همسایه خوب
گفت‌وگو با حمیدرضا صالحی درباره سفر رئیس‌جمهور کشورمان به عمان
سفر مسعود پزشکیان به عمان در هفته گذشته، تمام نگاه‌ها را به خودش جلب کرد. سفر از آن حیث مهم بود که این نخستین عزیمت مسعود پزشکیان در مقام رئیس‌جمهور به عمان بود. ایران و عمان از دیرباز تعامل خوبی با یکدیگر داشتند و عمان پیش از این، چندبار سابقه میانجیگری میان ایران و طرف غربی را در کارنامه سیاست بین‌المللی خودش ثبت کرده است. با وجود اینکه سفر رئیس‌جمهور و هیات همراه او به مسقط، سفری از پیش برنامه‌ریزی‌شده بود، اما از آنجا که مذاکرات میان ایران و آمریکا رخ داد، این احتمال را به‌وجود آورد که شاید این سفر، پیش‌درآمدی بر توافق هسته‌ای ایران و آمریکا باشد. برای بررسی سفر رئیس‌جمهور کشورمان به عمان با حمیدرضا صالحی، عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی ایران و عمان که در این سفر حضور داشته است، به گفت‌وگو نشستیم.
♦♦♦
تعدادی از کارشناسان مدعی این موضوع‌اند که سفر هفته گذشته آقای مسعود پزشکیان (رئیس‌جمهور کشورمان) به عمان و دیدار با هیثم بن‌طارق (سلطان عمان)، پیش‌زمینه‌ای برای توافق احتمالی میان ایران و آمریکاست. به نظر شما این تصور تا چه اندازه می‌تواند درست باشد و به راستی هدف اصلی این سفر چه بود؟
این سفر به اتفاق هیات تجاری متشکل از اتاق مشترک ایران و عمان و همچنین مقام‌های عالی‌رتبه سیاسی کشورمان از جمله شخص آقای رئیس‌جمهور انجام شد. ایران رابطه تاریخی بسیار خوبی با عمان داشته است. اتاق مشترک ایران و عمان هم متاثر از همین ارتباط مطلوب، مراوده‌های زیادی با این کشور دارد. منظورم این است که کمیسیون‌های مشترک ایران و عمان مرتب برگزار می‌شود و سطح ارتباط با عمانی‌ها بسیار بالاست. در این سفر علاوه بر هیات تجاری، اتاق مشترک ایران و عمان، وزیر امور خارجه کشورمان و چند وزیر دیگر نیز حضور داشتند. همه اینها باعث می‌شود توافق‌های مطلوب و کم‌نظیری در زمینه اقتصادی با طرف عمانی انجام شود.
درست است که این سفر، برنامه‌ای از پیش تعیین‌شده و با اهداف مشخص بود اما به نظرتان اهداف سیاسی جایی در این سفر داشت؟
این سفر قرار بود باعث انعقاد توافق‌های اقتصادی با عمان شود؛ در حال حاضر حجم مبادلات تجاری ایران با عمان از مرز دو میلیارد دلار گذشته است. قرار بود در این سفر هدف‌گذاری‌های جدید برای میزان مبادله تجاری ایران و عمان انتخاب شود و دو طرف تلاش کنند موانع تجاری از میان برود. اگر بگوییم که این سفر، پیش‌درآمدی برای تسهیل روند مذاکرات و توافق با غرب، به‌خصوص آمریکاست، چندان به بیراهه نرفته‌ایم. ممکن است جلساتی در این‌باره میان دو طرف برگزار شده باشد اما این قبیل جلسه‌ها معمولاً پشت درهای بسته برگزار می‌شود و کسی به‌شکل علنی از آنها سخن نمی‌گوید. در روز نخست این سفر، همایش سرمایه‌گذاری مشترک با حضور وزیر صنعت و تجارت عمان برگزار شد و همچنین دیدارهایی میان تجار ایرانی و عمانی صورت گرفت و در روز دوم هم نشستی با حضور رئیس‌جمهور، وزرای ایرانی و رئیس کل بانک مرکزی برگزار شد. این نوع حضور، می‌تواند نشان‌دهنده قدرت کشورمان باشد و سبب شود طرف عمانی، مایل به میانجیگری شود.
نمایش قدرت اقتصادی ایران چگونه می‌تواند انگیزه عمان را برای میانجیگری افزایش دهد؟
اگر عمانی‌ها به این نتیجه برسند که ایران از شرکای خوب آنها در بخش اقتصاد است؛ انگیزه‌شان برای از میان برداشتن موانع بیشتر می‌شود و یکی از این موانع، تحریم‌های آمریکا علیه ایران است. با وجود اینکه دو کشور همواره روابط خوبی با یکدیگر داشته‌اند، اما تحریم‌های آمریکا همیشه چالش‌هایی برای مبادلات تجاری این دو کشور به وجود آورده است. اگر ایران، بتواند عمان را قانع کند که رفع تحریم‌ها و حصول توافق برای این کشور منافعی دارد، انگیزه بیشتری برای میانجیگری پیدا می‌کند، چرا که این توافق، از لحاظ ژئوپولیتیک و اقتصادی، منافعی زیادی به عمان هم می‌رساند. باید در نظر داشت که رابطه کشورمان با عمان همواره رابطه خوبی بوده است و حاکمان این کشور (در 50 سال گذشته) هیچ مسئله‌ای با طرف ایرانی نداشته‌اند. اگر به عمان سفر کرده باشید متوجه می‌شوید مردم عمان نیز استقبال خوبی از گردشگران ایرانی دارند. منظورم این است که این سفر می‌تواند علاوه بر میانجیگری، پیام دیگری هم داشته باشد و پیام این است که چنانچه توافق ایران با آمریکا جدی شود، عمان می‌تواند در مرکز توافق‌های اقتصادی آینده، نقش کانونی داشته باشد.
عمان در منازعات سیاسی، به‌نحوی رفتار کرده که تحلیلگران سیاسی نقش این کشور را به‌عنوان میانجی در مذاکره میان ایران و طرف غربی ستوده‌اند؛ آیا می‌توان نقش عمان را در تسهیل مذاکرات جدی و تعیین‌کننده دانست؟
در تمام این سال‌ها که ایران با سخت‌ترین و شدیدترین نوع تحریم‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کرد، عمان نیت خیرخواهانه‌اش را نشان داده است. برای مثال یکی از اقدام‌های بسیار مهم عمان در مواجهه با ایران این بود که روادید را در روابط با ایران حذف و زمینه سفر راحت ایرانیان به این کشور را فراهم کرد. همچنین این کشور در بانک‌هایش برای ایرانیان افتتاح حساب می‌کند. البته این حساب‌ها به شکل ریالی است. یکی دیگر از اقدام‌های مهم عمان این بود که ثبت شرکت‌های ایرانی در خاک این کشور بدون سخت‌گیری انجام می‌شود. به همین دلیل ایران و عمان بر هدف‌گذاری تجاری تاکید زیادی دارند و خواستار آن هستند که مبادلات تجاری دو کشور، سطح بالاتری را تجربه کند. فعالان اقتصادی هم پیش‌بینی می‌کنند که احتمالاً در سال‌های نزدیک، سطح مبادلات میان ایران و عمان تا 10 میلیارد دلار هم افزایش یابد.
آیا عمان از چنین ظرفیت بالایی برخوردار است که به‌عنوان میانجی عمل کند و تنش‌های ایران و طرف غربی را کاهش دهد؟
از منظر من، روابط خوب و حسنه میان ایران و عمان، نقش زیادی در پیشرفت مذاکره‌ها داشته و بعد از این هم این روابط حسنه حفظ می‌شود. طرف عمانی به‌شدت علاقه‌مند است که مسیر مذاکرات برای ایران هموار شود و هر چه زودتر توافق باثبات به دست آید.
آیا ممکن است دستیابی ایران به توافق، منافع کشورهای همسایه را به‌طور جدی تحت تاثیر قرار دهد؟
اینکه ممکن است توافق ایران و آمریکا منافع برخی از کشورهای همسایه، به‌خصوص کشورهای نفتی را کاهش دهد، چندان درست نیست. هیچ یک از کشورهای منطقه در مسیر مذاکرات میان ایران و آمریکا، سنگ‌اندازی نکرده‌اند. کشورهایی همانند عربستان و قطر هم مشتاق توافق به نظر می‌رسند و حتی حمایتشان را از این توافق اعلام کرده‌اند. دلیل اینکه عمان بیشتر از کشورهای دیگر توانایی بازی کردن در نقش میانجی میان دو طرف مذاکره را دارد، سابقه تاریخی مسقط است. این نخستین‌بار نیست که عمان به‌عنوان میانجی و تسهیلگر روابط میان ایران و طرف غربی ظاهر می‌شود. عمان سال‌هاست ارتباط خوبی با ایران داشته و به همین دلیل هم نظر ایران به این کشور مثبت است. با بررسی پیشنهادهایی که عمان مطرح می‌کند، می‌توان به این نتیجه رسید که مسقط تمام‌قد برای متقاعد کردن طرف‌های مذاکره و رسیدن به توافق تلاشش را انجام می‌دهد. این امر به‌خصوص در بخش هسته‌ای مشهود است، چرا که مسقط گام‌های داوطلبانه‌ای برای ایجاد یک توافق برد-برد برای دو طرف برداشته است.
مهم‌ترین دستاورد سفر آقای پزشکیان به عمان از نظر شما چیست؟
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این سفر، توسعه شبکه لجستیک و حمل‌ونقل میان دو کشور است. در این میان، تاکید زیادی بر حمل‌ونقل دریایی دارم، چراکه با وجود علاقه و رغبت فراوان دو طرف به توسعه روابط اقتصادی، تا زمانی که زیرساخت‌هایی همچون شبکه توسعه‌یافته لجستیک فراهم نشود، امکان تجارت در سطح بالا وجود ندارد. با توجه به اینکه میزان سرمایه‌گذاری در کشور پایین است؛ امکان ورود سرمایه‌گذار خارجی به کشورمان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و علاوه بر لزوم حضور سرمایه‌گذار خارجی، ضروری است سیاست‌گذار به سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای دیگر بپردازد و این مهم (سرمایه‌گذاری مشترک دو کشور) از جمله اقدام‌هایی بود که برنامه‌ریزی برای آن در همین سفر اتفاق افتاد.
آیا حضور هیات تجاری (متشکل از بخش خصوصی و اعضای اتاق مشترک ایران و عمان) می‌تواند اثر مثبتی به‌جا بگذارد؟
بخش خصوصی ایران با بخش خصوصی عمان و همچنین دولت عمان، ارتباط بسیار خوبی دارد. به همین دلیل حضور فعالان بخش خصوصی در این سفر را مثبت ارزیابی می‌کنم. من از جزئیات مذاکره‌های مربوط به بخش انرژی مطلع هستم؛ فعالان بخش خصوصی در حوزه برق و انرژی، پیش از این سفر، مکاتبه‌ای با رئیس‌جمهور کشورمان داشتند و پیشنهاد کردند در پروژه احداث خط لوله گاز ایران به عمان، با دولت همکاری کنند، چراکه در ادوار قبلی دولت اعلام کرده بود با اینکه علاقه‌مند همکاری با عمان است اما بودجه لازم را برای تکمیل خط لوله‌ای که ایران باید تا عمان می‌کشید، ندارد. به همین دلیل فعالان این صنعت در نامه‌ای که توضیح دادم، به رئیس‌جمهور پیشنهاد دادند به‌عنوان فعالان بخش خصوصی در حوزه انرژی، با ایجاد کنسرسیوم بین‌المللی این خط لوله را احداث کنند که گاز مورد نیاز از میادین ایران و با سرمایه‌گذاری عمانی‌ها به این کشور صادر شود. خود عمانی‌ها 50 درصد از این مبلغ را پرداخت کرده‌اند و تامین بودجه 50 درصد مابقی، بر عهده دولت ایران است که بودجه ندارد. به همین دلیل بر این باورم که حضور بخش خصوصی در چنین دیدارهایی، ضریب اثرگذاری سفرهای تجاری را افزایش می‌دهد.
یکی از مقام‌های حاضر در این سفر دوروزه، رئیس بانک مرکزی بود. حضور ایشان را در این سفر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آقای فرزین در نشست روز دوم حاضر بودند. در این نشست قرار بر این شد که راه‌اندازی یک نهاد مالی مشترک در عمان ظرف یک ماه آینده انجام شود. هدف از تشکیل این نهاد، حل مشکلات نقل‌وانتقال پول و همچنین تسهیل مبادلات بانکی میان دو کشور است. این سازوکار با کمک مستقیم اتاق بازرگانی ایران و عمان صورت می‌گیرد، اگرچه نمی‌توان درباره جزئیات آن صحبت کرد. به هر حال به نظر می‌رسد دو طرف توانستند به نتایج خوبی در این سفر برسند. شخص رئیس بانک مرکزی پیش از رئیس‌جمهور به عمان سفر کرده بود و تلاش کرد به نتایج خوبی در بخش بانکی دست یابد و بنا بر اظهار مقام‌های رسمی و فعالان بخش خصوصی، چنین نتیجه‌ای هم به دست آمده است. اگر دو کشور بتوانند زیرساخت‌هایی را که در این سفر درباره آن گفت‌وگو شد، ایجاد کنند، بسیار منتفع می‌شوند. البته باید بدانیم شکل‌گیری توافق‌ها لازم است، نه کافی. ایران باید برای اتصال به شبکه‌های گوناگون اقتصادی دنیا، تلاش کند در مذاکرات به نحوی عمل کند که توافق میان ایران و آمریکا هرچه زودتر حاصل شود. چنانچه این اصل لازم و کافی به دست آید، آن‌وقت می‌توان با توجه به توافق‌هایی که در سفر هیات ایرانی با عمان دست آمد، به‌سرعت فعالیت‌های اقتصادی‌اش با دنیا از سر گرفته شود و از کانال عمان، تجارت را توسعه دهد.
وجه تمایز عمان با کشوری همانند قطر برای ایران چیست؟ زیرا قطر درست مانند عمان رابطه خوبی با ایران دارد و در سال‌های گذشته تلاش کرده ارتباط میان ایران و آمریکا را بهبود ببخشد.
برداشت شخصی من این است که علاوه بر جهت‌گیری‌های سیاسی همسو، فرهنگ مردم عمان بسیار شبیه به فرهنگ مردم ایران است و به همین دلیل عمانی‌ها با ایرانی‌ها همذات‌پنداری بالایی دارند. مردم ایران و عمان به دلایل فرهنگی و تشابه در مذهب، علاقه زیادی به ایرانیان دارند و از سوی دیگر اقدامی که چند دهه پیش ایران برای دفاع از حکومت وقت عمان کرد، اثر بسیار زیادی بر تثبیت و تقویت ارتباط میان دو کشور داشت. دفاع ایران از حکومت عمان در برابر کودتای گروه‌های کمونیستی، باعث شد این کشور همواره ارتباط بسیار خوبی با ایران داشته باشد. درست است که سیاست خارجی عمان به‌طور کلی بر مبنای بی‌طرفی پایه‌ریزی شده است، اما نباید تاثیر پاسخ مثبت ایران به دست یاری را که سال‌ها پیش این کشور به سمت ما دراز کرد، نادیده گرفت.
