پایتخت‌های خاکی
کدام پایتخت‌ها گرفتار گردوغبار شده‌اند؟
پدیده گردوغبار در سال‌های اخیر به معضلی جهانی تبدیل شده و پایتخت‌های متعددی را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است. تهران بهویژه در تابستان ۱۴۰۴ به دلیل خشکسالی، کاهش بارندگی، خشک شدن تالاب‌هایی مانند صالحیه در البرز و دریاچه نمک قم، و وزش بادهای شدید، بارها با شرایط خطرناک آلودگی هوا مواجه شده است. این گردوغبار از کانون‌های داخلی مانند تالاب صالحیه و دریاچه نمک قم و همچنین منابع خارجی در عراق و سوریه وارد تهران می‌شود. برخی گزارش‌ها نیز به وجود مواد سمی مانند آرسنیک و سیانور در گردوغبار ناشی از پساب‌های صنعتی در مناطق اطراف تهران، مانند چرمشهر ورامین، اشاره دارند.
در منطقه خاورمیانه، ریاض، پایتخت عربستان سعودی، به دلیل طوفان‌های شن و تابش شدید آفتاب که آلودگی صنعتی و وسایل نقلیه را به گاز ازون تبدیل می‌کند، با افزایش ذرات معلق در هوا مواجه است. ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی، نیز به دلیل افزایش جمعیت و ذرات معلق، کیفیت هوای نامناسبی را تجربه می‌کند، به طوری که سطح ذرات معلق به یک‌ششم استاندارد سازمان بهداشت جهانی رسیده است.
در آسیا، پکن، پایتخت چین، به دلیل صنعتی‌سازی سریع، استفاده از سوخت زغال سنگ و افزایش تعداد خودروها، با آلودگی شدید ناشی از ذرات معلق کمتر از 5 /2 میکرون دست‌وپنجه نرم می‌کند و در سال ۲۰۱۴ به دلیل آلودگی شدید تقریباً غیرقابل سکونت اعلام شد. در دهلی نو، پایتخت هند، نیز فعالیت کارخانه‌های زغال سنگی و افزایش تعداد خودروها، مسئولِ تا ۸۰ درصد آلودگی هوای این شهر هستند.
در ویتنام، تخمین زده شده است که آلودگی هوا باعث از دست رفتن حدود چهار درصد از تولید ناخالص داخلی می‌شود. رویدادهای حاد آلودگی هوا در ویتنام به‌شدت بر زندگی روزمره تاثیر گذاشته است، به طوری که اختلال در سفرهای هوایی باعث تغییر مسیر پروازها در چندین فرودگاه شده است.
اولان‌باتور، پایتخت مغولستان، یکی از سردترین و آلوده‌ترین پایتخت‌های جهان، با مشکل ذرات معلق ناشی از فعالیت‌های صنعتی و شرایط جوی مواجه است. آکرا، پایتخت غنا، نیز با افزایش جمعیت و ذرات معلق، در میان پایتخت‌های آفریقایی رکورددار آلودگی هواست. کاتماندو، پایتخت نپال، به دلیل مهاجرت داخلی و افزایش سه‌برابری وسایل نقلیه، از شهری با هوای پاک در گذشته، به شهری با آلودگی بالا تبدیل شده است.
در اروپا، لندن، پایتخت انگلیس، هرچند پس از قانون هوای پاک ۱۹۵۶ پیشرفت‌هایی داشته، اما همچنان به دلیل ذرات معلق و دی‌اکسید نیتروژن یکی از آلوده‌ترین شهرهای اروپا به شمار میآید و سالانه هزاران نفر به دلیل آلودگی هوا دچار مرگ زودهنگام می‌شوند. مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک، نیز در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به دلیل آلودگی شدید هوا شناخته می‌شد و همچنان با چالش‌های مرتبط با ذرات معلق روبه‌روست. آلودگی این پایتخت‌ها نشان‌دهنده تاثیر جهانی تغییرات اقلیمی، مدیریت ناپایدار منابع آب و توسعه صنعتی و شهری غیراصولی بر افزایش گردوغبار و آلودگی هواست.
کانون غبار
یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که از 20 شهر آلوده جهان در سال گذشته، به جز یکی، همه در آسیا بوده‌اند. اکثر این شهرها -13 شهر- در پرجمعیت‌ترین کشور جهان، هند، قرار دارند؛ جایی که رشد اقتصاد پررونق عمدتاً از طریق زغال‌سنگ تامین می‌شود و صدها میلیون نفر در کلانشهرهای پرترافیک و شلوغ زندگی می‌کنند.
چهار شهر دیگر در همسایگی پاکستان قرار دارند؛ یکی در چین و یکی در قزاقستان. تنها شهر خارج از آسیا که در این فهرست قرار دارد، اِنجامنا، پایتخت چاد در مرکز آفریقاست- که کشوری با بدترین آلودگی هوا نام‌گذاری شده است. در همین حال، شهرهایی که بدترین آلودگی را در آمریکای شمالی دارند، همگی در کالیفرنیا هستند.
گزارش IQAir، یک شرکت سوئیسی که کیفیت هوای جهانی را ردیابی می‌کند، به طور خاص به ذرات ریز یا PM2.5، یکی از کوچک‌ترین، اما خطرناک‌ترین آلاینده‌ها، پرداخته است. PM2.5 از منابعی مانند احتراق سوخت‌های فسیلی، طوفان‌های گردوغبار و آتش‌سوزی‌های جنگلی ناشی می‌شود. این ماده آنقدر کوچک است -به اندازه یک‌بیستم قطر موی انسان- که می‌تواند از سد دفاعی معمول بدن شما عبور کرده و وارد ریه‌ها یا جریان خون شود.
این ذرات باعث تحریک و التهاب می‌شوند و با مشکلات تنفسی و بیماری مزمن کلیه مرتبط هستند. قرار گرفتن در معرض آن می‌تواند باعث سرطان، سکته مغزی یا حملات قلبی شود و با خطر بیشتر افسردگی و اضطراب همراه است.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) می‌گوید میانگین سطح سالانه PM2.5 نباید از پنج میکروگرم در هر مترمکعب تجاوز کند. بیرنیهات، یک شهر صنعتی در شمال شرقی هند، سال گذشته غلظت PM2.5 برابر با 2 /128 را ثبت کرد- بیش از 25 برابر استاندارد WHO. سومان مومن، جوان 26ساله، که در شهری با حدود 70 هزار نفر جمعیت زندگی می‌کند، به سی‌ان‌ان گفت: «بسیار غم‌انگیز و ناامیدکننده است که بیرنیهات همچنان در صدر فهرست قرار دارد.» او کارخانه‌های اطراف شهر و صنعت ساخت‌وساز پررونق و قطع درختان را به عنوان عوامل موثر در هوای سمی مقصر دانست. او گفت: «آلودگی در حال حاضر به طور خاص بد است، دید خوب نیست، همه‌جا گردوغبار است، چشمانم هم می‌سوزد. من بدون ماسک از خانه بیرون نمی‌روم.»
12 شهر دیگر در میان 20 شهر آلوده در هند هستند. دهلی نو، پایتخت این کشور، برای ششمین سال متوالی آلوده‌ترین پایتخت جهان با غلظت PM2.5 برابر با 8 /91 معرفی شد. این گزارش همچنین شش شهر اقماری -فریدآباد، لونی، دهلی، گوروگرام، نویدا و گریتر نویدا- را در این فهرست قرار داد.
همین نوامبر گذشته، لایه‌ای از مه‌دود گلوگیر بر فراز دهلی نشست، پروازها را مختل کرد، ساختمان‌ها را از دید پنهان کرد و باعث شد نخست‌وزیر «وضعیت اضطراری پزشکی» اعلام کند.
کشورهای آسیایی و آفریقایی در رتبه‌بندی آلوده‌ترین کشورهای جهان قرار دارند. در سال ۲۰۲۴، میانگین کیفیت هوا در چاد بیش از ۱۸ برابر دستورالعمل ایمنی PM2.5 سازمان بهداشت جهانی (WHO) یعنی پنج میکروگرم بر مترمکعب بود که آن را به کشوری با بدترین کیفیت هوا در سطح جهان تبدیل کرد. بنگلادش و پاکستان نیز با فاصله کمی در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند (نمودار 1).
بیشتر مکان‌های آسیب‌دیده در آسیا هستند؛ برخی در آفریقا، اگرچه تنها ۲۴ کشور از ۵۴ کشور یا منطقه آفریقایی در سال ۲۰۲۴ داده‌هایی را گزارش کرده‌اند. با این حال، این یک پیشرفت قابل توجه است، زیرا اولین گزارش از این گزارش‌ها در سال ۲۰۱۷ شامل داده‌های قابل استفاده تنها از سه کشور آفریقایی بود.
در مجموع، طبق این گزارش، هند -پرجمعیت‌ترین کشور جهان با 4 /1 میلیارد نفر جمعیت- نسبت به سال قبل از رتبه سوم به پنجم سقوط کرده است. اما در این گزارش آمده است که آلودگی هوا «همچنان یک بار قابل توجه بر سلامت است... که امید به زندگی را حدود 2 /5 سال کاهش می‌دهد».
بر اساس این گزارش، همسایگان هند، بنگلادش و پاکستان -که روی‌هم‌رفته حدود ۴۰۰ میلیون نفر جمعیت دارند- از نظر مولکول‌های PM2.5 دومین و سومین کشورهای آلوده جهان بودند. در این گزارش آمده است که چین -که قبلاً در رتبه‌بندی‌های جهانی بدترین هوای جهان برتری داشت- بهبود اندکی را تجربه کرده است.
در این گزارش آمده است که میانگین سالانه غلظت PM2.5 در سطح ملی از 5 /32 میکروگرم در هر مترمکعب به 31 میکروگرم کاهش یافته و کیفیت هوا در کلانشهرهایی مانند پکن، شانگهای، چنگدو، گوانگژو و شنژن بهبود یافته است.
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده دی‌اکسید کربن در جهان است، اما در سال‌های اخیر، بهویژه در شهرهایی که رشد اقتصاد این کشور را تقویت کرده‌اند، مبارزه‌ای علیه آلودگی هوا آغاز کرده و توسعه‌ای فوق‌العاده در انرژی خورشیدی و بادی ایجاد کرده است.
در نهایت، گزارش IQAir نشان داد که هر 20 شهر آلوده جهان در سال گذشته، بیش از 10 برابر از دستورالعمل‌های PM2.5 سازمان بهداشت جهانی فراتر رفته‌اند.
فرانک هامز، مدیرعامل جهانی IQAir، گفت: «آلودگی هوا همچنان یک تهدید حیاتی برای سلامت انسان و ثبات محیط زیست است، با این حال جمعیت‌های وسیعی از میزان مواجهه خود با این آلودگی بی‌اطلاع هستند.» ایران و افغانستان به دلیل کمبود داده‌ها در گزارش امسال (2024) حضور نداشتند. نظارت بر کیفیت هوا در جنوب شرقی آسیا نیز یک مشکل است، زیرا تقریباً همه کشورها «اختلاف قابل توجهی در ابتکارات دولتی» دارند. در سال ۲۰۲۴، ۱۷۳ شهر از ۳۹۲ شهر منطقه فاقد ایستگاه‌های پایش دولتی بودند، در حالی که کامبوج هیچ ایستگاهی نداشت.
این مشکلات احتمالاً پس از اعلام ایالات‌متحده مبنی بر توقف اشتراک‌گذاری داده‌های کیفیت هوای جمع‌آوری‌شده از سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های خود در سراسر جهان به دلیل «محدودیت‌های بودجه» که به گزارش آسوشیتدپرس منتشر شد، تشدید خواهند شد. هامز گفت: «داده‌های کیفیت هوا جان انسان‌ها را نجات می‌دهد. این داده‌ها آگاهی مورد نیاز را ایجاد می‌کنند، به تصمیم‌گیری‌های سیاستی کمک می‌کنند، مداخلات بهداشت عمومی را هدایت کرده و موجب می‌شود جوامع برای کاهش آلودگی هوا و محافظت از نسل‌های آینده اقدام کنند.»
در این گزارش آمده است که تنها ۱۷ درصد از ۸۹۵۴ شهری که IQAir در سطح جهان تجزیه و تحلیل کرده است، کیفیت هوای ثبت‌شده مطابق با دستورالعمل‌های آلودگی سازمان بهداشت جهانی داشته‌اند. طبق این گزارش، شهرهایی که بدترین آلودگی هوا را در آمریکای شمالی دارند، انتاریو، بلومینگتون و هانتینگتون پارک هستند که همگی در کالیفرنیا قرار دارند. به طور کلی، ایالات‌متحده در سال 2024 شاهد کاهش قابل توجهی در سطح PM2.5 بود و میانگین سالانه آن نسبت به سال ۲۰۲۳، ۲۲ درصد کاهش یافت.
آمریکای شمالی مدت‌هاست که به سیستم‌های قوی نظارت بر کیفیت هوا افتخار می‌کند و ۵۶ درصد از کل ایستگاه‌های نظارت بر کیفیت هوای زمینی را که در گزارش IQAir بیان شده‌اند، شامل می‌شود- که به دانشمندان در پژوهش‌های مداوم خود در مورد کیفیت هوا و به سیاست‌گذاران در تصمیم‌گیری در مورد سلامت عمومی کمک می‌کند.
فقط ۱۲ کشور، منطقه و قلمرو غلظت PM2.5 را کمتر از دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی ثبت کرده‌اند که بیشتر آنها در منطقه آمریکای لاتین و کارائیب یا اقیانوسیه بودند. این گزارش از دولت‌ها خواسته است تا بودجه‌ای را به پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر اختصاص دهند و «محدودیت‌های انتشار برای وسایل نقلیه و فعالیت‌های صنعتی را تقویت کنند».
پایتخت آلودگی هوا
زندگی در آلوده‌ترین پایتخت جهان چگونه است؟
در داخل اولین کلینیک اختصاصی بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا در دهلی، دیپاک راجاک برای نفس کشیدن تقلا می‌کند. آسمِ این مرد ۶۴ساله در روزهای اخیر بدتر شده و دخترش با نگرانی از وخامت سلامتی‌اش، او را با عجله به کلینیک رسانده است. راجاک در حالی که در اتاق انتظار نشسته است، به سی‌ان‌ان می‌گوید که «بسیار نفس‌نفس می‌زند» و نمی‌تواند سرفه‌هایش را متوقف کند. او می‌گوید: «نفس کشیدن غیرممکن است. من همین الان با اتوبوس آمدم و احساس خفگی کردم.»
کلینیک تخصصی بیمارستان رام مانوهر لوهیا (RML) دهلی سال گذشته برای درمان تعداد فزاینده‌ای از بیماران مبتلا به آلودگی هوای خطرناک که هر زمستان در پایتخت هند بدتر می‌شود، راه‌اندازی شد.
بیرون از ساختمان، از اواخر ماه گذشته، لایه‌ای از دود سمی نفس‌گیر بر فراز شهر نشسته است، روز را به شب تبدیل می‌کند، پروازها را مختل می‌کند، ساختمان‌ها را از دید پنهان می‌کند و جان میلیون‌ها نفر را به خطر می‌اندازد.
منطقه پایتختی دهلی نو، که شهرداری جداگانه‌ای از بقیه دهلی دارد، آلوده‌ترین پایتخت جهان بود. ناظران جهانی کیفیت هوا در نوامبر 2024 گزارش دادند که در آن زمان، هیچ جای دیگری در کره زمین هوایی تا این حد خطرناک برای سلامت انسان ندارد. وضعیت آنقدر بد شد که آتیشی، نخست‌وزیر دهلی، با تعطیلی مدارس و درخواست از مردم برای ماندن در خانه، وضعیت «فوریت پزشکی» اعلام کرد.
اما این گزینه برای راجاک که برای امرار معاش خانواده‌اش به شغل خشکشویی خود متکی است، وجود ندارد. او می‌گوید: «چه کار می‌توانم بکنم؟ باید برای رفتن به سر کار از خانه بیرون بروم. اگر پول درنیاورم، چگونه غذا بخورم؟ وقتی از خانه بیرون می‌روم، گلویم کاملاً می‌گیرد. تا عصر احساس می‌کنم که بی‌جان شده‌ام.»
راجاک امسال یک بار به دلیل تشدید آسم ناشی از مه‌دود در بیمارستان بستری شده است. کاجال راجک، دخترش، می‌گوید، از آنجا که هیچ نشانه‌ای از بهبود آلودگی خطرناک دیده نمی‌شود، نگران است که پدرش دوباره بستری شود- یک بار مالی اضافی در حالی که آنها در حال حاضر برای پرداخت هزینه‌های اسپری‌های استنشاقی و آزمایش‌های تشخیصی گران‌قیمت هم مشکل دارند. او می‌گوید، حتی بردن پدرش به درمانگاه هم خطرناک بود. کاجال می‌گوید: «شما نمی‌توانید جلوی خود را ببینید. ما در ایستگاه اتوبوس بودیم و حتی نمی‌توانستیم شماره اتوبوس یا اینکه آیا اتوبوسی در حال آمدن است یا نه را ببینیم؛ هوا به همین اندازه مه‌آلود بود.»
طبق گزارش IQAir که کیفیت هوای جهانی را رصد می‌کند، در برخی از مناطق دهلی، سطح آلودگی از ۱۷۵۰ در شاخص کیفیت هوا فراتر می‌رود. سطح بالای ۳۰۰ برای سلامتی خطرناک تلقی می‌شود. PM2.5 هنگام استنشاق، به عمق بافت ریه نفوذ می‌کند و می‌تواند وارد جریان خون شود و با آسم، بیماری‌های قلبی و ریوی، سرطان و سایر بیماری‌های تنفسی و همچنین اختلال شناختی در کودکان مرتبط دانسته شده است.
سی‌ان‌ان با حدود 12 نفر از ساکنان دهلی صحبت کرد؛ اکثر آنها گفتند که به دلیل آلودگی هوا در تنفس مشکل دارند. چندین نفر از آنها احساس خفگی را توصیف کردند، زیرا هوای سمی باعث سوزش چشم و خارش گلویشان می‌شد. محمد ابراهیم، راننده قدیمی خودرو در این شهر، گفت، «احساس می‌کنم در چشمانم فلفل قرمز است» و افزود که سینه‌اش به دلیل کار کردن در فضای باز در تمام طول روز در آلودگی، دائماً درد می‌کند. ابراهیم گفت: «وقتی عصر به خانه می‌روم و دست و صورتم را می‌شویم، مواد سیاه از بینی‌ام بیرون میآید. قبلاً هرگز چنین اتفاقی نمی‌افتاد.» ابراهیم هم مانند راجاک، نمی‌تواند از کار کردن دست بکشد، حتی اگر سلامتی‌اش در خطر باشد. او گفت: «اگر برای کار بیرون نروم، چگونه شکمم را سیر کنم؟ چگونه اجاره خانه‌ام را پرداخت کنم؟ من مرد فقیری هستم.»
برخی از ساکنان آسیب‌پذیر می‌گویند که زنده ماندن در دهلی دشوار شده است. آدیتیا کومار شوکلا، عضو بازنشسته نیروی هوایی هند، ۶۴ساله، گفت که سعی می‌کند در روزهای آلوده از خانه بیرون نرود. او از بیمارستان باترا در دهلی، جایی که به دلیل آسم تحت درمان است، به سی‌ان‌ان گفت: «شما نمی‌توانید هیچ کاری (برای نجات خود از آلودگی) انجام دهید، حتی اگر در داخل خانه باشید، آلودگی به داخل خانه نیز میآید، زیرا هوا بسیار کثیف است.» شوکلا گفت که امسال سه بار در بیمارستان بستری شده است و اگر می‌توانست، از شهر نقل مکان می‌کرد. او گفت: «این باعث استرس می‌شود و بسیار خطرناک است، اما در این مرحله کجا می‌توانم بروم؟ این موضوع من را بسیار عصبانی می‌کند، می‌خواهم از دهلی خارج شوم، اما در هند هیچ امکاناتی وجود ندارد، به‌خصوص برای افراد مبتلا به آسم و بیماری ریوی.»
دکتر گوراو جِین، متخصص ریه در بیمارستان باترا، می‌گوید، حتی افراد غیرسیگاری نیز در حال ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریه (COPD) هستند- یک بیماری ریوی که جریان هوا را محدود می‌کند و باعث مشکلات تنفسی می‌شود. او می‌گوید: «بسیاری از بیمارانی که به طور مزمن آلاینده‌ها را استنشاق می‌کنند و در نزدیکی مناطق پرگردوغبار کار می‌کنند، به COPD مبتلا می‌شوند. ریه‌های آنها ناسالم است؛ در مقایسه با جمعیت عادی، در سنین بسیار پایین دچار تنگی نفس می‌شوند و خطر ابتلا به سرطان ریه در آنها افزایش می‌یابد.»
همبستگی کیفیت هوا با سطح درآمد کشورها
شاید قابل توجه‌ترین ویژگی این رتبه‌بندی‌ها این باشد که چگونه کیفیت هوا در کشورهایی که در دسته‌های کم‌درآمد و متوسط قرار دارند، بدتر می‌شود و در کشورهای با درآمد بالا بهبود می‌یابد.
برای مثال، توزیع رتبه شهرهای پایتخت در آسیا (به طور کلی کشورهای با درآمد پایین و متوسط) را در مقابل پایتخت‌های اروپا (به طور کلی کشورهای با درآمد بالا) مقایسه کنید. اکثر شهرهای پایتخت اروپایی در رتبه‌های 20 تا 60 در مقابل پایتخت‌های آسیایی که عمدتاً در رتبه‌های 60 تا 100 هستند، قرار دارند.
کشورهای با درآمد پایین و متوسط نگرانی‌های اقتصادی ساختاری بزرگ‌تری دارند و بسیاری از آنها هنوز در حال گذار از مواد آلاینده‌ای هستند که بر کیفیت هوا تاثیر می‌گذارند. هیچ کشور با درآمد کم و متوسطی شبکه نظارت بر آلودگی ندارد که پوشش زمانی و مکانی یکسانی را مانند آنچه برای بسیاری از کشورهای ثروتمند موجود است، ارائه دهد. همچنین بسیاری از آنها داده‌های سرشماری اقتصادی جامعی ندارند که بررسی سیستماتیک و در سطح جمعیت از رابطه میان ثروت و مواجهه با آلودگی را تسهیل کند.
به طور کلی، کشورهای با درآمد بالاتر در مقایسه با کشورهای با درآمد کمتر، کیفیت هوای بهتری دارند. این امر اغلب به عواملی مانند صنعتی شدن، شهرنشینی و پذیرش فناوری‌های پاک‌تر نسبت داده می‌شود.
طبق تحقیقات مجله دانشکده پزشکی دانشگاه آنکارا، مطالعات نشان داده‌اند که کشورهای با درآمد بالاتر، در مقایسه با کشورهای با درآمد کمتر، تمایل به داشتن سطوح پایین‌تری از ذرات معلق (PM2.5)، که یک شاخص کلیدی آلودگی هواست، دارند.
کشورهای با درآمد بالاتر اغلب مقررات زیست‌محیطی سختگیرانه‌تری دارند، در منابع انرژی پاک‌تر سرمایه‌گذاری می‌کنند و فناوری‌های پیشرفته‌تری دارند که موجب سطوح پایین‌تر آلودگی هوا می‌شود. در مقابل، کشورهای با درآمد کمتر ممکن است بیشتر به صنایع آلاینده متکی باشند، نظارت‌های زیست‌محیطی کمتری داشته باشند و ممکن است منابع لازم را برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک‌تر نداشته باشند که به سطوح بالاتر آلودگی هوا می‌انجامد.
اما در این کشورها چه کسی بالاترین سطوح آلودگی هوای محیطی را تجربه می‌کند؟ در کشورهای ثروتمند، این سوال به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه قطعی این بررسی این است که اقلیت‌های نژادی و قومی و همچنین جمعیت‌های کم‌درآمد، بیشترین میزان مواجهه را با آلودگی هوای محیطی دارند. اما آیا همین نتیجه در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط نیز صادق است؟
برخلاف انتظارات مبتنی بر کشورهای ثروتمند، این مطالعه همبستگی مثبتی میان ثروت و سطح آلودگی محیط در کشورهای با درآمد متوسط و پایین نشان می‌دهد. به این معنا که به طور متوسط، مناطقی که میانگین ثروت بالاتری دارند، سطح متوسط بالاتری از آلودگی ذرات محیطی را تجربه می‌کنند. این نتیجه غیرمنتظره نشان می‌دهد که شهرها نقش مهمی ایفا می‌کنند، زیرا هم آلودگی و هم ثروت در مناطق شهری بیشتر است. تفاوت میان مناطق شهری و غیرشهری ممکن است در کشورهای با درآمد متوسط و پایین بارزتر باشد.
با تمرکز بر شهرهای منفرد، این تحلیل ناهمگونی بیشتری را آشکار می‌کند. در برخی شهرها، ثروتمندان تمایل دارند در مناطق بسیار آلوده ساکن شوند، برای مثال کاتماندو، در حالی که در برخی دیگر این رابطه برعکس است (داکا). در برخی دیگر، هیچ رابطه معناداری مشاهده نمی‌کنیم.
به طور کلی، نتایج نشان می‌دهد که ثروتمندان در کشورهای با درآمد متوسط و پایین، نسبتاً بیشتر از آنچه روابط برون‌یابی‌شده از کشورهای ثروتمند نشان می‌دهد، در معرض آلودگی قرار دارند. علاوه بر این، آلودگی هوا در کشورهای با درآمد متوسط و پایین عمدتاً یک مشکل شهری است که بر پویاترین جمعیت‌های اقتصادی این کشورها تاثیر می‌گذارد.
در مجموع، نابرابری در کیفیت هوا می‌تواند نابرابری‌های اقتصادی جهانی موجود را تشدید کند، زیرا آلودگی به طور نامتناسبی بر افرادی که منابع کمتری دارند و دسترسی محدودی به مراقبت‌های بهداشتی دارند، تاثیر می‌گذارد.
پایتخت‌های پاک
پایتخت‌ها اغلب به دلیل جمعیت متراکم و سطح بالای صنعتی شدن و انتشار گازهای گلخانه‌ای خودروها، بیشترین آسیب را از آلودگی می‌بینند. با این حال، برخی از پایتخت‌ها وجود دارند که با هوای پاک چشمگیر، این روند را نقض می‌کنند.
برای مثال استکهلم، ریکیاویک و هلسینکی به عنوان پاک‌ترین پایتخت‌های اروپا از نظر کیفیت هوا در نمایشگر کیفیت هوای شهرهای اروپایی آژانس محیط زیست اروپا (EEA) که دو هفته پیش (4 جولای) منتشر شد، رتبه‌بندی شده‌اند. در این ابزار، شهرها بر اساس خطر مرگ‌ومیر مرتبط با قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض ذرات معلق ریز (PM2.5)، دی‌اکسید نیتروژن (NO2) و ازون (O3) در دو سال تقویمی گذشته، از تمیزترین شهر تا آلوده‌ترین شهر رتبه‌بندی می‌شوند. این ابزار بر کیفیت هوای بلندمدت متمرکز است، زیرا قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوا جدی‌ترین اثرات را بر سلامتی دارد. این نمایشگر سالی یک بار به‌روزرسانی می‌شود. یک ویژگی جدید همچنین امکان مقایسه آسان‌تر میان پایتخت‌های هر کشور را فراهم می‌کند.
از آتن گرفته تا نیویورک، آتش‌سوزی‌های جنگلی در سراسر جهان امسال آسمان نارنجی و مه‌دود را به مراکز اصلی شهری آورده است. اما شهرهایی که پاک‌ترین هوا را دارند، با تنظیم انتشار گازهای گلخانه‌ای، سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی و گذار به انرژی پاک، توانسته‌اند آلودگی هوا را کاهش دهند- که آنها را به مقاصدی لذت‌بخش‌تر و پایدارتر برای مسافران تبدیل می‌کند.
کیفیت کلی هوای یک مکان در مقیاسی از صفر تا ۵۰۰ که به عنوان شاخص کیفیت هوا (AQI) شناخته می‌شود، اندازه‌گیری می‌شود. اعداد پایین‌تر نشان‌دهنده هوای پاک‌تر هستند، در حالی که امتیاز بالاتر نشان‌دهنده آلودگی بیشتر است. AQI زیر ۵۰ خوب در نظر گرفته می‌شود، در حالی که هر چیزی بالاتر از ۳۰۰ خطرناک طبقه‌بندی می‌شود. در سال ۲۰۲۳، تنها هفت کشور دستورالعمل‌های آلودگی هوای سازمان بهداشت جهانی را رعایت کردند: استرالیا، استونی، فنلاند، گرنادا، ایسلند، موریس و نیوزیلند.
در ادامه، هشت پایتخت با پاک‌ترین هوا یا شاخص کیفیت هوای زیر ۵۰ طبق گزارش IQAir آورده شده است:
1- توکیو، ژاپن (AQI: 28)؛ توکیو مقررات سختگیرانه‌ای در مورد انتشار گازهای گلخانه‌ای اعمال می‌کند و در سال‌های اخیر آلودگی خودروها و صنایع را کاهش داده است.
2- پراگ، جمهوری چک (AQI:18)؛ نیروگاه ملینیک در خارج از پراگ در سال ۲۰۱۶ برای مطابقت با استانداردهای اتحادیه اروپا نوسازی شد که به کاهش ۵۰درصدی سطح آلودگی انجامید.
3- کانبرا، استرالیا (AQI: 31)؛ این کشور یکی از پاک‌ترین هواهای جهان را دارد. استرالیا یکی از هفت کشوری بود که در سال ۲۰۲۳ دستورالعمل‌های کیفیت هوای سازمان بهداشت جهانی را رعایت کرد.
4- استکهلم، سوئد (AQI:20)؛ استکهلم اولین شهری بود که برای بهبود کیفیت هوا، طرح «مناطق کم‌انتشار» را اجرا و در سال ۲۰۲۴، اولین منطقه بدون انتشار را در مرکز شهر راه‌اندازی کرد.
5- هلسینکی، فنلاند (AQI:15)؛ هلسینکی در سال ۲۰۲۴ از سوی جنبش پایداری مقصد جهانی (GDS) به عنوان پایدارترین مقصد گردشگری جهان انتخاب شد.
6- ورشو، لهستان (AQI:38)؛ ورشو در سال‌های اخیر با ایجاد منطقه جدید کم‌انتشار، حذف تدریجی دیگ‌های بخار زغال سنگ و سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی، کیفیت هوای خود را بهبود بخشیده است.
7- تایپه، تایوان (AQI:31)؛ محیط کوهستانی تایپه به کیفیت هوای نسبتاً پاک این شهر کمک می‌کند.
