضای این باشگاه تحت حمایت چین و روسیه را به اعمال ۱۰ درصد تعرفه بر کالاهای وارداتی به ایالات‌متحده تهدید کرده است. ترامپ در شبکه‌های اجتماعی نوشت «هر کشوری که خود را با سیاست‌های ضدآمریکایی بریکس همسو کند، بدون استثنا» با این عوارض مواجه خواهد شد. چند روز بعد، او پا را فراتر گذاشت و اظهار کرد که می‌خواهد این گروه را از هم بگسلد. ترامپ در جلسه کابینه گفت: «اگر آنها عضو بریکس باشند، باید ۱۰ درصد تعرفه بپردازند، فقط برای همین یک‌چیز؛ و آنها مدت زیادی عضو نخواهند بود.» تمرکز ترامپ بر بریکس در زمانی صورت می‌گیرد که به نظر می‌رسد این باشگاه در حال پیشرفت است. این گروه از سال گذشته گسترش یافته تا شامل مصر، اتیوپی، اندونزی، ایران و امارات هم شود. البته کشورهای بیشتری در انتظار ورود هستند. مشخص نیست که آیا عربستان سعودی دعوت به عضویت را پذیرفته است یا خیر. همچنین این موضوع توجه بین‌المللی را به این گروه جلب می‌کند؛ گروهی که تقریباً به‌مثابه پاسخ کشورهای «جنوب جهان» به «گروه ۷» است. این موضوع این پرسش را مطرح می‌کند که ترامپ دقیقاً نگران چیست؟

آیا بریکس می‌خواهد دلار را کنار بزند؟

 ترامپ در انتقادهای خود علیه این گروه، بر حوزه‌ای که آن را تهدیدی خاص می‌داند، تمرکز کرده است: ارز. ترامپ چندی پیش در جلسه کابینه گفت: «بریکس برای آسیب رساندن به ما تشکیل شده است، بریکس برای تضعیف دلار ما و از بین بردن دلار ما، از جایگاه استاندارد آن، تشکیل شده است.» این اولین‌باری نیست که او چنین چیزی می‌گوید. در ماه نوامبر، ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور منتخب، تهدید کرد که «تعرفه‌های ۱۰۰درصدی» را بر کشورهای بریکس اعمال خواهد کرد، مگر اینکه آنها متعهد شوند که هرگز «یک ارز جدید بریکس ایجاد نکنند و از هیچ ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت نکنند». او اوایل امسال تهدید علیه کشورهای «به‌ظاهر متخاصم» بریکس را تکرار کرد. هدف «ارز بریکس» از سوی «لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا»، رئیس‌جمهور برزیل، در سال ۲۰۲۳ پیشنهاد شد، اما این پیشنهاد -که آنقدر پیچیده است که ممکن است عملاً غیرممکن باشد- مورد توجه این نهاد نبوده است.

 بااین‌حال، کشورهای بریکس به‌جای تکیه بر دلار آمریکا، به گسترش تجارت با ارزهای ملی خود علاقه‌مند هستند؛ هدفی که در صورت موفقیت، می‌تواند وابستگی بخش قابل‌توجهی از اقتصاد جهانی را به دلار کاهش دهد. بر اساس برخی تخمین‌ها، اعضای بریکس بیش از یک‌سوم تولید ناخالص داخلی جهان را بر اساس برابری قدرت خرید تشکیل می‌دهند. در حال حاضر، اندازه اقتصاد ایالات‌متحده و ثبات دلار، دلار آمریکا را به شریان مالی جهانی -و عامل مهمی در قدرت جهانی آمریکا- تبدیل کرده است. در بیانیه مشترکی که در اجلاس چندی پیش بریکس منتشر شد، گروه رهبران بریکس از مذاکرات جاری در مورد «ابتکار پرداخت‌های فرامرزی» بین کشورهای عضو حمایت کردند. تحلیلگران می‌گویند که چنین سیستمی، در صورت توسعه، می‌تواند به‌طور بالقوه جایگزینی برای شبکه بین‌بانکی سوئیفت با استفاده از ارزهای کشورهای بریکس یا معادل‌های دیجیتال آنها باشد.

دور زدن سوئیفت و یک سیستم تجاری مبتنی بر دلار، مزایای آشکاری برای برخی از کشورهای بریکس، مانند روسیه و ایران دارد، زیرا به آنها اجازه می‌دهد تحریم‌های سنگین غرب را دور بزنند. اما سایر کشورها نیز در عدم تکیه بر دلار آمریکا برای تجارت، مزایایی می‌بینند. چین مدت‌هاست به دنبال تبدیل «رنمینبی» خود به یک ارز بین‌المللی و کاهش آنچه «هژمونی مالی» ایالات‌متحده می‌نامد، است. «پان گونگشنگ»، رئیس بانک مرکزی چین، ماه گذشته در یک مجمع مالی در شانگهای، خواستار توسعه یک «سیستم پولی بین‌المللی چندقطبی» -یا سیستمی که در آن هیچ ارز واحدی غالب نباشد- شد. اما حتی با وجود اراده، رسیدن به آن نقطه، یک گذار سریع نخواهد بود و احتمالاً دیدگاه‌های مختلف و منافع رقابتی زیادی در داخل بریکس در مورد چگونگی انجام این کار وجود دارد (صرف‌نظر از چالش‌های فنی). لولا، رئیس‌جمهور برزیل، با تکرار دیدگاه خود مبنی بر اینکه تجارت جهانی به جایگزین‌هایی برای دلار آمریکا نیاز دارد، به این موضوع اشاره کرد، اما افزود که این چیزی است که «به‌تدریج» و «با دقت» اتفاق می‌افتد.

آیا بریکس برای مقابله با ایالات‌متحده تشکیل شده است؟

ائتلاف اقتصادی اعضای بنیان‌گذار (برزیل، روسیه، هند و چین) در سال ۲۰۰۹ و در پی بحران مالی ایالات‌متحده که به اعتبار مالی آمریکا آسیب رساند و به بازارهای نوظهور در مورد جایگاهشان در اقتصاد جهانی اعتمادبه‌نفس جدیدی بخشید، راه‌اندازی شد. این گروه که در سال ۲۰۱۰ از آفریقای جنوبی دعوت کرد، امروز حتی بیشتر از آن زمان به یک آشفتگی ژئوپولیتیک تبدیل شده است و از کشورهای اقتدارگرا -چه تحت حاکمیت حزب کمونیست و چه با دموکراسی‌های الهیاتی، پویا و گسترده- و کشورهای دیگر در این میان تشکیل شده است. این گروه شامل شرکای نزدیک ایالات‌متحده، مانند هند و امارات؛ کشورهایی که ایالات‌متحده را دشمن می‌دانند، مانند ایران؛ و کشورهایی که با هم توافق ندارند، مانند هند و چین می‌شود. ناظران می‌گویند این امر می‌تواند قدرت بریکس را کاهش دهد، زیرا دستیابی به اجماع در مورد طیف وسیعی از مسائل را با چالش مواجه می‌کند.

اما کشورهای بریکس همچنین با یک دیدگاه ساده متحد هستند: اینکه توازن قدرت جهانی بیش‌ازحد به سمت ایالات‌متحده و متحدان اروپایی‌اش متمایل است و اقتصادهای نوظهور را کنار می‌زند و اینکه این سیستم باید اصلاح شود. به همین منظور، این نهاد بانک توسعه خود را در سال ۲۰۱۵ تاسیس کرد و از آرمان‌های برزیل و هند برای ایفای نقش بیشتر در شورای امنیت حمایت می‌کند. اعضای این گروه این موضوع را که بریکس را «ضدغربی» می‌کند، رد کرده‌اند. اما ازآنجا‌که روسیه و چین در دهه گذشته با افزایش جسارت چین در عرصه جهانی و حمله روسیه به اوکراین، با غرب با اصطکاک بیشتری روبه‌رو بوده‌اند، ناظران می‌گویند هر دو تلاش کرده‌اند تا این گروه را به ابزاری تیزتر برای مقابله با قدرت ایالات‌متحده تبدیل کنند.

البته همه موافق نیستند. «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند، سال گذشته در اجلاس بریکس به سایر اعضا هشدار داد که «مراقب باشند این سازمان به‌عنوان سازمانی که سعی در جایگزینی نهادهای جهانی دارد، شناخته نشود». در همین حال، در گردهمایی امسال رهبران ارشد چندین کشور، از جمله چین، امارات و مصر، حضور نداشتند و این نشان می‌دهد که این نهاد در صدر برنامه‌های فوری آنها نیست. با این اوصاف، جنگ تعرفه‌ای جهانی ترامپ نقطه قوت بریکس بوده است. رهبران در اجلاس ریو، بیانیه مشترکی منتشر کردند که در آن «نگرانی‌های جدی» خود را در مورد «افزایش اقدامات تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای یک‌جانبه» ابراز کردند که ظاهراً کنایه‌ای به سیاست تجاری دولت ترامپ است. اعضا همچنین در مورد نکات مخالف ایالات‌متحده در خارج از حوزه اقتصاد، حتی با وجود اینکه آنها را با دقت بیان کرده‌اند، به اشتراکاتی دست یافته‌اند. آخرین اعلامیه آنها با محکوم کردن حملات نظامی اخیر به ایران و ابراز «نگرانی جدی» از «حملات عمدی به زیرساخت‌های غیرنظامی» و تاسیسات هسته‌ای «صلح‌آمیز» به درگیری ۱۲روزه میان اسرائیل و کشور عضو یعنی ایران، اشاره کرد. بااین‌حال، پس‌ازآنکه اسرائیل ماه گذشته چندین روز به ایران حمله کرد، در این بیانیه از اسرائیل نامی برده نشد. همچنین از ایالات‌متحده نیز که تاسیسات هسته‌ای ایران را به‌عنوان بخشی از همان حمله بمباران کرد، نامی برده نشد.3

دوم) چرا ترامپ از بریکس می‌ترسد؟

چرا رئیس‌جمهور قدرتمندترین کشور جهان نگران نشست گروهی متشکل از ۱۲ کشور در برزیل بود؟ این بلوک شامل برخی از قدرتمندترین کشورهای در حال‌ توسعه از جمله برخی از دشمنان ترامپ است. از آنجا که به نظر می‌رسد جهان در مسیر از هم گسستن قرار دارد، گروه بریکس در تلاش برای حرکت به سمت اصلاح حکمرانی جهانی و تجارت جهانی است. آنها احتمالاً بهترین شانس را برای انجام این کار دارند. «مورین سانتوس»، هماهنگ‌کننده پلت‌فرم اجتماعی-محیطی مرکز سیاست بریکس، گفت: «می‌توانم تایید کنم که اگر آنها به دستور کار خود ادامه دهند و آنچه روی کاغذ آورده‌اند را اجرا کنند، هیچ بلوکی در جهان نمی‌بینیم که بیش از بریکس فشار آورد.»

«مایکل فاکس» در گزارشی نوشت، لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، در مراسم افتتاحیه اجلاس بریکس گفت: «برای چهارمین‌بار، برزیل میزبان اجلاس بریکس است. از بین تمام اجلاس‌ها، این اجلاس در نامطلوب‌ترین شرایط جهانی برگزار می‌شود. سازمان ملل در ۲۶ ژوئن ۸۰ساله شد و ما شاهد فروپاشی بی‌نظیر چندجانبه‌گرایی بوده‌ایم.» در سخنرانی افتتاحیه ۱۰دقیقه‌ای لولا، او «نسل‌کشی» در غزه را محکوم کرد و خواستار راه‌حل دوکشوری شد. او «نقض تمامیت ارضی ایران» را محکوم کرد و به حاضران یادآوری کرد که بریکس وارث جنبش عدم تعهد است. این مواضع در «بیانیه نهایی رهبران بریکس» که روز ۶ جولای -اولین روز اجلاس- قبل از تهدیدات ترامپ در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، گنجانده شده بود. این سند صراحتاً از ایالات‌متحده نامی نبرده بود، اما «اقدامات حمایتی یک‌جانبه» را رد و خشونت در غزه و ایران را محکوم کرده بود. رهبران در مورد لزوم بازنگری در سیستم حکمرانی جهانی (جایی که ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و کشورهای گروه ۷ در صدر قرار دارند و بقیه در حال برداشتن تکه‌های اضافی هستند) ابراز نگرانی کردند. رهبران بریکس در این بیانیه خواستار «اصلاح جامع سازمان ملل، از جمله شورای امنیت، با هدف دموکراتیک‌تر، نماینده‌تر، موثرتر و کارآمدتر کردن آن» شدند.

دستور کاری علیه هژمونی

«مارتا فرناندز»، مدیر مرکز سیاست‌گذاری بریکس، گفت: «بریکس طرحی علیه هژمونی ارائه می‌دهد. آنها خواستار چندقطبی بودن هستند؛ چندقطبی مالی، فرهنگی و سیاسی. ایالات‌متحده برای حفظ هژمونی‌ که در بحران است، مبارزه می‌کند. این هژمونی ایالات‌متحده است که در بحران است. از این نظر، بریکس تهدیدی برای ایالات‌متحده است.» احتمالاً مهم‌ترین نگرانی رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، درخواست‌ها برای دموکراتیزه کردن ارز مورد استفاده در تجارت بین کشورهای بریکس است. در حال حاضر، بیش از نیمی از معاملات جهانی با دلار آمریکا انجام می‌شود. دلارزدایی یا دور شدن از دلار آمریکا به‌عنوان ارز ذخیره اصلی، به معنای یک ضربه بزرگ برای ایالات‌متحده و یک پیروزی بزرگ برای دموکراتیزه کردن تجارت و امور مالی جهانی خواهد بود.

ترامپ در صفحه اجتماعی «تروث سوشیال» نوشت: «ما از این کشورهای به‌ظاهر متخاصم تعهدی می‌خواهیم مبنی بر اینکه نه ارز جدیدی برای کشورهای عضو بریکس ایجاد کنند و نه از هیچ ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت کنند، در غیر این صورت با تعرفه‌های ۱۰۰درصدی مواجه خواهند شد. هیچ شانسی وجود ندارد که کشورهای عضو بریکس جایگزین دلار آمریکا در تجارت بین‌المللی یا هر جای دیگری شوند و هر کشوری که تلاش کند باید به تعرفه‌ها سلام و با آمریکا خداحافظی کند!»

بااین‌حال، کشورهای عضو بریکس کوتاه نیامدند. آنها در بیانیه نهایی خواستار افزایش استفاده از «ارزهای محلی» و گنجاندن استفاده از این ارزها در سیستم بین‌بانکی کشورهای عضو بریکس به‌منظور «تسهیل و گسترش شیوه‌های مالی نوآورانه» و «حمایت از جریان‌های تجاری و سرمایه‌گذاری بیشتر» شدند. «دیلما روسف»، رئیس بانک توسعه جدید بریکس و رئیس‌جمهور سابق برزیل، پیش از اجلاس بریکس اعلام کرد که در حال حاضر یک‌چهارم از سبد وام‌دهی این بانک به ارزهای محلی است و آنها به دنبال رسیدن به ۳۰ درصد تا سال آینده هستند. فرناندز می‌گوید: «بدیهی است که خواسته بزرگ بریکس، چندقطبی شدن پولی است که در تضاد با هژمونی دلار است که از زمان جنگ جهانی دوم به ارز ذخیره تبدیل شده است. بنابراین، این یک حمله مستقیم به این سیستم است که از طریق دلار کنترل می‌شود.»

بریکس چالش‌های زیادی دارد، که بخشی از آن به دلیل ترکیب متنوع فرهنگ‌ها، کشورها و دولت‌هایی است که این اتحاد بین‌المللی التقاطی اما قدرتمند را تشکیل می‌دهند. این گروه به دنبال واژگون کردن سیستم سرمایه‌داری جهانی نیست. سوسیالیسم را پیشنهاد نمی‌کند. کشورهای بریکس قرار نیست دست به تغییرات انقلابی بزنند. اما در تلاش‌اند تا تعادل قدرت در جهان را تغییر دهند تا از هژمونی ایالات‌متحده و قدرت‌های اروپایی به سمت وضعیتی برابرتر حرکت کنند. لولا در جریان این اجلاس گفت: «کسی می‌تواند به من بگوید چرا هند نمی‌تواند در شورای امنیت گنجانده شود؟ یا کشوری مانند برزیل؟ یا مکزیک؟ یا نیجریه یا اتیوپی که کمی بیش از ۱۲۰ میلیون نفر جمعیت دارد، یا مصر که بیش از ۱۰۰ میلیون نفر جمعیت دارد، یا آفریقای جنوبی؟ چراکه نه؟ دلیلی وجود ندارد.»

شورای مردمی بریکس

اجلاس بریکس در خلأ برگزار نشد. نمایندگان می‌گویند که پیش‌ از این جلسه، مذاکره‌کنندگان کشورهای بریکس -که آنها را «شرپا» می‌نامند- در طول سال گذشته صدها بار ملاقات کردند تا در مورد چنین طیف وسیعی از موضوعات به توافق برسند. در سال گذشته همچنین شاهد ایجاد یک «شورای مردمی» جدید بودیم. این شورا سال گذشته به‌ عنوان فضایی برای گروه‌های مردمی جهت مشارکت در دستور کار، سیاست‌ها و آینده بریکس ایجاد شد. نمایندگان ۱۲۰ گروه از تمام کشورهای بریکس در ماه‌های منتهی به اجلاس با یکدیگر ملاقات کردند. سانتوس گفت: «وجود این شورای مردمی شگفت‌انگیز است. زیرا می‌دانید که اکثر کشورهای بریکس در حال حاضر بسیار محافظه‌کار و برخی از آنها حتی غیردموکراتیک هستند و فضای مدنی در داخل کشورهای خود ندارند. بنابراین ارائه این دستور کار برای بریکس، سایر کشورها را به سمت ایجاد فضا برای جامعه مدنی سوق می‌دهد.»

لولا در روز پایان اجلاس با اشاره به ترامپ گفت: «دنیا تغییر کرده است. ما یک امپراتور نمی‌خواهیم. ما کشورهای مستقل هستیم.» این نکته ظریف اما مهمی است. ترامپ می‌خواهد در مرکز توجه باشد. به ‌این ‌ترتیب است که او با اظهارات، اقدامات، احکام و تهدیدهای تکان‌دهنده‌تر، بحث‌ها را منحرف کرده و سعی می‌کند برنده شود. در دنیای ترامپ، ایالات‌متحده -با پشتوانه دلار و ارتش آمریکا- باید اول باشد و بقیه کشورهای جهان حول آن بچرخند. این دقیقاً همان چیزی است که کشورهای بریکس می‌خواهند تغییر دهند. هرچه ترامپ بیشتر فشار بیاورد، آنها بیشتر به سمت دیگری نگاه خواهند کرد. «پدرو کاستا جونیور»، تحلیلگر روابط بین‌الملل، گفت: «در حال حاضر که ایالات‌متحده اعلام می‌کند «آمریکا اول است»، بریکس می‌گوید «همه ما اول هستیم». کشورهای جنوب جهان اول هستند. جامعه اول است. نه برای یک نفر، بلکه برای همه.»4

سوم) پل بریکس؛ تهدیدی برای هژمونی آمریکا

از زمان روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ، وی مشغول تغییر روابط با شرکای آمریکایی بوده است. جدیدترین و چشمگیرترین آنها تعرفه‌های «روز آزادی» بود که به نظر می‌رسید دهه‌ها روابط تجاری را تضعیف خواهد کرد. او همچنین به‌طور گسترده در مورد بریکس و «تهدیدی» که بریکس برای قدرت و سلطه جهانی آمریکا ایجاد می‌کند، اظهارنظر کرده است. «ویلیام جی. جونز» و «پاتاراکورن سونگ‌وارات» در تحلیلی برای «مدرن دیپلماسی» نوشتند، بریکس نه به خاطر آنچه هست، بلکه به خاطر آنچه می‌تواند به آن تبدیل شود، برای ترامپ تهدیدآمیز است. کشورهای عضو بریکس سرشار از منابع هستند و اکنون 1 /43 درصد از تولید نفت و ۴۴ درصد از ذخایر نفتی را در اختیار دارند که می‌تواند قدرت دلار آمریکا را در تجارت بین‌المللی به چالش بکشد. نه‌تنها این، بلکه بیش از ۷۰ درصد از تولید مواد معدنی مانند پلاتین و پالادیوم و ذخایر روی و مواد معدنی کمیاب متعلق به اعضای «بریکس پلاس» است. به لطف چین، کشورهای عضو بریکس بیش از ۷۰ درصد از تولید مواد معدنی کمیاب، از جمله تولیدکنندگان مشتقات عناصر خاکی کمیاب، را نیز در خود جای داده‌اند.

این مواد معدنی به‌عنوان ارز در تجارت جهانی عمل می‌کنند. یکی از ابتکارات مهم ریاست روسیه بر بریکس، ابتکار «پل بریکس» برای تسویه پرداخت‌های بین‌بانکی و در نتیجه دور زدن دلار آمریکا و سیستم پرداخت جهانی سوئیفت بود. درحالی‌که این سیستم هنوز در مراحل مقدماتی است، اما بسیاری از اعضای بریکس تجارت را با ارزهای محلی و از طریق توافق‌نامه‌های سوآپ ارزی تسویه می‌کنند. این امر ناکارآمد است و پتانسیل کامل تجارت چندجانبه بریکس را پوشش نمی‌دهد. بااین‌حال، جایگزین چین برای CIPS (یعنی «سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزی») یک جایگزین مناسب است که می‌تواند ستون فقرات یک سیستم مبتنی بر بریکس باشد. از قضا، در ۱۶ آوریل ۲۰۲۵، CIPS برای اولین‌بار در تاریخ، حجم پولی بیشتری نسبت به سوئیفت پردازش کرد.

 بزرگ‌ترین تهدید بریکس برای هژمونی آمریکا، ادامه سلطه مالی آمریکا بر جهان از طریق پرداخت‌های مبتنی بر دلار است. حجم و اندازه تجارت چین‌محور، همراه با ادغام تولید و زنجیره تامین کشورهای جنوب شرقی آسیا، قدرت‌های انرژی خاورمیانه و فراوانی منابع روسیه، تهدید جایگزین قابل‌توجهی برای قدرت جهانی آمریکا و اروپا خواهد بود. ترامپ اعلام کرده که بریکس تهدیدی برای سیستم تجارت و مالی مبتنی بر دلار آمریکاست و در برابر هرگونه چالشی تلافی خواهد کرد و اعضای بریکس را به اعمال تعرفه‌های اضافی تهدید می‌کند.

این تحلیلگران نوشتند، انتخاب برای جهان کاملاً واضح است. آمریکا را انتخاب کنید زیرا در غیر این صورت، درگیر تهدیدات تعرفه‌ای یک‌جانبه و شدید علیه کشور شما خواهد شد؛ احتمالاً در صورت مخالفت واشنگتن با سیاست خارجی شما از تحریم‌های مالی قهری استفاده خواهد کرد؛ احتمالاً دارایی‌های کشور و مردم شما را خواهد دزدید؛ در روابط تجاری خارجی شما دخالت خواهد کرد و فقط دسترسی با تعرفه بالا به بازار آمریکا ارائه می‌دهد؛ صنعت داخلی شما را غارت می‌کند؛ پیشنهاد فروش سلاح‌های گران‌قیمت را می‌دهد و به سیستم سوئیفت قدیمی که پردازش پرداخت‌ها چند روز طول می‌کشد، دسترسی دارد.

اما اگر چین را انتخاب کنید، این گزینه‌ها پیش‌روی شماست: امکان توسعه زیرساخت‌ها از طریق طرح کمربند و جاده؛ وام‌های آینده از طریق بانک توسعه جدید بریکس؛ پرداخت‌های یکپارچه و فوری در سراسر مرزها؛ احترام به حاکمیت و درعین‌حال رفتار به‌عنوان یک شریک؛ همچنین فرصت‌هایی برای تجارت گسترده در پیمان‌های بزرگی مانند «مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای» (RCEP) و پیمان تجاری آینده به رهبری چین-ژاپن-کره جنوبی فراهم می‌کند. این به این معنی نیست که چین فقط مزایایی برای ارائه دارد. تجارت با چین تا حد زیادی کسری تجاری را نشان می‌دهد، اما همچنین دسترسی به فناوری پیشرفته آینده و تولید محلی مالکیت معنوی چینی مانند خودروهای برقی در تایلند و نیکل در اندونزی را نیز فراهم می‌کند.

تحلیلگران «مدرن پالیسی» بر این باورند که ایالات‌متحده از زمان «پیمان ترانس پاسیفیک» اوباما، استراتژی کلانی برای تجارت و رفاه نداشته است. در عوض، تعامل سیاست خارجی آمریکا تک‌بعدی و مبتنی بر امنیت و به‌طور فزاینده‌ای استفاده از تهدید و زور است. ایالات‌متحده تا حد زیادی از سازمان‌های چندجانبه مبتنی بر قانون فاصله گرفته و به‌طور فزاینده‌ای درگیر اقدامات یک‌جانبه و خارج از قوانین بین‌المللی شده است. مشخص نیست که ایالات‌متحده، جدا از دسترسی به یک بازار غنی، چه چیزی ارائه می‌دهد. این امر تنها به گسترش، توسعه و ادغام بریکس دامن خواهد زد.5

چهارم) کشوری که مانند دیگران نیست

بیشتر اعضای بریکس به چین نزدیک‌تر از ایالات‌متحده هستند و با سرپیچی به تهدیدات ترامپ پاسخ داده‌اند. به‌عنوان‌ مثال، رئیس‌جمهور برزیل او را به رفتاری مانند یک «امپراتور» متهم کرد. این یکی از بسیار انتقادهایی است که بین این دو رهبر با تشدید تنش‌های تجاری ردوبدل شد. اما هند از این قاعده مستثنی است. از آنجا‌ که تعرفه‌های ترامپ تجارت جهانی را تغییر داده و برخی از کشورها را به پکن نزدیک‌تر کرده است، هند در میان اعضای بنیان‌گذار بریکس تنها کشوری است که می‌خواهد نفوذ چین را در امور جهانی کاهش دهد. «الکس تراوللی» در نیویورک‌تایمز نوشت، برای مثال، وقتی مشخص شد که ترامپ از صحبت‌ها در مورد جایگزینی دلار آمریکا به‌عنوان ارز ذخیره جهانی آزرده‌خاطر شده است، «اس. جایشانکار»، وزیر امور خارجه هند، در کنفرانسی در لندن گفت که هند «به‌هیچ‌وجه علاقه‌ای به تضعیف دلار ندارد». ترامپ تهدید کرده که تعرفه‌های ۱۰۰درصدی را بر کشورهایی که به دنبال کاهش نقش غالب دلار هستند، اعمال خواهد کرد، به‌ویژه خشم خود را متوجه بریکس کرد که میزبان بحث‌هایی در مورد امکان‌سنجی یک ارز مشترک در اجلاس‌های اخیر بوده است.

جایشانکار در کنفرانس ماه مارس گفت: «روابط ما با ایالات‌متحده احتمالاً در بهترین حالت خود قرار دارد.» «موهان کومار»، سفیر و مذاکره‌کننده سابق هند در سازمان تجارت جهانی، خاطرنشان کرد که هند نه‌تنها عمیقاً روی حفظ جایگاه دلار سرمایه‌گذاری کرده، بلکه می‌خواهد مانع از جایگزینی رنمینبی چین با آن شود. هند همچنین در ترتیبات نظامی خود به ایالات‌متحده نزدیک‌تر شده است. این کشور تسلیحات آمریکایی بیشتری را به کار گرفته و به همراه ژاپن و استرالیا به گروهی به نام «کواد» پیوسته است که در برابر قدرت نظامی چین از خود دفاع می‌کند. موقعیت حساس هند بین چین و ایالات‌متحده، واکنش آن را به جنگ تجاری جهانی روبه‌افزایش ترامپ کمی سخت می‌کند. هند که با تعرفه ۲۶درصدی ایالات‌متحده تهدید شده، در تلاش است تا قبل از آخرین‌مهلت ترامپ در ۱ آگوست (۱۰ مرداد ۱۴۰۴) به توافقی دست یابد.

بنابراین، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در موقعیتی است که می‌خواهد از آزردن شرکای خود در بریکس جلوگیری کند، اما نمی‌تواند چیزی بگوید که دوستان آمریکایی‌اش را هم بیازارد. مخالفان سیاسی مودی، به رهبری حزب کنگره، مودی را به خاطر عدم ایستادگی در برابر قلدری ترامپ مورد انتقاد قرار می‌دهند. ایده بریکس در اصل از یک مقاله تحقیقاتی سال ۲۰۰۱ یک اقتصاددان بریتانیایی در گلدمن ساکس به نام «جیم اونیل» گرفته شده است. او به‌عنوان یک فرصت سرمایه‌گذاری، چهار اقتصاد بزرگ را که در میان کشورهای کاملاً صنعتی شناخته‌شده به‌عنوان گروه۷ قرار نداشتند، زیر نظر داشت.

مهم‌ترین تحول در تاریخ این گروه، ظهور اقتصادی و ژئوپولیتیک چین بوده است. هر عضو دیگر بریکس، سلیقه خاص خود را از رابطه با این ابرقدرت نوظهور دارد، اما رابطه هند پیچیده‌ترین نوع روابط است. در سال ۲۰۲۰، سربازان چینی و هندی در امتداد مرز هیمالیایی‌شان درگیر شدند و حداقل ۲۴ نفر را کشتند. در ماه می، پاکستان، متحد نزدیک چین، وارد یک درگیری مرزی با هند شد، درحالی‌که زرادخانه‌های هسته‌ای هر دو کشور در پس‌زمینه قرار داشت. اقدام هند برای ایجاد تعادل میان چین و ایالات‌متحده می‌تواند روابطش با سایر اعضای بریکس را به هم بریزد. «پائولو نوگیرا باتیستا جونیور»، اقتصاددان برزیلی که در سال ۲۰۱۵ صندوق بین‌المللی پول را ترک کرد تا رهبری «بانک توسعه جدید» را که از سوی اعضای بریکس در شانگهای تاسیس ‌شده بود، بر عهده بگیرد، گفت: «شاید مشکل اصلی بریکس هند باشد. هند یک کشور غیرخودی است.» باتیستا خاطرنشان کرد که سایر ناظران، هند را «اسب تروآ» در بریکس می‌نامند، به این معنی که روابط نزدیک آن با ایالات‌متحده و اسرائیل در حال خرابکاری در این گروه است.6 

پی‌نوشت‌ها:

1- Andrea Shalal, Trump says BRICS would end quickly if they ever form in a meaningful way, July 18, 2025, https: / /www.reuters.com /world /africa /trump-says-brics-would-end-quickly-if-they-ever-form-meaningful-way-2025-07-18 /

2- HT News Desk, Donald Trump calls BRICS ‘fading out fast,’ repeats ‘10% tariff’ threat, Jul 19, 2025, https: / /www.hindustantimes.com /india-news /donald-trump-calls-brics-fading-out-fast-warns-of-tariffs-if-dollar-is-put-in-jeopardy-101752886937966.html

3- Simone McCarthy, Trump is threatening tariffs on a Beijing-backed group. What’s got him so worried?, July 10, 2025, https: / /edition.cnn.com /2025 /07 /10 /business /brics-tariff-threat-trump

4- MICHAEL FOX, WHY IS DONALD TRUMP AFRAID OF THE BRICS?, JULY 16, 2025, https: / /therealnews.com /why-is-donald-trump-afraid-of-the-brics

5- William J. Jones, Pattarakorn Songwarat, Trump, Tariffs, BRICS and ASEAN: Much Ado About What?, July 19, 2025, https: / /moderndiplomacy.eu /2025 /07 /19 /trump-tariffs-brics-and-asean-much-ado-about-what /

6- Alex Travelli, One of These BRICS Is Not Like the Others, July 18, 2025, https: / /www.nytimes.com /2025 /07 /18 /business /trump-brics-india.html