جهان خاموش
چرا برق کشورها قطع می‌شود؟
کشورهای اروپایی، آفریقا، خاورمیانه، جنوب آسیا و سایر بخش‌ها در هفته‌های اخیر با خاموشی‌های گسترده مواجه شده‌اند. به گفته یان دابسون، کارشناس انرژی، علت اصلی این امر، تقاضای زیاد ناشی از آب‌وهوای نامساعد همراه با ظرفیت تولید ناکافی است. دابسون هشدار داد که انتظار می‌رود فراوانی و شدت خاموشی‌ها افزایش یابد و به تلفات بیشتر و اثرات اقتصادی بیشتر منجر شود.
بسیاری از کشورها در هفته‌های اخیر با قطعی‌های گسترده برق مواجه بوده‌اند که این موضوع نگرانی‌ها را در مورد علت وقوع این اختلال‌ها افزایش داده است. از بالکان گرفته تا خاورمیانه و آفریقا، کشورها اثرات این خاموشی‌ها را احساس می‌کنند. آنها با شبکه‌های برق که تحت فشار بوده و به دلیل امواج گرما و آب‌وهوای شدید با تقاضای بالاتری روبه‌رو هستند، دستوپنجه نرم می‌کنند.
برخی از کشورهای خاورمیانه را موج گرما فرا گرفته است، در حالی که بسیاری از آنها شروع به برنامه‌ریزی قطع برق برای کاهش بار شبکه‌های برق خود کرده‌اند. عراق ساعت‌های کاری اداره‌های دولتی را به دلیل موج گرمای شدید و قطعی طولانی‌مدت برق یک ساعت کاهش داد که اعتراضات گسترده مردمی را در پی داشت.
محمد شیعه السودانی، نخست‌وزیر این کشور، از اقدام اضطراری برای محافظت از ساکنان در برابر گرمای شدید و کمبود مداوم برق خبر داد. قطعی برق بسیاری از عراقی‌ها را در گرم‌ترین ساعات روز بدون تهویه مطبوع یا یخچال رها کرده است و معترضان به خیابان‌ها ریخته‌اند و از دولت می‌خواهند برق را بازگرداند. برق شهرهای بزرگ این کشور قطع شده است که می‌تواند تا 10 ساعت در روز ادامه داشته باشد؛ مناطق روستایی حتی خاموشی طولانی‌تری دارند.
کویت نیز اعلام کرد که به دلیل تقاضای بالا با افزایش دما در تابستان، قطع برق بیشتری را برای کاهش مصرف برق اعمال خواهد کرد. وزارت برق، آب و انرژی‌های تجدیدپذیر کویت برنامه‌هایی را منتشر کرد که نشان می‌دهد چه زمانی و کجا برق از ساعت 11 صبح تا 5 بعدازظهر -شلوغ‌ترین زمان‌ها- قطع می‌شود. قطعی برق در صورت لزوم تا دو ساعت ادامه خواهد داشت.
مصر نیز از تابستان گذشته با کمبود برق دستوپنجه نرم می‌کند. مصطفی مَدبولی، نخست‌وزیر، از قطعی روزانه سه‌ساعته برق در سراسر کشور عذرخواهی کرد که در بحبوحه مصرف بالای برق به دو ساعت تبدیل خواهد شد. وی گفت که بحران قطع برق به دلیل توقف 12ساعته در یک پمپ بنزین در یکی از کشورهای تامین‌کننده همسایه ایجاد شده است. افزایش مصرف برق فشار بیشتری بر تامین گاز طبیعی مورد نیاز برای تولید برق در مصر وارد کرده است. مدبولی گفت که این کشور مازوت، نفت کوره سنگین و با کیفیت پایین مورد استفاده در نیروگاه‌های تولید، و گاز طبیعی به ارزش تقریبی 18 /1 میلیارد دلار برای رفع قطعی برق وارد خواهد کرد.
منطقه بالکان نیز در بحبوحه موج گرمای شدید دچار قطعی برق قابل توجهی شد. قطعی بزرگ برق در مونته نگرو، بوسنی و هرزگوین، آلبانی و کرواسی رخ داد و زندگی روزمره را مختل کرد و باعث ناراحتی شد. در ماه می، زامبیا چهار ساعت بیشتر از منبع تغذیه روزانه خود کاست و به مصرف‌کنندگان تنها 12 ساعت برق در روز داد. مقامات، پایین بودن سطح آب سدها را عامل این کمبود می‌دانند. این کشور حیاتی آفریقای جنوبی محصور در خشکی و وابسته به انرژی، دومین تولیدکننده بزرگ مس این قاره است، اما به‌طور قابل توجهی تحت تاثیر خشکسالی ناشی از پدیده آب‌وهوایی ال نینو قرار گرفته که بیشتر مناطق کشور را متاثر کرده است.
در قاره سبز اما، گزارش‌های متعددی از قطع برق، به‌ویژه در کشورهای اسپانیا، پرتغال و فرانسه؛ و گزارش‌هایی از تاثیر این قطع برق در آلمان، هلند، بلژیک، فنلاند، یونان و آندورا خبر می‌دهند. این قطعی‌ها جدا از قطعی برق در کشورهایی است که با ناترازی دست به گریبان‌اند؛ کشورهایی مثل ایران، کوبا، عراق و... .
در این گزارش می‌خواهیم دلایل قطعی برق را دسته‌بندی کنیم. چرا اروپا با قطعی برق مواجه است؟ ناترازی‌ها کدام کشورها را به سمت جیره‌بندی برق پیش برده است؟
تقاضای بالا، آب‌وهوای نامناسب، ظرفیت تولید ناکافی
در ارتباط با دلایل قطع برق در کشورهای مختلف، کارشناسان می‌گویند که خاموشی معمولاً زمانی رخ می‌دهد که شبکه برق یا تولید برق «بسیار تحت فشار باشد».
ایان دابسون، پروفسور مهندسی برق و کامپیوتر در دانشگاه ایالتی آیوا، که حوزه‌های پژوهشی اصلی او شامل سیستم‌های انرژی الکتریکی و انرژی است، گفت: خاموشی زمانی رخ می‌دهد که توان کافی برای تامین بار، تولید نشود، یا زمانی که برق می‌تواند تولید شود، اما نمی‌تواند از طریق شبکه به بارها منتقل شود. دابسون افزود: «خاموشی در کشورهای بسیار توسعه‌یافته نادر، اما تاثیرگذار است. امواج گرما به دلیل افزایش بار تهویه مطبوع، شبکه را در فشار قرار می‌دهد. به همین دلیل برخی از سیستم‌های برق بیشترین تقاضای برق خود را در تابستان دارند. گرما همچنین باعث می‌شود اجزای شبکه (مانند خطوط انتقال و ترانسفورماتورها) در گرما عملکرد ضعیفی داشته باشند، یا از کار بیفتند.»
وی بیان کرد: «در کشورهایی که تولید برق کافی نسبت به تقاضا ندارند، خاموشی ممکن است در دوره‌های اوج بار یا زمانی که ژنراتورها در دسترس نیستند، یا عملکرد مطلوبی ندارند، رخ دهد. علت اصلی خاموشی‌ها ترکیبی از تقاضای بالا و آب‌وهوای نامساعد است که گاهی اوقات به دلیل ظرفیت تولید اضافی ناکافی برای اوج بار تشدید می‌شود.»
فشارها بر روی سیستم‌های قدرت در کشورهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد و پول سرمایه‌گذاری‌شده برای ارتقا و حفظ تولید و انتقال برق نیز متفاوت است. دابسون گفت که تغییرات آب‌وهوایی به‌طور پیوسته فرکانس و شدت امواج گرما را افزایش می‌دهد؛ همچنین به‌تدریج سطح اقیانوس‌ها را بالا می‌برد و باعث بدتر شدن سیل و طوفان می‌شود.
تغییرات آب‌وهوایی، بیشترِ یخچال‌های طبیعی جهان را ذوب می‌کند و این می‌تواند آب موجود برای نیروگاه‌های آبی و خنک‌کننده نیروگاه‌های تولید برق را تحت تاثیر قرار دهد و آن را محدود کند. دابسون تاکید کرد: امواج گرما به‌طور قابل توجهی حداکثر بار را به شبکه‌های برق منتقل می‌کند. دابسون هشدار داد که انتظار می‌رود فراوانی و شدت خاموشی‌ها به دلیل تاثیر تغییرات آب‌وهوایی «به‌تدریج اما مطمئناً» افزایش یابد.
وی همچنین گفت که کشورهای بسیار توسعه‌یافته عموماً برق قابل اعتمادی دارند، اما بیشتر به آن متکی هستند؛ «از برخی جهات، کشورهای کمتر توسعه‌یافته بیشتر به قطع برق عادت کرده‌اند و شهروندان راه‌هایی برای دور زدن آن پیدا می‌کنند.»
اروپا در خاموشی فرو رفت
قطعی برق سراسری در اسپانیا و پرتغال و بخش‌هایی از فرانسه در روز دوشنبه 28 آوریل رخ داد و میلیون‌ها نفر را بدون برق گذاشت. گزارش‌ها حاکی از مشکلات مربوط به شبکه برق اروپاست. در پرتغال، منابع رسمی به رسانه‌های داخلی گفتند که قطعی برق که اواخر صبح به وقت محلی رخ داد، در سراسر کشور بود، در حالی که گزارش‌های مشابهی از اسپانیا منتشر شد.
فرودگاه بین‌المللی باراخاس مادرید و هامبرتو دلگادو لیسبون پس از قطع برق بسته شدند و مخابرات نیز تحت تاثیر قرار گرفت و ساکنان دو کشور می‌گویند که به شبکه‌های تلفن همراه دسترسی ندارند.
به گزارش یورونیوز، در همین حال، سایر فرودگاه‌ها در سراسر شبه‌جزیره ایبری1 متوقف شدند و پروازهای بروکسل و سایر شهرهای اروپایی به اسپانیا و پرتغال لغو شده و صدها نفر را سرگردان کرد. منطقه ایبری جمعیتی در حدود 60 میلیون نفر را در خود جای داده است، اگرچه مشخص نیست که چه تعداد از این قطعی آسیب دیده‌اند.
تعداد زیادی از مسافران نیز در سیستم مترو پایتخت‌های اسپانیا و پرتغال سرگردان ماندند و قطارها در تونل‌های بین ایستگاه‌ها گیر کردند. خاموشی بیمارستان‌ها را نیز تحت تاثیر قرار داد، از جمله لاپاز مادرید و چندین مرکز پزشکی در پرتغال، و برخی مجبور به لغو جراحی‌ها شدند.
یک منبع در بیمارستانی در ستوبال به یورونیوز گفت که این مرکز دارای یک ژنراتور پشتیبان است که می‌تواند 8 تا 12 ساعت در بخش‌های بحرانی بیمارستان کار کند. با این حال، در حال حاضر آب وجود ندارد. بیمارستان تا آن زمان هنوز هیچ اطلاعاتی در مورد زمان بازگشت برق و نحوه کار دریافت نکرده و همچنین دسترسی به اینترنت خود را از دست داده بود.
از شهروندان خواسته شد که برای جلوگیری از بارگذاری بیش از حد خطوط، مگر در موارد اضطراری واقعی با شماره 112 تماس نگیرند.
دولت اسپانیا یک جلسه اضطراری در مونکلوا تشکیل داد و وضعیت را زیر نظر گرفت و پدرو سانچز، نخست‌وزیر، از مرکز کنترل Red Electrica، شرکتی که شبکه برق اسپانیا را اداره می‌کند، بازدید کرد.
کمیسیون اروپا بعدازظهر دوشنبه بیانیه‌ای صادر کرد و گفت، «در تماس با مقامات ملی اسپانیا و پرتغال و همچنین
ENTSO-E (شبکه اپراتورهای سیستم انتقال برق اروپا)، برای درک علت اصلی و تاثیر این وضعیت» است. در این بیانیه آمده است: «بر اساس قوانین اتحادیه اروپا ... پروتکل‌هایی برای بازگرداندن عملکرد سیستم وجود دارد.»
دان یورگنسن، کمیسر انرژی و مسکن اروپا در پستی در شبکه ایکس گفت: «به دنبال خاموشی گسترده، ما آماده حمایت از اسپانیا و پرتغال برای بازگرداندن سیستم‌هایشان به مدار هستیم. برق در برخی مناطق بازگشته است. اپراتورهای شبکه و ENTSO-E در حال انجام هر کاری که ممکن است، در زمین هستند. همبستگی و اتحاد برای اتحادیه انرژی ما کلیدی است.»
خوان مونوز، صاحب یک قصابی در مرکز مادرید، گفت که وضعیت برای محصولات او نامشخص است. او نیز مانند دیگران، در اثر خاموشی غافلگیر شده بود: «من بسیار شگفت‌زده شدم، همان‌طور که تصور می‌کنم بقیه هم همین بودند- هیچ کس انتظار چنین چیزی را نداشت.»
مونوز گفت اقداماتی را که می‌توانست انجام داده است، اما نگران این است که این قطعی تا چه مدت ادامه خواهد داشت. او گفت: «ما تمام گوشت را برداشت و در یخچال قرار داده‌ایم و در آن را بسته نگه می‌داریم تا دمای آن تا جایی که ممکن است حفظ شود. ما نمی‌دانیم این وضعیت تا چه مدت ادامه خواهد داشت. به رادیو گوش دادم، آنها هم می‌گویند که نمی‌دانند. شنیده‌ام در برخی مناطق، مقداری قدرت شبکه در حال بازگشت است. اما باید ببینیم؛ اگر چند ساعت دیگر طول بکشد، مرغ‌ها از بین خواهد رفت.»
ماریانا گوزمَن، کارمند یک بستنی‌فروشی و کافه در مرکز شهر، گفت: اگر برق ظرف یک ساعت آینده برنگردد، ده‌ها بسته بستنی از دست خواهد رفت. او که پشت باجه ایستاده بود، به یورونیوز گفت: «ما فقط منتظریم ببینیم چه اتفاقی خواهد افتاد؛ زیرا به‌طور واقع‌بینانه، اگر تا آن زمان برق برنگردد، ضرر بزرگی خواهیم کرد. بستنی‌ها شروع به آب شدن خواهند کرد و زمانی که این اتفاق بیفتد، منجمد کردن مجدد آنها بسیار خطرناک است. بیش از یک ساعت گذشته است.»
ساکنان آندورا و بخش‌هایی از فرانسه هم‌مرز با اسپانیا نیز گزارش دادند که تحت تاثیر خاموشی قرار گرفته‌اند. بر اساس آخرین اطلاعات در آن زمان، قطعی‌های بیشتر تا بلژیک نیز گزارش شده بود. به نقل از خبرگزاری اسپانیایی Efe، منابعی از مدیریت شبکه ملی RTE گفتند که خدمات برق در فرانسه پس از قطعی جزئی در برخی مناطق برگردانده شده است. این منابع افزودند که RTE در حال بررسی راه‌هایی برای جابه‌جایی برق برای کمک به اتصال مجدد اسپانیاست.
بعدازظهر دوشنبه، رِد الکتریکا اعلام کرد که شروع به بازیابی تدریجی برق در شمال و جنوب اسپانیا کرده است. با این حال، روند بازگرداندن همه افراد به شبکه ممکن است به دلایل فنی 6 تا 10 ساعت طول بکشد. طبق گزارش رِد الکتریکا، مصرف برق در سراسر اسپانیا در حدود ساعت 12:30 بعدازظهر روز دوشنبه 50 درصد کاهش یافت که نشان‌دهنده مقیاس گسترده خاموشی «استثنایی و کاملاً خارق‌العاده» است.
رسانه‌های داخلی بلافاصله پس از خاموشی اعلام کردند که این رخداد ممکن است مربوط به مشکلات شبکه برق اروپا باشد که شبکه‌های ملی در شبه‌جزیره ایبری را تحت تاثیر قرار داده است. شرکت ملی برق پرتغال (REN) اعلام کرد، آتش‌سوزی در جنوب غربی فرانسه در کوه آلاریک که به یک خط برق فشار قوی بین پرپینیان و شرق ناربون آسیب رساند، همچنین به عنوان یک علت احتمالی شناسایی شده است. REN از آن زمان گفته است که این «خبر قدیمی» است. در همین حال، مرکز اطلاعات ملی اسپانیا احتمال حمله سایبری را رد نکرد، در حالی که دولت پرتغال نیز همین موضوع را مطرح کرد. با این حال، مرکز ملی امنیت سایبری پرتغال (CNCS) روز دوشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد، «هنوز هیچ مدرکی که حاکی از حمله سایبری باشد» برای توجیه خاموشی شناسایی نشده است.
تاکو اِنگلار، مدیرعامل کارشناسان زیرساخت انرژی Neara به یورونیوز گفت: «چنین خرابی گسترده شبکه‌ای بسیار غیرمعمول است و می‌تواند ناشی از چند چیز باشد: ممکن است یک خطای فیزیکی در شبکه وجود داشته باشد که برق را از بین می‌برد، یک حمله سایبری هماهنگ ممکن است پشت آن باشد، یا نبود تعادل چشمگیر میان تقاضا و عرضه، سیستم شبکه را مختل کرده است.» وی افزود: «اگر این یک خطای سیستم باشد، اتصال بین شبکه‌های مختلف منطقه‌ای و ملی می‌تواند قطعی‌های گسترده‌ای را که امروز شاهد آن هستیم در پی داشته باشد. در مورد حمله سایبری هم همین‌طور است. بسیاری از این سیستم‌ها به هم متصل بوده و دارایی‌های مشترک هستند- از بین بردن یکی می‌تواند بسیاری از آنها را از بین ببرد.»
نداشتن تعادل؛ مقصر بی‌برقی؟
دلایل قطع برق که میلیون‌ها نفر را در اسپانیا و پرتغال در روز دوشنبه بدون برق گذاشت، هنوز به‌طور کامل مشخص نشده، اگرچه اکنون خدمات‌رسانی در 99 درصد شبه‌جزیره ایبری برقرار شده است. رِد الکتریکا، شرکت دولتی مسئول عملیات زیرساخت‌های انتقال اسپانیا، در ابتدا حمله سایبری، خطای انسانی، یا شرایط جوی یا آب‌وهوای غیرعادی را به عنوان علت قطعی رد کرد. این شرکت اشاره می‌کند که این حادثه می‌تواند از دو «قطع تولید» ناشی شود که احتمالاً به نوسانات ذاتی منابع تجدیدپذیر مرتبط است.
متخصصان تاکید می‌کنند که این نوع خاموشی کامل -یک رویداد استثنایی و نادر- همچنین یک سازوکار امنیتی خود سیستم برق است. برای اینکه یک شبکه پایدار عمل کند، تولید انرژی باید با مصرف متعادل باشد. نداشتن تعادل می‌تواند باعث خاموشی و همچنین آسیب احتمالی به زیرساخت‌ها شود.
حفظ تعادل شبکه بر عهده اپراتور سیستم است که مولفه‌هایی مانند فرکانس الکتریکی، ولتاژ و بار پست‌ها را در زمان واقعی بررسی می‌کند. هنگامی که اختلاف‌های قابل توجهی میان تولید و تقاضا وجود داشته باشد، برای جلوگیری از عدم تعادل، قطع خودکار در مناطق خاصی از شبکه فعال می‌شود. در حساس‌ترین موقعیت‌ها، تاثیرات این قطع‌ها می‌تواند به کل شبکه گسترش یابد.
آلوارو دِ لا پوئنته گیل، استاد مهندسی برق در دانشکده مهندسی معدن دانشگاه لئون، در نظراتی به مرکز رسانه علمی (SMC) در اسپانیا گفت: «این خاموشی عمومی به این دلیل رخ داد که تنها در پنج ثانیه، بیش از نیمی از ظرفیت تولید برق از بین رفت.» شبکه، که قادر به متعادل کردن چنین کاهش شدیدی میان تولید و تقاضا نبود، با قطع خودکار اتصال داخلی و سایر شبکه‌های اروپایی، از خود محافظت کرد.
میگل دِ سیمون مارتین، استاد مهندسی برق در دانشگاه لئون، در نظرات SMC توضیح می‌دهد که تعادل در یک شبکه معمولاً به وسیله سه چیز تضمین می‌شود: اول، یک شبکه پیچیده از خطوط به‌هم‌پیوسته که به عنوان Mesh (شبکه) شناخته می‌شود، که جریان‌های الکتریکی را در سراسر شبکه توزیع می‌کند تا از اضافه‌بار جلوگیری کند. دوم، اتصالات متقابل با شبکه‌های کشورهای همسایه وجود دارد که امکان واردات یا صادرات انرژی را در صورت نیاز برای ایجاد تعادل میان تولید و تقاضا فراهم می‌کند.
در نهایت چیزی به نام «اینرسی مکانیکی» وجود دارد. ژنراتورهای سنکرون -ماشین‌های چرخان بزرگی که برق را در نیروگاه‌ها تولید می‌کنند- همچنین انرژی زیادی را در قسمت‌های دوار بسیار بزرگ خود ذخیره می‌کنند. مثلاً یک نیروگاه زغال سنگ را تصور کنید. حتی اگر برای تولید نیروی بیشتر، سوزاندن زغال سنگ را متوقف کنید، توربین‌های عظیم و سنگینی که برای تولید الکتریسیته به کار گرفته می‌شوند، به دلیل انرژی ذخیره‌شده در آنها، برای مدتی به چرخش خود ادامه می‌دهند. این پدیده که به عنوان اینرسی مکانیکی شناخته می‌شود، می‌تواند مانند یک بافر (خنثی‌کننده) در برابر نوسانات ناگهانی در شبکه عمل کند. هنگامی که میان تولید و تقاضای انرژی تعادل برقرار نباشد، ژنراتورهای سنکرون می‌توانند سرعت چرخش خود را برای متعادل کردن چیزها بیشتر کنند یا کاهش دهند، و اساساً با جذب یا آزاد کردن انرژی در صورت نیاز مانند یک ضربه‌گیر به شبکه عمل می‌کنند.
دِ سیمون مارتین می‌گوید: «یک شبکه بزرگ و خوبِ مشبک، با اتصالات قوی و ژنراتورهای همزمان فراوان، پایدارتر و کمتر مستعد خرابی خواهد بود. شبکه برق شبه‌جزیره اسپانیا از لحاظ تاریخی به دلیل درجه بالای مِش‌بندی در ولتاژ بالا و بسیار بالا و همچنین ظرفیت بالای تولید همزمان آن قوی و قابل اعتماد بوده است. با این حال، نقطه ضعف آن همیشه اتصال بین‌المللی محدود آن بوده که مشروط به مانع جغرافیایی پیرِنه2 است.»
بر اساس داده‌های او، ظرفیت تبادل برق بین اسپانیا و بقیه اروپا -به عبارت دیگر، میزان انرژی که این کشور می‌تواند از این قاره جذب کند یا به آن بفرستد- به سختی سه درصد از ظرفیت نصب‌شده کشور را نشان می‌دهد. این رقم بسیار کمتر از هدف 15درصدی اتحادیه اروپا برای دستیابی کشورهای عضو تا سال 2030 است.
ادغام فزاینده انرژی‌های تجدیدپذیر در سیستم اسپانیا ممکن است مسائل قطع و وصل و متعاقب آن نیاز به ایجاد تعادل در شبکه را تشدید کرده باشد. بر اساس برنامه ملی یکپارچه انرژی و اقلیم اسپانیا، این کشور هدف‌گذاری کرده است که تا سال 2030، 81 درصد از برق خود را از منابع پاک تامین کند. در پایان سال گذشته، انرژی‌های تجدیدپذیر 66 درصد از ظرفیت نصب‌شده در اسپانیا را تشکیل می‌دادند و 95 /58 درصد از برق کشور را تولید می‌کردند. منابع اصلی بادی، خورشیدی و آبی بودند. د سیمون مارتین اشاره می‌کند که برخلاف نیروگاه‌های حرارتی یا برق‌آبی، سیستم‌های بادی و خورشیدی فاقد اینرسی مکانیکی هستند، زیرا نه از طریق ژنراتورهای سنکرون، بلکه به وسیله اینورترهای الکترونیکی به شبکه متصل می‌شوند. بنابراین، با افزایش نسبت این منابع انرژی فاقد اینرسی، استحکام سیستم کلی انرژی کاهش می‌یابد- اساساً، کمتر بودن ژنراتورهای سنکرون به معنای توانایی کمتر شبکه برای کنترل تغییرات ناگهانی در تعادل است.
د سیمون مارتین نتیجه می‌گیرد: «با ظرفیت اتصال کم و سهم بالای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر مبتنی بر اینورتر، شبکه امروز ما آسیب‌پذیرتر است و حاشیه کمتری برای واکنش به اختلالات دارد.»
پرسشی که اینجا پیش می‌آید این است که چگونه از خاموشی شدید مشابه در آینده جلوگیری کنیم؟
اگرچه احتمال وقوع مجدد یک رویداد مشابه در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت کم است، کارشناسان بر این باورند که اجرای اقداماتی برای تقویت انعطاف‌پذیری سیستم ضروری است.
مانوئل آلکازار اورتگا، معاون بخش مهندسی برق در دانشگاه پلی‌تکنیک والنسیا، به SMC گفت که یک راه حل فوری «محدود کردن تولید انرژی فتوولتائیک در زمان‌های کم‌تقاضا، به نفع تولید نورد است که اینرسی را برای سیستم فراهم می‌کند و می‌تواند بهتر به تغییرات فرکانس پاسخ دهد». او همچنین استفاده از تثبیت‌کننده‌های فرکانس و ولتاژ در شبکه را ضروری می‌داند تا از، از دست دادن اینرسی ناشی از حضور زیاد انرژی‌های تجدیدپذیر جلوگیری شود.
اولویت باید «افزایش اتصالات برق با فرانسه و سایر کشورهای اروپایی باشد تا شبه‌جزیره دیگر آنقدر منزوی نباشد». باید انعطاف‌پذیری بیشتری در سیستم موجود در شبه‌جزیره وجود داشته باشد، با «سازوکار‌های ذخیره‌سازی بیشتر که می‌تواند تغییرپذیری انرژی‌های تجدیدپذیر را جبران کند. همه اینها نیازمند سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی و یک استراتژی روشن برای انتقال امن انرژی است». پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا، در کنفرانس مطبوعاتی که روز سه‌شنبه (فردای این اتفاق) برگزار شد، استفاده زیاد از انرژی خورشیدی و بادی یا اتصال ضعیف با شبکه برق اروپا را دلایل اصلی قطعی برق دانست، اما همچنین گفت که هیچ فرضیه‌ای را در مورد آنچه اتفاق افتاده نمی‌توان رد کرد. هم دولت اسپانیا و هم کمیسیون اروپا گفته‌اند که در حال آغاز تحقیقات در مورد علت از کار افتادن شبکه هستند.
ماجرا در جهان‌سوم فرق می‌کند
شب 14 مارس 2025، کوبا به دلیل نقص در سیستم برق ملی این کشور، قطعی برق قابل توجهی داشت. این قطعی که از غروب جمعه تا صبح شنبه جزیره را تحت تاثیر قرار داد، چهارمین قطع برق عمومی در عرض شش ماه است و بحران روبهرشد پیرامون زیرساخت‌های قدیمی برق کوبا را برجسته می‌کند.
وزارت انرژی و معادن گزارش داد که خرابی در پست دیزمرو در حومه هاوانا رخ داده که نه‌تنها پایتخت، بلکه سایر استان‌ها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. حوالی ساعت 8:15 بعدازظهر به وقت محلی، بار اضافی سبب از دست دادن قابل توجه تولید و باعث فروپاشی سیستم برق ملی شد.
پیامدهای این قطعی‌ها باعث ناامیدی و نگرانی مردم شده است. چالش‌ها بزرگ‌تر می‌شوند، زیرا بسیاری از کوبایی‌ها در حال حاضر خاموشی تقریباً روزانه چهار تا پنج ساعت را تحمل می‌کنند. جمعیت 7 /9میلیونی کوبا با قطعی برق مزمن دستوپنجه نرم می‌کند که با بدترین بحران اقتصادی این کشور در سه دهه اخیر تشدید شده است. رکود اقتصادی موجب کمبود شدید مواد غذایی، دارو و سوخت، همراه با تورم افسارگسیخته شده است. فناوری منسوخ شبکه برق کوبا، که عمدتاً از طریق هشت نیروگاه ترموالکتریکی که عمدتاً در دهه‌های 1980 و 1990 تاسیس شده بودند، تامین می‌شد، مرتب دچار اختلال می‌شود و نمی‌تواند تقاضای روبهرشد را، به‌ویژه در ساعات اوج مصرف، برآورده کند.
پس از قطعی اخیر، نخست‌وزیر مانوئل مارِرو کروز به شهروندان اطمینان داد: «در مواجهه با قطع غیرمنتظره سیستم برق ملی، ما خستگی‌ناپذیر برای بازگرداندن آن در سریع‌ترین زمان ممکن تلاش می‌کنیم.» اندکی قبل از نیمه‌شب 15 مارس، مقامات گزارش دادند که برق را از طریق مدارهای مستقل در سراسر استان‌های مختلف برقرار کرده‌اند و بخش‌های کلیدی مانند بیمارستان‌ها و خدمات اورژانس را در اولویت قرار داده‌اند. با وجود این، بسیاری از مناطق، به‌ویژه در خارج از پایتخت، همچنان با قطع برق بیش از 20 ساعت دستوپنجه نرم می‌کنند.
این اختلال‌های منظم نگرانی‌هایی را در مورد شرایط زندگی روزانه ایجاد می‌کند، زیرا بسیاری از آنها برای پخت‌وپز و دسترسی به آب تمیز به برق وابسته هستند. اتحادیه برق کوبا، که بر بخش برق نظارت می‌کند، نشان داد که اوج تقاضا در حدود 3250 مگاوات است، اما سیستم فعلی تنها می‌تواند حدود 1870 مگاوات را مدیریت کند که ناترازی‌های قابل توجه و نارضایتی گسترده به دنبال دارد.
دولت، در تلاش برای کاهش این مسائل، قصد دارد با نصب حداقل 55 پارک خورشیدی با استفاده از فناوری چینی تا پایان سال 2025، تولید انرژی خورشیدی را افزایش دهد. بر اساس برآوردهای رسمی، این پارک‌ها می‌توانند 1200 مگاوات تولید کنند که معادل تقریباً 12 درصد انرژی مورد نیاز کوباست. تا سال 2030، مقامات امیدوارند تا 37 درصد از برق مورد نیاز کشور را به سمت منابع تجدیدپذیر سوق دهند و وضعیت را به طرز قابل توجهی بهبود ببخشند.
اما به‌رغم تلاش‌های دولت، خاموشی‌های مزمن منعکس‌کننده مشکلات سیستمی ریشه‌دار است که با کمبود سوخت ناشی از تحریم ایالات‌متحده و کمبود سرمایه‌گذاری همراه شده است. نیروگاه‌های شناور اجاره‌ای از شرکت‌ها و ژنراتورهای ترکیه اغلب غیرقابل اعتمادند، زیرا به سوخت‌هایی که با مشکل وارد می‌شوند متکی هستند. ترکیب این عوامل به این معناست که کوبایی‌ها همچنان با واقعیت‌های سخت زندگیِ بدون برق ثابت روبه‌رو می‌شوند.
در خاورمیانه نیز، تعدادی از کشورها با مشکل فزاینده ناترازی برق و قطعی آن روبه‌رو هستند. تولید برق در عراق همچنان یک بحران پایدار است که این کشور را برای دهه‌ها گرفتار کرده است. قطع برق برای شهروندان و موسسه‌های دولتی به یک واقعیت عادی تبدیل شده و برای عراقی‌ها راهی جز تکیه بر ژنراتورهای خصوصی برای تامین نیازهای برق خود باقی نمی‌گذارد.
عراق برای بهره‌برداری تقریباً 40 تا 60 درصد از نیروگاه‌های برق گازی خود به‌شدت به گاز ایران متکی است، در حالی که عرضه باقی‌مانده از تولید داخلی تامین می‌شود که برای پاسخگویی به تقاضای روبهرشد ناکافی است. عراق سالانه نزدیک به چهار میلیارد دلار برای واردات گاز و برق از ایران هزینه می‌کند و همزمان مقادیر زیادی گاز طبیعی را که محصول جانبی بخش هیدروکربنی آن است، مشتعل می‌کند.
بانک جهانی عراق را پس از روسیه و بالاتر از ایران و ایالات‌متحده به عنوان دومین کشور تولیدکننده گاز در جهان رتبه‌بندی می‌کند. در سال 2020، عراق 374 /17 میلیارد مترمکعب گاز شعله‌ور کرد که این کشور را در زمره 9 کشوری قرار داد که مسئول تقریباً نیمی از مشعل‌های گازی مرتبط با نفت در جهان هستند.
ونزوئلا نمونه‌ای دیگر است. دولت نیکلاس مادورو برنامه شش‌هفته‌ای را برای کاهش مصرف برق در نهادهای دولتی اعلام کرده است. کاراکاس خواستار واکنش جمعی به وضعیت اضطراری آب‌وهوایی است که باعث خشکسالی شدید در منطقه شده و بر سطح آب سدهای برق‌آبی غرب ونزوئلا تاثیر گذاشته است. در بیانیه وزارت برق که مارس 2025 منتشر شد، آمده است: «این وضعیت ویژه همه را به مشارکت و اقدام جمعی برای غلبه بر چالش فرامی‌خواند.» از 24 مارس، تمام نهادهای بخش دولتی، به طور متناوب در روزهای کاری و غیرکاری، برای یک دوره شش‌هفته‌ای فعالیت می‌کنند. همچنین روزهای کاری از ساعت 8 صبح تا 12:30 بعدازظهر دارای برنامه کاهشی خواهد بود. بیانیه دولت اضافه کرد که سازمان‌‌های دولتی ارائه‌دهنده «خدمات ضروری» از برنامه موقت حذف خواهند شد، اما به جزئیات بیشتر اشاره نکرد.
دولت مادورو در ادامه از مردم خواست تا «اقدامات موثر» را برای کاهش مصرف انرژی، از جمله افزایش دمای کولر گازی و قطع دستگاه‌هایی که در حال استفاده نیستند، انجام دهند. دولت ونزوئلا در گذشته طرح‌های سهمیه‌بندی برق را برای رسیدگی به بحران‌های ناشی از آب‌وهوا یا کمبودهای شبکه برق اجرا کرده است. با این حال، محدود کردن این اقدامات به بخش عمومی، صرفه‌جویی محدودی را ارائه می‌دهد. با توجه به گرمای شدید در بسیاری از نقاط کشور، بسیاری از ساختمان‌ها دارای سیستم‌های تهویه مطبوع متمرکز هستند که نمی‌توان آنها را به‌طور مداوم خاموش و روشن کرد.
ایالت‌های مریدا، تاچیرا، باریناس و زولیای ونزوئلا که در غرب این کشور واقع شده‌اند، در هفته‌های اخیر با خاموشی شدید برق مواجه بوده‌اند که روزانه تا هشت ساعت می‌رسد. کاربران شبکه‌های اجتماعی از غیرقابل پیش‌بینی بودن و نبود اطلاعات رسمی در مورد قطع برق ابراز ناامیدی کردند.
پی‌نوشت‌ها:
1- شبه‌جزیره ایبِری در جنوب غربی اروپا قرار دارد و کشورهای اسپانیا، پرتغال، جبل‌الطارق، آندورا و بخش کوچکی از فرانسه را نیز دربر می‌گیرد.
2- کوه‌های پیرِنه (مرز میان فرانسه و اسپانیا)
