اپیدمی افیون

انسان‌ها در طول تاریخ از مواد مخدر به منظور درمان بیماری‌ها، کنترل اشتها، تسکین و کاهش دردها، اضطراب و استرس‌ها، رهایی از فشارها، ایجاد ارتباط دوستانه و افزایش فعالیت جنسی استفاده می‌کرده‌اند. امروزه کمتر کشوری را در جهان می‌توان یافت که درگیر مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد نباشد. هر سال، مبالغ هنگفتی برای مبارزه با معضل اعتیاد هزینه می‌شود، ولی همچنان شمار معتادان جهان رو به افزایش است. طبق آمارها، 250 میلیون نفر در جهان مواد مخدر غیرقانونی مصرف می‌کنند و حدود 15 میلیون نفر از آنها، مواد مخدری که اصطلاحاً «افیون» نامیده می‌شود، مصرف می‌کنند که عمدتاً از نوع هروئین است. هروئین، تریاک و مورفین در دسته مواد مخدر سرکوب‌کننده قرار می‌گیرند که باعث کاهش سرعت واکنش‌های مغز می‌شود. دسته مهم دیگر از مواد مخدر، محرک‌ها هستند که باعث سرعت بخشیدن به سیستم عصبی بدن می‌شوند. مواد مخدر محرک شامل متافتامین (شیشه) و کوکائین می‌شود. این روزها مواد مخدر سخت نظیر شیشه و کوکائین در آمریکا، اروپا و آسیا محبوبیت زیادی یافته است، به‌طوری که آمریکای شمالی بیشترین مصرف کوکائین در جهان را در اختیار دارد. میزان تولید و مصرف مواد مخدر با مشکلات سلامت، میزان جرم و جنایت و خشونت رابطه معناداری دارد. پژوهش‌های متعددی در زمینه‌های اقتصادی، روانشناسی و جامعه‌شناسی به بررسی دلایلی که باعث می‌شود یک فرد به مصرف مواد مخدر غیرقانونی روی بیاورد و نیز اثرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مصرف مواد مخدر پرداخته‌اند. با آنکه مطالب زیادی درباره عوامل فردی و اجتماعی که بر تصمیمات فردی اثرگذار است، آموخته شده ولی دلیل افزایش سریع و گسترده در مصرف یک ماده مخدر خاص و دلایل تشکیل بازار بزرگ برای آن، همچنان در هاله‌ای از ابهام است.

اپیدمی معمولاً با بیماری‌های عفونی شناخته می‌شوند، جایی که یک بیماری بین افراد منتقل می‌شود و به سرعت در یک جمعیت محلی پخش می‌شود. بسته به تعداد افراد مبتلا به این بیماری و میزان شیوع آن رشد این اپیدمی می‌تواند به صورت نمایی رخ دهد، مانند شیوع ویروس کرونا که در ابتدا همه‌گیری آن دارای همین ویژگی بود که کنترل آن بسیار سخت شد و باعث به وجود آمدن چالش‌های اساسی در حوزه سلامت عمومی افراد برای دولت‌ها و سیاستگذاران شد. اصطلاح اپیدمی می‌تواند برای افزایش سریع در تعداد مصرف‌کنندگان مواد مخدر در یک محدوده جغرافیایی، شهر یا کشور استفاده شود. اگر چه تصور می‌شود که گسترش مصرف مواد مخدر به صورت تصاعدی و نمایی نیست، زیرا مستقیماً به طور بیولوژیک از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، ولی رشد آن در جامعه به دلیل ماهیت اجتماعی مصرف مواد مخدر، اغلب تصاعدی است. البته ویژگی‌های مشابه دیگری نیز بین اپیدمی بیماری و اپیدمی مواد مخدر وجود دارد، از جمله چگونگی شروع و تشدید مشکل در گروه‌ها یا مکان‌های اجتماعی خاص قبل از اینکه به گروه‌های وسیع‌تری از مردم سرایت کند. شباهت‌های بین افزایش سریع مصرف مواد مخدر و اپیدمی‌های بیماری‌های عفونی مدت‌هاست مورد توجه قرار گرفته‌اند. یکی از پژوهش‌های اخیر که در این باره به بررسی دلایل به‌وجود آمدن اپیدمی مصرف مواد مخدر و پیامدهای آن پرداخته، مقاله تیموثی مور و روزالی پاکولاست که با نام «علل و عواقب اپیدمی مواد مخدر» در دسامبر 2021 در ژورنال NBER به چاپ رسید. در ادامه خلاصه‌ای از این مقاله ارائه می‌شود.

تاریخچه اپیدمی مواد مخدر

در این قسمت از مقاله، مور و پاکولا تاریخچه‌ای از اپیدمی‌های مواد مخدر در آمریکا را توصیف می‌کنند. مدارکی که درباره گسترش مصرف مواد مخدر در آمریکا وجود دارد، بیشتر به نیمه دوم قرن 19 برمی‌گردد، زمانی که استفاده از مورفین و تریاک در بین مردم بسیار متداول شده بود. در زمان جنگ‌های داخلی آمریکا و پس از آن (دهه 1860) برای درمان درد بسیاری از مجروحان از افیون استفاده می‌شد، همین موضوع باعث اعتیاد بسیاری از سربازان به مصرف مواد مخدر پس از تمام شدن جنگ شده بود. از طرفی پیشرفت تکنولوژیک در پزشکی و اختراع سرنگ‌های زیر‌جلدی در دهه 1950 عامل دیگری بود که باعث گسترش تعداد معتادان در آمریکا شد؛ زیرا افراد به راحتی می‌توانستند در طول جنگ، مواد مخدر را به شیوه راحت‌تری دریافت کنند و پس از پایان جنگ نیز بسیاری از مجرحان همچنان به استفاده از مواد مخدر ادامه دادند. عده بسیاری از زنان نیز برای درمان بیماری‌هایشان به مواد مخدر رو آوردند. اعتیاد در پزشکان نیز به دلیل دسترسی راحت به این مواد بسیار رایج شد. تقریباً در همین زمان بود که به خاطر مهاجرت بسیاری از چینی‌ها به آمریکا، مصرف تریاک در بین قماربازان و روسپی‌ها افزایش یافت. کوکائین نیز در دهه 1880 به عنوان جایگزین بهتری نسبت به تریاک، به طور گسترده در دسترس عموم مردم بود. این ماده مخدر به شیوه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در اواخر دهه 1880، اعتیاد به کوکائین در بین مردم شدت گرفت و با شروع قرن جدید، خطرات آن برای سیاستگذاران به وضوح آشکار شد به‌طوری که در بسیاری از ایالت‌ها، قوانینی در جهت کنترل مصرف آن تنظیم شد. قانون‌گذاری برای تنظیم فروش و توزیع مواد افیونی و کوکائین در سال 1914 توسط دولت فدرال شروع شد. در ابتدا، بسیاری از پزشکان به ارائه این داروها به افرادی که قبلاً به آنها معتاد شده بودند، به عنوان نوعی درمان ادامه دادند، زیرا این امر به صراحت در قانون منع نشده بود. دادگاه عالی کشور این عمل را در سال 1919 ممنوع کرد و افراد معتاد به مواد افیونی و کوکائین را به کلینیک‌های محلی مواد مخدر سوق دادند ولی بعد از چندی این کلینیک‌ها تعطیل شدند که باعث به‌وجود آمدن بازار سیاه مواد مخدر در این کشور شد. وجود بازار سیاه و غیرقانونی بودن توزیع مواد مخدر باعث افزایش قیمت آن و عدم دسترسی آسان به این مواد شد؛ به گفته محققان این اقدامات باعث کاهش استفاده از این داروها در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ شد. اما در اواسط قرن 20 میلادی، اپیدمی ماده مخدر دیگری به نام آمفتامین رخ داد. در سال‌های 1930 تا 1960، زمانی که استفاده از این ماده قانونی بود و ابتدا به عنوان یک داروی استنشاقی بدون نسخه به بازار عرضه می‌شد و سپس به عنوان یک درمان برای افسردگی و کاهش وزن استفاده می‌شد، مصرف این ماده به شدت گسترش یافت. استفاده گسترده از این ماده به اعتیاد و روان‌پریشی در گروه زیادی از مردم منجر شد. اما در سال 1970، این ماده و فرآورده‌های آن، پس از معرفی برنامه جامع پیشگیری و کنترل مصرف مواد مخدر، به‌عنوان یک ماده مخدر شناخته شد، که آنها را مشمول سهمیه‌بندی، ثبت دقیق سوابق مصرف توسط پزشکان و داروسازان و نیز نیازمند بودن به نسخه می‌کرد. اپیدمی مواد مخدر فعلی که آمریکا درگیر آن است از دهه 1990 آغاز شده است. در این اپیدمی جان 450 هزار نفر به علت مصرف بیش از حد مواد مخدر گرفته شده و مرگ‌ومیر ناشی از آن، امید به زندگی در این کشور را به اندازه سه سال کاهش داده است.

دلایل اپیدمی مواد مخدر غیرقانونی

تنها مصرف گسترده مواد مخدر نشان‌دهنده اپیدمی آن نیست، بلکه مولفه‌های دیگری نیز برای اپیدمی شدن یک ماده مخدر وجود دارد. به عنوان مثال مشروبات الکلی و سیگار در بین مردم بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی نرخ استفاده آن برای دهه‌هاست که ثابت مانده است. اپیدمی زمانی رخ می‌دهد که نرخ اولیه آن به سرعت در حال افزایش باشد که باعث می‌شود کنترل آن بسیار مشکل شود. نویسندگان این مقاله در بخشی از پژوهش خود، به بررسی عوامل بالقوه‌ای که می‌توانند باعث به‌وجود آمدن اپیدمی مواد مخدر شوند، می‌پردازند.

یکی از دلایلی که در این مقاله به آن اشاره می‌شود، تقاضای «پنهان» برای مواد مخدر است. تقاضای پنهان وضعیتی است که در آن عده زیادی از مردم نیاز شدید مشترکی به محصولات یا خدماتی دارند که فعلاً وجود ندارد. اما دلیل اینکه مواد مخدر تقاضای پنهان دارند چیست؟ به دلیل وجود قوانین مبارزه با مواد مخدر قیمت آنها افزایش می‌یابد که به سخت‌تر شدن دسترسی به آن برای عده زیادی از مردم منجر خواهد شد. از طرفی، مواد مخدر و مشروبات الکلی کالاهای تجربه‌ای هستند، یعنی تنها با مصرف آن می‌توان از ارزش آن مطلع شد که باعث می‌شود افراد برای تجربه آن هم که شده، آن را مصرف کنند. مور و پاکولا مولفه‌های زیادی را که بر طرف تقاضای مواد مخدر اثر می‌گذارد، بررسی می‌کنند و در نهایت به این نتیجه می‌رسند که این مولفه‌ها دلیل کافی برای به‌وجود آمدن اپیدمی مواد مخدر نیستند.

در ادامه نویسندگان این مقاله به عوامل طرف عرضه می‌پردازند. همانطور که در بخش قبلی اشاره شد، افزایش اعتیاد به مواد افیونی در اواخر قرن 19 عمدتاً توسط پزشکانی انجام می‌شد که به طور آزادانه تریاک و مورفین را بین بیماران خود توزیع می‌کردند، که از جانبازان جنگ داخلی شروع شد و سپس به سایر بیماران نیز داده می‌شد. هروئین هم که در دهه 1890 توسط بایر تولید شد، در ابتدا برای درمان آنفلوآنزا و بیماری‌های تنفسی ساخته شده بود و سپس تبدیل به دارویی شد که برای کنترل اعتیاد به مورفین استفاده می‌شد. به همین ترتیب، کوکائین نیز از طریق محصولات پزشکی و مرتبط با آن پخش و توزیع می‌شد. بنابراین می‌توان گفت که تقاضا برای این مواد مخدر توسط عرضه بخش دارویی هدایت می‌شد و به اعتقاد نویسندگان این مقاله، طرف عرضه عامل بسیار مهمی در به‌وجود آمدن اپیدمی‌های مواد مخدر قبلی بوده است. تغییرات در ساختار اجتماعی و جمعیتی نیز عامل دیگری بود که در این مقاله عنوان شد. افزایش جمعیت جوان در آن دوران، باعث افزایش میل به مصرف مواد مخدر بود که یکی از مولفه‌های مهم در به‌وجود آمدن اپیدمی در آمریکا در دهه‌های گذشته محسوب می‌شود. آخرین دلیلی که نویسندگان این مقاله به آن اشاره می‌کنند، تغییرات تکنولوژیک است. برخی ابداعات باعث سهولت مصرف، انتقال و همچنین تولید برخی مواد مخدر بسیار قوی و اعتیادآور همچون هروئین و کراک شد که نتیجه افزایش تعداد معتادان به مواد مخدر در این کشور بود.

پیامدهای اپیدمی

در بخش انتهایی مقاله، مور و پاکولا به بررسی عواقب اپیدمی مواد مخدر غیرقانونی پرداختند. آنها بیان می‌کنند که این اپیدمی‌ها پیامدهای منفی بزرگی همچون افزایش مرگ‌ومیر در نوجوانان، افزایش نرخ جرم و جنایت، کاهش کارایی و گسترش فقر را برای جامعه به همراه دارد. با افزایش مصرف مواد مخدر، ریسک مرگ بر اثر اوردوز افزایش می‌یابد؛ علاوه بر این، شواهد نشان می‌دهد که اعتیاد مادر برای نوزاد بسیار خطرناک است و باعث افزایش میزان مرگ جنین، کاهش وزن نوزاد در هنگام تولد و همچنین کاهش مهارت‌های شناختی فرزند می‌شود. از طرف دیگر، توزیع‌کنندگان مواد مخدر برای حفظ سهم بازار خود، گروه‌هایی را تشکیل می‌دهند که باعث افزایش نرخ جرم و جنایت و مافیابازی در کشور می‌شود. در کنار اینها بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که نرخ خودکشی در دوران‌های اپیدمی مواد مخدر به شدت افزایش می‌یابد. از لحاظ اقتصادی نیز این اپیدمی‌ها زیان‌هایی برای دیگر مردم جامعه دارند. از آنجا که در دوران اپیدمی مواد مخدر، بخش زیادی از بودجه دولت صرف مبارزه با آن می‌شود، می‌توان گفت که کنترل دولت و توجه آن روی دیگر بخش‌ها کمتر خواهد شد. یکی دیگر از مهم‌ترین پیامدهای آن، اثر آن بر سطح آموزش کودکان است. نویسندگان این مقاله بیان می‌کنند که اپیدمی مواد مخدر باعث می‌شود والدین توجه کمتری به آموزش فرزندانشان داشته باشند و بسیاری از آنها در سنین نوجوانی از ادامه تحصیل کناره‌گیری کنند.

جمع‌بندی

مصرف مواد مخدر در برخی از برهه‌های زمانی به صورت تصاعدی رشد می‌کند و به صورت گسترده همچون همه‌گیری بیماری کرونا در بین مردم پخش می‌شود. آمریکا تا به حال چندین اپیدمی مواد مخدر را تجربه کرده است. تیموثی مور و روزالی پاکولا در مقاله خود با نام «علل و عواقب اپیدمی مواد مخدر» به مرور تحقیقات پیشین در این باره می‌پردازند. آنها در این مقاله به دنبال چگونگی به‌وجود آمدن و به پایان رسیدن اپیدمی‌های مواد مخدر و مشکلاتی که این ایپدمی برای جامعه به همراه دارد، هستند. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که عوامل طرف عرضه مواد مخدر و نیز پیشرفت‌های تکنولوژیک باعث به وجود آمدن این اپیدمی‌ها شدند که مشکلات جدی از جمله افزایش میزان مرگ‌ومیر و خودکشی، پیامدهای نامطلوب تولد، قتل، جرم و جنایت، و کاهش سطح تحصیلات را موجب شده است.