وداع با اسلحه
خلع‌سلاح حزب کارگران کردستان چه اثری روی آینده منطقه می‌گذارد؟
حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) اولین گام‌ها را برای خلع‌سلاح برداشت و فصلی از چهار دهه مبارزه مسلحانه علیه دولت ترکیه (در درگیری که تاکنون بیش از ۴۰ هزار کشته به همراه داشته) را بست. روز جمعه ۲۰ تیرماه مراسم کوچکی در سلیمانیه (شمال عراق) برگزار شد، جایی که ۲۰ تا ۳۰ جنگجوی پ.ک.ک به‌جای تحویل سلاح‌های خود به هر دولت یا مرجعی، آنها را نابود کردند. این روند نمادین تحت تدابیر شدید امنیتی انجام شد و احتمالاً در کل تابستان ادامه خواهد داشت. «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه، از این تحول استقبال کرد و آن را «پاره کردن و دور انداختن زنجیرهای خونینی» نامید «که بر پاهای کشورمان بسته شده بود». اردوغان همچنین گفت که خلع‌سلاح این گروه به نفع کل منطقه خواهد بود. این اقدام پس از اعلام پ.ک.ک در ماه می مبنی بر کنار گذاشتن مبارزه مسلحانه صورت گرفته است. پ.ک.ک در بیشتر تاریخ خود، از سوی ترکیه، اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده به‌عنوان یک گروه تروریستی شناخته شده است. بیش از ۴۰ هزار نفر بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۲۴ کشته شدند و هزاران کرد از خشونت در جنوب‌شرقی ترکیه به شهرهای شمالی‌تر گریختند.
یکم) راه درازی تا صلح کامل در پیش است
در ویدئویی که هفته دوم تیرماه ۱۴۰۴ پخش شد اما در ماه ژوئن به وسیله خبرگزاری «فرات»، وابسته به پ.ک.ک، ضبط شده بود، عبدالله اوجالان، رهبر زندانی این گروه، این لحظه را «گذار داوطلبانه از مرحله درگیری مسلحانه به مرحله سیاست و قانون دموکراتیک» توصیف کرد و آن را «دستاوردی تاریخی» خواند. اوجالان از زمان دستگیری‌اش در سال ۱۹۹۹ در جزیره «امرالی» در ترکیه در حبس انفرادی بوده است. با وجود زندانی بودنش اما همچنان یک چهره نمادین برای پ.ک.ک و زیرشاخه‌هایش در سراسر منطقه است.
«محمود عبدالواحد»، خبرنگار الجزیره، این رویداد را «بسیار نمادین» توصیف کرد و گفت که چهره‌های ارشد دولت فدرال عراق و دولت منطقه‌ای نیمه‌مستقل کردستان در مراسم خلع‌سلاح پ.ک.ک حضور داشتند. عبدالواحد خاطرنشان کرد که اگرچه این لحظه‌ای مهم است، اما مسیر پیش‌رو همچنان نامشخص است. او توضیح داد: «این تازه آغاز کار است و به نظر می‌رسد راه درازی در پیش است. پ.ک.ک نیز خواسته‌هایی دارد، از جمله آزادی رهبرشان عبدالله اوجالان. آنها می‌خواهند او به اینجا در شمال عراق بیاید و به قول خودشان، روند دموکراتیک را رهبری کند.» عبدالواحد افزود که این تحول نشان‌دهنده تغییر بزرگی برای عراق است، جایی که پ.ک.ک در آوریل سال گذشته، پس از یک نشست امنیتی سطح بالا بین مقامات عراقی و ترکیه، رسماً به‌عنوان یک سازمان ممنوعه تعیین شد.
«سینم کاس اوغلو»، خبرنگار الجزیره، از استانبول گفت که آنکارا تحولات سلیمانیه را گامی بزرگ در جهت پایان دادن به درگیری‌هایی می‌داند که دهه‌ها ادامه داشت. او گفت: «آنچه در سلیمانیه رخ داد، از نظر آنکارا یک پیشرفت مهم در درگیری‌های یک‌دهه‌ای است که جان ده‌ها هزار نفر را گرفته است، چه از طرف ترکیه و چه از طرف کردها.» این اقدام پس از ماه‌ها مذاکره مستقیم میان مقامات ترکیه و اوجالان انجام می‌شود. کاس اوغلو بر اهمیت سیاسی این لحظه در ترکیه تاکید کرد. او گفت: «این گامی مهم است که اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، این روند را تایید کرده است.» او خاطرنشان کرد که حتی گروه‌های تندرو سنتی نیز موضع خود را تغییر داده‌اند. «حزب حرکت ملی» (MHP) که زمانی تلاش‌های صلح را به‌عنوان «خیانت» محکوم می‌کرد، اکنون از این روند حمایت می‌کند. اوغلو خاطرنشان کرد که حزب «برابری و دموکراسی خلق‌ها» (= DEM که حزب طرفدار کردهاست)، نقش تسهیل‌کننده و مهمی ایفا کرد و «حزب جمهوری‌خواه خلق» (=CHP که حزب اصلی مخالف است و زمانی به‌شدت از تلاش‌های صلح قبلی انتقاد می‌کرد) اکنون می‌گوید از تلاش‌ها برای دستیابی به صلح حمایت می‌کند. در شمال عراق، جایی که درگیری‌ها اغلب به مناطق دیگر سرایت کرده است، غیرنظامیان با احتیاط امیدوار به بهبود اوضاع هستند. عبدالواحد می‌گوید: «اینجا در شمال عراق، پ.ک.ک صدها روستا را در سراسر منطقه نیمه‌خودمختار کردنشین کنترل می‌کند. برخی از آنها به میدان نبرد تبدیل شده‌اند که دسترسی به زمین‌های کشاورزی را به‌شدت محدود کرده و زندگی را برای خانواده‌های آواره‌ای که ناامیدانه به خانه‌هایشان بازمی‌گردند، دشوارتر می‌کند.»
«شیروان سیرکلی»، یک کشاورز محلی، به الجزیره گفت که این درگیری‌ها معیشت خانواده‌اش را نابود کرده است. او گفت: «مزرعه من با گلوله‌باران به آتش کشیده شد، زیرا نیروهای ترکیه و پ.ک.ک درگیری خود را به سرزمین ما آوردند. برادرم نیز گوسفندان خود را به ارزش ۳۰۰ هزار دلار از دست داد. بسیاری از همسایگان ما روستا را ترک کردند. از حدود ۱۰۰ خانواده، فقط ۳۵ خانواده باقی مانده‌اند.» عملیات نظامی ترکیه در این منطقه در سال‌های اخیر تشدید شده است، به‌طوری که آنکارا پاسگاه‌هایی را در مرز ایجاد کرده و مرتب به مواضع پ.ک.ک حمله می‌کند. احمد سعدالله، یکی از رهبران محلی، در گفت‌وگو با الجزیره گفت: «حضور جنگجویان پ.ک.ک در این منطقه فقط برای ما فاجعه به بار آورده است. اگر آنها آنجا را ترک کنند، هیچ گلوله‌بارانی صورت نخواهد گرفت. ما دوست داریم شاهد اجرای توافق صلح در عمل باشیم تا بتوانیم سرزمین خود را پس بگیریم و در صلح زندگی کنیم.»
دوم) «آپو»ی شورشی و تلاش برای خودمختاری
شاید این پرسش برای بسیاری مطرح باشد که اساساً «عبدالله اوجالان» کیست و چرا یا چگونه شد که سر به شورش برداشت؟ اوجالان در ۴ آوریل ۱۹۴۸ در «عمرلی»، شانلی اورفا، بخشی با اکثریت کردنشین ترکیه، در یک خانواده کشاورزِ فقیرِ کُرد متولد شد. «مت نشید» در گزارشی برای الجزیره نوشت، او برای تحصیل در رشته علوم سیاسی به دانشگاه آنکارا رفت و در آنجا به فعالیت سیاسی روی آورد. به گفته زندگینامه‌نویسان، انگیزه او احساس به حاشیه رانده شدن بسیاری از کردها در ترکیه بود. در اواسط دهه ۱۹۷۰، او از ملی‌گرایی کردی حمایت و در سال ۱۹۷۸ «حزب کارگران کردستان» (PKK) را تاسیس کرد. شش سال بعد، این گروه تحت فرماندهی او شورشی جدایی‌طلبانه را علیه ترکیه آغاز کرد. بر اساس کتاب «خون و باور: پ.ک.ک و مبارزه کردها برای استقلال» نوشته «آلیزا مارکوس»، اوجالان بر پ.ک.ک تسلط کامل داشت و برای سرکوب گروه‌های رقیب کُرد تلاش می‌کرد و مبارزه برای آزادی کردها را به انحصار خود درآورد. در آن زمان، کردها از حق صحبت به زبان خود، گذاشتن نام‌های کردی روی فرزندانشان یا ابراز هرگونه ملی‌گرایی محروم بودند. با وجود حکومت خودکامه اوجالان، کاریزما و جایگاه او به‌عنوان قهرمان حقوق کردها باعث شد که اکثر کردها در سراسر ترکیه او را دوست داشته باشند و به او احترام بگذارند و او را «آپو» به معنای «عمو» صدا بزنند.
شورش مسلحانه کردها خشونت‌آمیز بود. بیش از ۴۰ هزار نفر بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۲۴ جان خود را از دست دادند و هزاران کرد از خشونت در جنوب شرقی ترکیه به شهرهای شمالی‌تر گریختند. در طول دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، اوجالان عملیات‌هایی را از سوریه رهبری کرد که منبع تنش میان رژیم وقت اسد با ترکیه بود. پ.ک.ک از اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ به تاکتیک‌های خشونت‌طلبانه‌ای روی آورد. طبق گزارش شورای روابط خارجی اروپا از سال ۲۰۰۷، این گروه تحت رهبری اوجالان، گردشگران خارجی را ربود، بمب‌گذاری‌های انتحاری انجام داد و به دفاتر دیپلماتیک ترکیه در اروپا حمله کرد. حتی بدتر از آن، پ.ک.ک غیرنظامیان کرد را که در جنگ چریکی به این گروه کمک نمی‌کردند، سرکوب یا قتل‌عام می‌کرد.
آیا اوجالان دیدگاه‌های خود را تغییر داد؟
در نهایت، بیش از یک دهه پس از دستگیری‌اش، بله. در سال ۱۹۹۸، اوجالان به دلیل تهدید حمله ترکیه برای دستگیری‌اش، مجبور به فرار از سوریه شد. یک سال بعد، ماموران ترکیه به دلیل اطلاعات دریافتی از ایالات‌متحده، او را در هواپیما در نایروبی (کنیا) دستگیر کردند. اوجالان به ترکیه بازگردانده و به اعدام محکوم شد، اما پس از لغو مجازات اعدام از سوی ترکیه در سال ۲۰۰۴ (آن هم به دلیل تلاش برای عضویت در اتحادیه اروپا)، حکم او به حبس ابد تغییر یافت. در سال ۲۰۱۳، اوجالان موضع خود را در مورد جدایی‌طلبی تغییر داد و شروع به لابی‌گری برای حقوق کردها و خودمختاری منطقه‌ای بیشتر در ترکیه کرد و گفت که دیگر به اثربخشی شورش مسلحانه اعتقادی ندارد. این تغییر اساسی به آغاز یک روند صلح متزلزل بین پ.ک.ک و حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه منجر شد. روند صلح به برخی آزادی‌ها برای کردها انجامید، اما در سال ۲۰۱۵ به دلیل ترس از اینکه این حزب در طول جنگ داخلی سعی در ایجاد یک دولت کوچک کردی در سوریه داشت، درگیری میان دولت و پ.ک.ک آغاز شد. در آن زمان، بسیاری از کردها از جنوب ترکیه برای کمک به کردهای سوریه در مبارزه با داعش به سوریه رفته بودند. در سال ۲۰۱۵، حزب عدالت و توسعه اتحاد جدیدی با حزب راست افراطی «حرکت ملی» (MHP) تشکیل داد که به‌شدت با هرگونه روند صلح با مشارکت پ.ک.ک مخالف بود.
به هر روی، پ.ک.ک با اعلام خلع‌سلاح خود اعلام کرد که با «شکستن سیاست انکار و نابودی مردم ما و رساندن مسئله کرد به نقطه‌ای که حل آن از طریق سیاست‌های دموکراتیک امکان‌پذیر باشد، ماموریت تاریخی خود را به پایان رسانده است». با این حال، تحلیلگران معتقدند که دلایل دیگری نیز در پشت این تصمیم وجود دارد. به گفته «سینان اولگن»، کارشناس مسائل ترکیه و عضو ارشد موسسه کارنگی اروپا در بروکسل، پ.ک.ک و متحدان کردش در منطقه به دلیل تحولات اخیر آسیب‌پذیرتر از قبل هستند. اولگن توضیح داد: «دلیل اینکه پ.ک.ک مبارزه مسلحانه خود را کنار گذاشت، به تغییر در شرایط بین‌المللی مربوط می‌شود.» او توضیح داد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، سوریه را به‌عنوان یک «نقطه کانونی استراتژیک» برای سیاست خارجی نمی‌بیند، بنابراین بعید است که مانند دوران مبارزه با داعش، به حمایت از گروه‌های مسلح کرد در این کشور ادامه دهد. علاوه بر این، دولت جدید سوریه، برخلاف دوران رژیم سرنگون‌شده اسد، روابط خوبی با ترکیه دارد. این رابطه جدید می‌تواند به‌طور قابل توجهی به توانایی پ.ک.ک و شاخه سوری‌اش، «حزب اتحاد دموکراتیک» (PYD)، برای فعالیت در امتداد مرز سوریه و ترکیه آسیب برساند.
آیا ترکیه به وعده خود عمل خواهد کرد؟
به نظر می‌رسد فضای سیاسی برای آن آماده است. احزاب سیاسی اصلی، مانند حزب عدالت و توسعه و حزب رقیب آن، حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، به‌صورت شفاهی یا ضمنی از یک روند صلح جدید حمایت کرده‌اند. اما این «حزب حرکت ملی» بود که مدت‌ها با هرگونه پیشنهاد به کردها مخالف بود اما سپس دریچه‌ای برای یک روند صلح جدید ایجاد کرد. در آوریل ۲۰۲۴، «دولت باغچلی»، رهبر حزب حرکت ملی، از اوجالان دعوت کرد تا در مقابل پارلمان ترکیه در ازای آزادی مشروط احتمالی، «تروریسم» را محکوم کند. «سینم آدار»، متخصص ترکیه در موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت (SWB)، گفت: «این واقعیت که این واقعاً خودِ باغچلی بود... کمی باورنکردنی بود.» کارشناسان به الجزیره گفتند که تغییر نظر باغچلی احتمالاً برای کمک به شریک ائتلافی‌اش، اردوغان، برای شرکت در انتخابات ملی بعدی و پیروزی در آن است.
طبق قانون اساسی، اردوغان نمی‌تواند برای یک دوره دیگر نامزد شود، مگر اینکه انتخابات زودهنگام برگزار شود که به ۳۶۰ رای از ۶۰۰ رای پارلمان نیاز دارد. اولگن می‌گوید: برای افزودن آرای نمایندگان کرد از حزب «برابری و دموکراسی خلق‌ها» (DEM) به آرای ائتلاف حزب «عدالت و توسعه-حرکت ملی»، «[اردوغان] باید پایگاه حمایت سیاسی خود را در پارلمان فراتر از ائتلاف حاکم فعلی گسترش دهد». اولگن گفت مشخص نیست که آیا اوجالان آزاد خواهد شد یا خیر، اما شرایط زندان او می‌تواند به‌طور قابل توجهی بهبود یابد. او گفت که دولت ترجیح می‌دهد به‌تدریج آزادی‌های اوجالان را افزایش دهد تا بتواند واکنش‌های پایگاه حمایتی او و عموم مردم را ارزیابی کند.
سوم) انحلال پ.ک.ک و تبعات منطقه‌ای
وقتی عبدالله اوجالان اعلام کرد که حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) باید پس از بیش از چهار دهه درگیری با دولت ترکیه و ده‌ها هزار کشته، سلاح‌های خود را زمین بگذارد و منحل شود، نگاه‌ها به سوریه معطوف شد. شمال شرقی سوریه عمدتاً به وسیله «نیروهای دموکراتیک سوریه» (SDF) کنترل می‌شود که یک نیروی نظامی به رهبری کردهاست که ترکیه بارها در دهه گذشته با آن جنگیده است. «جاستین صلحانی» بر این باور است که «نیروهای دموکراتیک سوریه» از سوی «یگان‌های مدافع خلق» (YPG) رهبری می‌شود که ترکیه آن را یک گروه تروریستی و شاخه سوری پ.ک.ک می‌داند. بااین‌حال، ایالات‌متحده از «یگان‌های مدافع خلق» در سوریه برای مبارزه با داعش حمایت کرده است. از زمان سقوط بشار اسد در ماه دسامبر، «نیروهای دموکراتیک سوریه» در حال مذاکره با دولت جدید متحد ترکیه [دولت الشرع یا «تحریرالشام»] در دمشق در مورد نقش آینده خود در سوریه بوده‌اند. تحلیلگران معتقدند که حذف پ.ک.ک از معادله احتمالاً ادغام «نیروهای دموکراتیک سوریه» با دمشق را تسهیل خواهد کرد. «ولادیمیر ون ویلگنبورگ»، تحلیلگر سیاست کردی مستقر در اربیل در شمال عراق، گفت: «برای نیروهای دموکراتیک سوریه، این امر [یعنی انحلال پ.ک.ک] گفت‌وگو با دولت دمشق و همچنین کاهش تنش در روابط آنها با ترکیه را بسیار آسان‌تر می‌کند.» در حالی که «نیروهای دموکراتیک سوریه» ادعاهای ترکیه را مبنی بر اینکه این نیروها بازوی سوری پ.ک.ک هستند رد می‌کنند، اما تحلیلگران می‌گویند که این گروه‌ها پیوندهای محکمی با یکدیگر دارند. در حالی که اعلام پ.ک.ک مبنی بر اجابت درخواست اوجالان و خلع‌سلاح از سوی «مظلوم عبدی»، رهبر نیروهای دموکراتیک سوریه، مورد استقبال قرار گرفت، اما عبدی گفت که گروهش خلع‌سلاح نخواهد شد و تصمیم اوجالان به سوریه تعمیم داده نمی‌شود. اما این موضوع می‌تواند به این گروه انگیزه بیشتری بدهد تا نیروی جنگی و ساختار حکومتی خود -که «اداره خودمختار شمال و شرق سوریه» (AANES) نامیده می‌شود- را زیر چتر دولت جدید دمشق قرار دهد. سخنگوی «اداره خودمختار شمال و شرق سوریه» به الجزیره گفت: «اداره خودمختار به امور داخلی سایر کشورها اهمیتی نمی‌دهد.» با این حال، «نیروهای دموکراتیک سوریه» با جناح‌های سوری تحت حمایت ترکیه، از جمله در روزهای پس از سقوط رژیم اسد، درگیر شده و باعث تداوم حملات نیروی هوایی ترکیه شده‌اند. در ماه دسامبر، ایالات‌متحده آتش‌بس میان «نیروهای دموکراتیک سوریه» و «ارتش ملی سوریه» تحت حمایت ترکیه را که از آن زمان در نیروهای مسلح جدید سوریه ادغام شده است، به مذاکره گذاشت. عبدی با دولت جدید سوریه به رهبری احمد الشرع در حال مذاکره در مورد چگونگی ادغام «نیروهای دموکراتیک سوریه» در نیروهای امنیتی پس از حزب بعث و اداره شمال شرقی سوریه بوده است.
افزایش فشار برای مذاکره
«نیروهای دموکراتیک سوریه» با فشار خروج قریب‌الوقوع نیروهای آمریکایی از شمال شرقی سوریه وارد مذاکرات شده است. بدون حضور و حمایت ایالات‌متحده، این نیروها از این بیم داشته‌اند که در برابر حملات ترکیه یا جناح‌های تحت حمایت ترکیه در سوریه آسیب‌پذیر باشند. اما تحلیلگران می‌گویند اگر تصمیم پ.ک.ک برای خلع‌سلاح، احساس امنیت را برای ترکیه در امتداد مرز با سوریه به ارمغان بیاورد، روابط بین «نیروهای دموکراتیک سوریه» و ترکیه نیز احتمالاً بهبود خواهد یافت. «توماس پیرت»، متخصص سوریه و پژوهشگر ارشد در موسسه تحقیقات و مطالعات جهان عرب و اسلام، به الجزیره گفت: «ما می‌دانیم که موضع سخت‌گیرانه ترکیه در قبال نیروهای دموکراتیک سوریه تا حد زیادی به نگرانی‌ها در مورد پ.ک.ک مربوط می‌شد، نه به اینکه نیروهای دموکراتیک سوریه تحت سلطه کردها باشند.»
پیرت گفت که این موضوع از روابط ترکیه با مسعود بارزانی (و حزب دموکرات کردستان او در منطقه کردستان شمال عراق) مشهود است. به گفته پیرت، البته این واقعیت جدید «به این معنی نیست که آسان خواهد بود». طبق توافق میان ترکیه و پ.ک.ک، برخی از جنگجویان می‌توانند به کشورهای سوم منتقل شوند (اساساً به تبعید فرستاده شوند). همچنین این احتمال وجود دارد که برخی از جنگجویان تصمیم بگیرند به شمال شرقی سوریه بروند، که در این صورت، پیرت گفت، ترکیه می‌تواند «نیروهای دموکراتیک سوریه» را به‌عنوان پناهگاهی برای جنگجویان پ.ک.ک ببیند. بنابراین ترکیه از نزدیک «نیروهای دموکراتیک سوریه» در سوریه و مذاکرات آنها با دمشق را زیر نظر خواهد داشت.
در گذشته، ارتش ترکیه حملات پهپادی، توپخانه‌ای و هوایی علیه جنگجویان کُرد، از جمله «نیروهای دموکراتیک سوریه»، انجام داده است. تحلیلگران می‌گویند گزینه‌های نظامی ممکن است همچنان روی میز باشد. «آرون لوند»، یکی از اعضای «Century International» با تمرکز بر سوریه، گفت: «فعلاً، به نظر می‌رسد که آنها اجازه می‌دهند مذاکرات مسیر خود را طی کند. این احتمالاً هم به وقایع سوریه و هم به روند پ.ک.ک مربوط می‌شود.» وابستگان و متحدان پ.ک.ک در مناطقی از خاورمیانه که کردها در آنجا زندگی می‌کنند، پراکنده‌اند. از نظر تاریخی، پ.ک.ک در ترکیه و همچنین شمال عراق فعالیت داشته است. متحدان آنها در مکان‌هایی که کردها در آنجا زندگی می‌کنند، فعالیت داشته‌اند. مبارزات آنها اغلب در تضاد با رویکرد مقامات ملی در آن کشورها بوده است زیرا آنها یا به دنبال خودمختاری یا فدرالیسم بوده‌اند. تحلیلگران معتقدند که مشخص نیست آیا متحدان پ.ک.ک از اوجالان پیروی کرده و سلاح‌های خود را زمین خواهند گذاشت یا مانند مورد «نیروهای دموکراتیک سوریه» در سوریه، مبارزات خود را مستقل خواهند دید و به‌تنهایی تصمیم خواهند گرفت.
چهارم) تغییر در پویایی‌های قدرت
پیامدهای درخواست عبدالله اوجالان برای انحلال پ.ک.ک هنوز نه‌تنها در ترکیه، بلکه در منطقه‌ای وسیع‌تر، طنین‌انداز است. تغییر اتحادها در سوریه -که نمونه آن توافق اخیر میان «نیروهای دموکراتیک سوریه» دولت الشرع است- تایید می‌کند که پیام اوجالان یک پیام حاشیه‌ای یا فقط داخلی نیست، بلکه فرصتی جدی ارائه می‌دهد که می‌تواند همه‌چیز را از سیاست‌های امنیتی ترکیه گرفته تا جایگاه آینده بازیگران کُرد، از نو تعریف کند و مرحله بعدی پویایی قدرت منطقه‌ای را شکل دهد. اوجالان، در بیانیه‌ای که اواخر فوریه از زندان ترکیه ایراد کرد، از پ.ک.ک خواست «کنگره خود را تشکیل دهید و تصمیمی بگیرید. همه گروه‌ها باید سلاح‌های خود را زمین بگذارند و پ.ک.ک باید خود را منحل کند». «اوزگه گنچ» در گزارشی برای الجزیره نوشت، رهبری پ.ک.ک هم به درخواست اوجالان پاسخ داد. با این حال، ترکیه همچنان بر درخواست خود مبنی بر انحلال بدون قید و شرط همه گروه‌های وابسته به پ.ک.ک، از جمله شاخه‌های سوری آن، پافشاری می‌کند. درحالی‌که اوجالان در گذشته از آتش‌بس حمایت کرده بود، اما این اولین‌بار است که او خواستار زمین گذاشتن سلاح از سوی پ.ک.ک شده است. دلیل این امر احتمالاً مرتبط با تغییرات در جنبش‌های سیاسی کردها، استراتژی دولت ترکیه و صف‌بندی‌های منطقه‌ای گسترده‌تر، به‌ویژه پویایی‌های در حال تحول در سوریه است.
گریزی به گذشته: حذف «عامل ترس» کردها
کاهش ارزش استراتژیک مبارزه مسلحانه با ظهور بازیگران سیاسی کرد همزمان شده و نقش پ.ک.ک را به‌عنوان یک «عامل ترس» در سیاست ترکیه تضعیف کرده است. روزگاری پ.ک.ک در بسیج آرای ملی‌گرایان برای حزب حاکم عدالت و توسعه نقش مهمی داشت، اما نفوذ این گروه با افزایش نفوذ سیاست‌های حامی کردها در حال محو شدن است. درخواست اوجالان برای انحلال پ.ک.ک تلاشی برای گسترش فضای نمایندگی سیاسی کردها در ساختار دموکراتیک است. بسیج سیاسی کردها از طریق احزاب سیاسی، قدرتمندتر و تاثیرگذارتر از مبارزه مسلحانه شده است. صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر سابق «حزب دموکراتیک خلق‌ها» (HDP) و نامزد سابق ریاست‌جمهوری، همچنان در زندان است و سیاستمداران و فعالان کرد که از جانب دولت به نزدیکی به پ.ک.ک متهم شده‌اند، تحت قوانین «ضد تروریسم» با احکام سنگینی روبه‌رو هستند. پس از انتخابات شهرداری‌ها در سال ۲۰۲۴، دولت بار دیگر در برخی از شهرداری‌های با اکثریت کرد، متولی منصوب کرد و از تصدی سمت توسط شهرداران منتخب حزب «برابری و دموکراتیک خلق‌ها» (DEM) جلوگیری کرد. با این حال، این محدودیت‌ها ممکن است با عادی‌سازی تدریجی سیاست‌های طرفدار کردها، که می‌تواند در نتیجه حذف برچسب «تروریست» از جنبش گسترده‌تر کردی و ایجاد روایت جدیدی که نمایندگان طرفدار کردها را به‌عنوان بازیگران سیاسی شناخته‌شده مورد شناسایی قرار می‌دهد، کاهش یابد.
«اوزگه گنچ» افزود، یک روند صلح موفق می‌تواند به احیای حمایت از حزب عدالت و توسعه در میان رای‌دهندگان کرد که از زمان فروپاشی «روند صلح ترکیه-پ.ک.ک» در سال ۲۰۱۵ و روی آوردن دولت به ملی‌گرایی ترکی از این حزب رویگردان شده بودند، کمک کند و همچنین نسل جدیدی از رای‌دهندگان کرد را جذب کند. اگرچه جناح‌های تندرو در داخل دولت و در محافل ملی‌گرا احتمالاً ممکن است در برابر امتیازدهی به بازیگران سیاسی طرفدار کردها مقاومت کنند، اما از نظر خارجی، «مسئله کردها» مدت‌هاست که مانعی در روابط خارجی ترکیه، به‌ویژه با متحدان غربی و اتحادیه اروپا بوده است که ترکیه همچنان نامزد عضویت در آن است. به باور گنچ، نگرانی‌ها در مورد تضعیف حقوق و نمایندگی سیاسی کردها، زندانی شدن سیاستمداران کرد و حمایت غرب از گروه‌های کردی که با داعش در سوریه می‌جنگند، همگی به تنش در روابط خارجی ترکیه دامن زده‌اند. آنکارا با مدیریت فعالانه این گذار، می‌تواند خود را به‌عنوان معمار عادی‌سازی سیاسی با کردها معرفی کند و موضع خود را هم در سطح منطقه‌ای و هم در سطح بین‌المللی تقویت کند. در همین حال، این واقعیت که نه ترکیه و نه پ.ک.ک نمی‌توانند از نظر نظامی به پیروزی مطلق دست یابند، به‌طور فزاینده‌ای آشکار شده است.
کاهش درگیری‌های فعال در داخل ترکیه نیز برداشت عمومی را تغییر داده است. این استراتژی نه‌تنها «مناطق تحت کنترل ترکیه» را ایجاد کرد، بلکه جغرافیای درگیری را نیز تغییر داد، تهدیدات مستقیم علیه ترکیه را کاهش داد و در عین حال مبارزات قدرت را به مناطق سوری منتقل کرد. حل‌وفصل «مسئله کردها» می‌تواند اهرم دیپلماتیک ترکیه را -به‌ویژه در قبال بازیگران اروپایی و آمریکایی که از سیاست‌های این کشور علیه کردها انتقاد می‌کنند- افزایش دهد. یک فرآیند پایدار همچنین می‌تواند تنش‌ها با عراق و سوریه را کاهش دهد و همکاری امنیتی و اقتصادی با بغداد و دولت جدید دمشق را بیش از پیش تقویت کند. آتش‌بس با پ.ک.ک یک گام اولیه اما قابل‌توجه است. با این حال، پایداری بلندمدت آن به چگونگی نهادینه کردن این آتش‌بس بستگی دارد. صلح پایدار نیازمند راه‌حل‌های عملی، گام‌های تدریجی و پذیرش این است که مذاکرات شامل عقب‌نشینی، منافع رقابتی و ضرورت امتیازات متقابل است.
پنجم) آیا صلح راستین ترکیه با پ.ک.ک میسر است؟
زمین گذاشتن سلاح از سوی «حزب کارگران کردستان» نقطه عطف تاریخی و مهمی برای هر دو طرف به همراه دارد. «الماس توپچو» بر این باور است که پراکندگی کردها باعث حساسیت مسئله کردی در خاورمیانه شده است. دولت ترکیه خلع‌سلاح پ.ک.ک را فرصتی برای آینده‌ای صلح‌آمیز خوانده و قول داده که برای ثبات و آشتی تلاش کند. پ.ک.ک در بیانیه‌ای در روز پنجشنبه (۱۹ تیرماه)، تاکید کرد که موفقیت روند صلح تا حد زیادی به امتیازات دولت ترکیه بستگی دارد. این بیانیه اقدام نمادینِ آتش زدن و بر زمین گذاشتن سلاح را نشانه روشنی از تمایل پ.ک.ک به صلح خواند. بااین‌حال، در این بیانیه آمده است که خلع‌سلاح کامل و انحلال پ.ک.ک مستلزم گام‌های سیاسی، حقوقی و اجتماعی دولت ترکیه است. پ.ک.ک خواستار آزادی اوجالان به‌عنوان بخشی از روند صلح است. این گروه همچنین خواستار تغییراتی در قانون مجازات ترکیه شده که آزادی هزاران زندانی سیاسی کرد دیگر، به‌ویژه سالمندان و افراد بیمار را ممکن می‌کند. پ.ک.ک همچنین به دنبال عفو جنگجویانی است که سلاح‌های خود را تحویل می‌دهند و فرصت‌هایی برای آنها فراهم می‌کند تا به سیاست قانونی روی آورند. توپچو در بخشی از روایت خود در «دویچه وله» افزود، دولت ترکیه هنوز هیچ گام مشخصی برنداشته است. مقامات منتظرند تا مشخص شود که آیا انحلال این سازمان جدی است یا خیر. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، و متحد او، دولت باغچلی، رهبر حزب راست افراطی حرکت ملی (MHP)، باید حمایت هواداران خود و جمعیت وسیع‌تر را جلب کنند.
«وهاب جوشکون»، مدیر موسسه تحقیقات سیاسی و اجتماعی دیاربکر، گفت که «آشتی محتاطانه طبیعی است». او گفت که در فرآیندهای دشوار صلح، اعتماد متقابل معمولاً تنها با گذشت زمان و با نزدیک شدن طرفین به یکدیگر ایجاد می‌شود. او افزود، اما اولین مانع، یعنی شروع به زمین گذاشتن سلاح، اکنون برطرف شده است. واقعیت این است که مذاکرات با سازمانی که از سوی ترکیه، اتحادیه اروپا، ایالات‌متحده و متحدان آنها به‌عنوان یک گروه تروریستی شناخته شده است، برای دولتی که مدت‌هاست پ.ک.ک را به‌عنوان دشمن اصلی خود معرفی می‌کند، فوق‌العاده دشوار خواهد بود. اردوغان گفت آنکارا قبل از اینکه پ.ک.ک تمام ساختارهای خود را برچیند، هیچ گام دیگری برنخواهد داشت. به گفته حزب «برابری و دموکراسی خلق‌ها»، که از کردها و سایر اقلیت‌ها در ترکیه حمایت می‌کند، کمیسیونی در ماه جولای در مجلس ملی تشکیل خواهد شد تا پیشنهادهایی برای «صلح و یک روند اجتماعی دموکراتیک» که از ماه اکتبر آغاز می‌شود، ارائه دهد. این کمیسیون به آینده اوجالان و پ.ک.ک که تخمین زده می‌شود ۲۵۰۰ تا ۵۰۰۰ جنگجو دارد، رسیدگی خواهد کرد. اندازه واقعی نیروهای این سازمان هنوز مشخص نیست. جوشکون می‌گوید که انتظار دارد پ.ک.ک در چند ماه آینده در گروه‌های ۴۰ تا ۵۰نفره از کوهستان‌ها بیرون آمده و سلاح‌های خود را تحویل دهند. رسانه‌های نزدیک به دولت گزارش می‌دهند که مکان‌های تحویل سلاح‌ها به‌طور مشترک از سوی دولت مرکزی عراق و «اداره منطقه خودمختار کردستان عراق» تعیین و نظارت خواهد شد. قرار است این سلاح‌ها ثبت و منهدم شوند تا از رسیدن آنها به دست سایر گروه‌های کرد جلوگیری شود. اگرچه پ.ک.ک با این طرح موافقت کرده، اما ممکن است نخواهد به این سرعت کنترل را واگذار کند. برخی از جنگجویان می‌توانند به سازمان‌های دیگر کردی ملحق شوند. جوشکون البته نسبت به روند صلح خوش‌بین است و می‌گوید دولت ترکیه و پ.ک.ک از تلاش‌های ناموفق قبلی درس گرفته‌اند. آن مذاکرات اغلب طولانی بودند، اما این‌بار دولت می‌خواهد به‌سرعت پیش برود. قرار است کار بر روی یک راه‌حل سیاسی در ماه اکتبر، زمانی که پارلمان ترکیه پس از تعطیلات تابستانی تشکیل جلسه می‌دهد، آغاز شود.
جوشکون گفت: «این امر مستلزم تغییراتی در قانون مجازات ترکیه، به‌ویژه قوانین ضد تروریسم و قانون اجرای احکام است.» جوشکون افزود، درخواست‌های حزب «برابری و دموکراسی خلق‌ها» برای حقوق بیشتر برای کردها و به رسمیت شناختن هویت کردی، مستلزم تغییر در قانون اساسی ترکیه نیز خواهد بود. به گفته وی، روند صلح می‌تواند به بهبود روابط دولت ترکیه با کردها در عراق و سوریه نیز کمک کند. اگرچه ترکیه عموماً رابطه خوبی با کردهای عراق دارد، اما فعالیت‌های پ.ک.ک در کردستان اغلب روابط میان دولت‌ها را تیره کرده است. ترکیه همچنین به دلیل روابط نزدیک خود با پ.ک.ک، همواره خودگردانی کردها در شمال سوریه را تهدیدی بزرگ دانسته است. جوشکون گفت اگر دولت ترکیه بتواند درگیری داخلی و فرامرزی خود با کردها را حل کند، روابطش با کشورهای خاورمیانه بهبود خواهد یافت.
