اقتصاددان چانه‌زنی
چرا مارتین آزبورن شایسته دریافت جایزه سونن‌شاین شد؟
مارتین جی. آزبورن (Martin J. Osborne) از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان اقتصادی معاصر است که به‌ویژه در حوزه نظریه بازی و اقتصاد سیاسی شهرت دارد. او با تالیف کتاب‌های مرجع و تدریس در دانشگاه تورنتو، نقش عمیقی بر آموزش و پژوهش در این حوزه‌ها داشته است. در سال 2025 جایزه سونن‌شاین به‌منظور تقدیر از خدمات برجسته پروفسور آزبورن به وی اهدا شد. در ادامه، به بررسی زندگی، آثار و دستاوردهای علمی او می‌پردازیم.
زندگی‌نامه و تحصیلات
مارتین جی. آزبورن در سال 1944 متولد شد و مدرک دکترای خود را در رشته اقتصاد از دانشگاه استنفورد دریافت کرد. در طول دوران تحصیل، تحت راهنمایی پروفسور مردخای کورز (Mordecai Kurz) به پژوهش در زمینه نظریه بازی پرداخت. پس از پایان تحصیلات، به‌عنوان استاد اقتصاد در دانشگاه تورنتو مشغول به کار شد و تا زمان بازنشستگی در سال 2022، به تدریس و پژوهش در این دانشگاه ادامه داد.
حوزه‌های پژوهشی
آزبورن در زمینه‌های مختلفی پژوهش کرده است، از جمله: تحلیل بازی‌های استراتژیک و گسترده: بررسی مفاهیمی مانند تعادل نش، تعادل در بازی کامل و تعادل ضعیف ترتیبی.
اقتصاد سیاسی: الگو‌سازی رقابت سیاسی با نامزدهای شهروندی و تحلیل موقعیت‌گیری نامزدها در رقابت‌های سیاسی
اقتصاد خرد: بررسی رقابت مکانی، رفتار کارتل‌ها و تحلیل بازارهای انحصاری
اما تمرکز اصلی او بر نظریه بازی و اقتصاد سیاسی بوده است. او به‌ویژه در تحلیل بازی‌های استراتژیک، بازی‌های گسترده، بازی‌های بیزی و نظریه پیاده‌سازی (Implementation Theory) تخصص دارد. پژوهش‌های او به درک بهتر تعاملات استراتژیک در اقتصاد و سیاست کمک شایانی کرده است. آزبورن همچنین عضو فعال انجمن‌های علمی مختلفی بوده و در توسعه نرم‌افزارهای تحلیل بازی‌ها مانند GAMBIT نقش داشته است. کتاب «دوره آموزشی نظریه بازی» تالیف مشترک مارتین جی. آزبورن و آریل روبنشتاین است که در سال 1994 منتشر شد. این کتاب یکی از منابع معتبر و کلاسیک در زمینه نظریه بازی است و هدف آن آموزش این نظریه به دانشجویان کارشناسی ارشد و دانشجویان سال‌های آخر کارشناسی است که آمادگی لازم را برای درک مفاهیم ریاضی و منطقی پیشرفته دارند.
کتاب به‌صورت دقیق و با اثبات کامل، مفاهیم اساسی نظریه بازی را بررسی می‌کند. نویسندگان در این کتاب تلاش کرده‌اند، تعاریف بسیار دقیق از مفاهیم ارائه دهند، اثبات‌های کامل و رسمی برای نتایج و قضیه‌ها بیاورند و به‌جای اینکه دامنه وسیعی از موضوعات را پوشش دهند، محدود و دقیق کار کنند تا مفاهیم به‌صورت عمیق و شفاف جا بیفتند.
ساختار کتاب به چهار بخش اصلی تقسیم شده:
بازی‌های استراتژیک: بازی‌هایی که در آن بازیکنان همزمان تصمیم می‌گیرند و به نتایج توجه دارند.
بازی‌های گسترده با اطلاعات کامل: بازی‌هایی که ترتیب حرکات و اطلاع کامل بازیکنان از حرکات قبلی مهم است (مثل شطرنج).
بازی‌های گسترده با اطلاعات ناقص: مشابه مورد قبلی است، ولی بازیکنان اطلاعات کامل از وضعیت بازی ندارند.
بازی‌های ائتلافی: که در آن گروه‌هایی از بازیکنان می‌توانند متحد شوند و با همدیگر سود مشترک تقسیم کنند.
علاوه بر متن آموزشی، کتاب بیش از 100 تمرین دارد که کمک می‌کند خواننده بهتر مفاهیم را درک کند و در حل مسائل نظریه بازی مهارت پیدا کند.
مارتین جی. آزبورن بعدها یک کتاب بسیار مشهور دیگر هم نوشت به نام «مقدمه‌ای بر نظریه بازی» که برای دانشجویان کارشناسی ساده‌تر و مناسب‌تر است. این کتاب بر ارائه مفاهیم اصلی نظریه بازی به‌صورت قابل‌فهم و بدون نیاز به پیش‌زمینه تخصصی در اقتصاد یا علوم اجتماعی متمرکز است و شامل مفاهیمی مانند بازی‌های استراتژیک، بازی‌های گسترده، بازی‌های بیزی و بازی‌های تکراری است، اما «دوره آموزشی نظریه بازی» اثری جدی‌تر و فنی‌تر است که بیشتر مناسب آموزش دانشگاهی پیشرفته و تحقیقاتی است. کتاب دیگر مارتین جی. آزبورن و آریل روبنشتاین «چانه‌زنی و بازارها»ست. این کتاب به بررسی نظری الگوهای چانه‌زنی (Bargaining) و ساختار بازارها (Markets) می‌پردازد. هدف اصلی نویسندگان، درک عمیق‌تر رفتارهای مذاکره‌ای میان افراد و گروه‌ها و تحلیل ریاضی چگونگی شکل‌گیری معاملات و قیمت‌ها در بازارهای مختلف است. مباحث مهمی در این کتاب مطرح شده‌اند، از جمله:
ارائه الگوهای چانه‌زنی دوطرفه (مثل مدل معروف روبنشتاین درباره چانه‌زنی با زمان‌بندی پیوسته)، بررسی چانه‌زنی چندجانبه، یعنی زمانی که بیش از دو بازیگر درگیر مذاکره می‌شوند.
پیوند الگوهای چانه‌زنی به ساختار بازارها، به این معنا که چانه‌زنی‌های متعدد چگونه می‌توانند بازارها و قیمت‌های بازار را شکل بدهند.
تحلیل بازارهای دوطرفه (Two-Sided Markets)، جایی که خریداران و فروشندگان باید به‌صورت متقابل شریک مناسب پیدا کنند.
بررسی تخصیص منابع از طریق مذاکره در مقابل سازوکارهای سنتی بازار. از ویژگی‌های خاص این کتاب تاکید بسیار بر اثبات‌های دقیق ریاضی، تلاش برای پل‌زدن بین نظریه بازی و اقتصاد خرد، به‌ویژه از زاویه چانه‌زنی و بررسی محدودیت‌ها و کاربردهای واقعی الگوهای نظری در اقتصاد است. این کتاب از جهات زیادی حائز اهمیت است. کتاب چانه‌زنی و بازارها یکی از آثار مهم در پیونددادن نظریه بازی با تحلیل‌های اقتصادی بازار است. در این کتاب، نویسندگان با تکیه بر بنیان‌های دقیق ریاضی و رویکرد تحلیلی، تلاش می‌کنند نشان دهند که چگونه فرآیندهای چانه‌زنی میان افراد می‌تواند ساختار بازارها را شکل دهد. برخلاف نگاه سنتی در اقتصاد که بازار را اغلب به‌صورت نهادی بی‌طرف و خودتنظیم توصیف می‌کرد، این کتاب بر نقش عاملان فعال انسانی و توان چانه‌زنی آنها تاکید دارد. کتاب چانه‌زنی و بازارها یکی از اولین و معتبرترین کارهایی بود که تلاش کرد چانه‌زنی فردی را با ساختار بازار به‌صورت تئوریک و ریاضیاتی ترکیب کند. این اثر هم در توسعه نظریه بازی‌های مذاکره و هم در تحلیل بازارها با قدرت چانه‌زنی نامتقارن نقشی جدی داشت. الگوهای ارائه‌شده در این کتاب بعدها در حوزه‌های مختلفی مثل اقتصاد کار، اقتصاد صنعتی و سیاست‌گذاری عمومی مورد استفاده قرار گرفتند. نقطه شروع نویسندگان، مدل چانه‌زنی روبنشتاین است؛ الگویی که به‌طور خاص به چگونگی توافق دو طرف در شرایطی که زمان و صبر در نتیجه مذاکره اثرگذار است، می‌پردازد. در این الگو، دو بازیکن به‌صورت متناوب پیشنهادهایی را برای تقسیم یک منبع ارائه می‌کنند و هر یک با گذر زمان تمایل دارد سریع‌تر به توافق برسد، چرا که ارزش آینده کاهش می‌یابد. این چهارچوب نه‌تنها درک ما از سازوکار چانه‌زنی را تقویت می‌کند، بلکه بنیان نظری مناسبی برای تحلیل بازارهایی فراهم می‌کند که در آنها قیمت‌ها نتیجه گفت‌وگو و توافق میان طرفین هستند، نه صرفاً نتیجه عرضه و تقاضا. در ادامه کتاب، این الگو به‌صورت گسترده‌تری گسترش می‌یابد تا شرایطی را در برگیرد که بیش از دو نفر وارد مذاکره می‌شوند، یا آنکه روابط چانه‌زنی در بستر شبکه‌های اجتماعی و بازارهای دوطرفه شکل می‌گیرند. به این ترتیب، نویسندگان نشان می‌دهند که بازارها را می‌توان نه به‌عنوان سازوکارهای خودکار، بلکه مانند شبکه‌ای از مذاکرات انسانی درک کرد که در آن قدرت، صبر، اطلاعات و زمان نقش تعیین‌کننده دارند. آثار علمی آزبورن و روبنشتاین، به‌طور عمده شامل الگوهای ریاضی، تعاریف دقیق و اثبات‌های رسمی هستند و تمرکز اصلی آنها بر توسعه چهارچوب‌های نظری و تحلیلی در نظریه بازی است. بااین‌حال، پژوهشگران و تحلیلگران اقتصادی با بهره‌گیری از این الگوهای نظری، کاربردهای واقعی و مثال‌های روزمره را استخراج و ارائه می‌کنند. این تطبیق‌ها به‌منظور تبیین بهتر مفاهیم نظری برای مخاطبان گسترده‌تر صورت می‌گیرد و درعین‌حال چهارچوب تحلیلی نظریه‌های اصلی حفظ می‌شود. هدف اصلی این رویکرد، تسهیل درک ارتباط میان نظریه‌های انتزاعی و موقعیت‌های واقعی دنیای امروز است. بنابراین می‌توان گفت، کتاب چانه‌زنی و بازارها فراتر از یک کار نظری صرف است؛ این اثر چهارچوبی مفهومی برای فهم بهتر روابط قدرت در اقتصاد و نابرابری‌های ناشی از آن فراهم می‌آورد. به‌ویژه، در تحلیل‌هایی چون بازار کار، بازار اجاره، یا حتی در تنظیم مقررات، دیدگاهی که این کتاب عرضه می‌کند، کمک می‌کند تا بدانیم چرا برخی کنشگران سهم بیشتری از منابع می‌برند، حتی زمانی‌که بازار ظاهراً رقابتی است. الگوهای چانه‌زنی که در این کتاب معرفی و تحلیل شده‌اند، در سال‌های اخیر کاربردهای بسیار گسترده‌ای در حوزه‌هایی یافته‌اند که در زمان تالیف کتاب هنوز در حال شکل‌گیری یا حتی ناشناخته بودند. یکی از مهم‌ترین این حوزه‌ها، اقتصاد پلت‌فرم و اقتصاد دیجیتال است؛ جایی که نقش میانجیگرها، الگوریتم‌ها و تعاملات چندجانبه به‌شدت پررنگ شده و ساختار بازارها از حالت سنتی فاصله گرفته است. برای مثال، در پلت‌فرم‌هایی مانند آمازون، اوبر یا ایر بی‌ان‌بی، قیمت‌گذاری دیگر صرفاً نتیجه تلاقی عرضه و تقاضا در یک بازار بی‌واسطه نیست، بلکه طرفین، اعم از فروشنده و خریدار یا راننده و مسافر، در حال مذاکره غیرمستقیم از طریق الگوریتم‌های پلت‌فرم هستند. الگوریتم‌ها نقش داور یا واسطه‌ای را بازی می‌کنند که بر اساس قدرت نسبی طرفین (مثلاً امتیاز راننده، تعداد گزینه‌های موجود، میزان صبر مشتری یا محدودیت زمانی) نتیجه «چانه‌زنی» را رقم می‌زنند. این دقیقاً نقطه‌ای است که مدل‌های روبنشتاین و آزبورن معنا پیدا می‌کنند: هر طرف، به‌طور ضمنی یا صریح، وارد مذاکره‌ای می‌شود که ارزش زمان، میزان اطلاعات و قدرت جایگزینی در آن موثر است. به‌طور کلی الگوهای چانه‌زنی چندجانبه‌ای که در کتاب چانه‌زنی و بازارها بررسی شده‌اند، ابزار تحلیلی بسیار مفیدی برای فهم سازوکار تعاملات این دو سمت هستند. به‌ویژه وقتی که پلت‌فرم‌ها شروع به اعمال سیاست‌های قیمتی یا تنظیمی متفاوت برای طرفین می‌کنند، می‌توان با کمک همین الگوها اثرات نابرابری قدرت یا اطلاعات را تحلیل کرد. دینامیک چانه‌زنی که در گذشته بیشتر رودررو یا تلفنی انجام می‌شد، اکنون در پلت‌فرم‌هایی مثل ایر بی‌ان‌بی کاملاً درون اپلیکیشن و بدون نیاز به گفت‌وگوی مستقیم صورت می‌گیرد. اما منطق زیرساختی آن، همان منطق چانه‌زنی نظریه بازی است. مثال‌های کاربردی در این زمینه وجود دارد. به‌عنوان نمونه، در ایر بی‌ان‌بی، وقتی یک میزبان (صاحب خانه) قیمتی را برای اجاره خانه تعیین می‌کند و یک مهمان (کاربر) درخواست رزرو می‌دهد، این یک مذاکره بالقوه است، حتی اگر ظاهراً همه چیز خودکار به‌نظر برسد. فرض کنید که میزبان قیمت 100 دلار در شب گذاشته است. مهمان می‌تواند این قیمت را بپذیرد یا پیشنهاد تخفیف بدهد (مثلاً بگوید 90 دلار قبول می‌کند). اگر میزبان فوری پاسخ دهد (مثلاً تخفیف بدهد یا ندهد)، شبیه به الگوی کلاسیک چانه‌زنی آزبورن-روبنشتاین است که در آن هر چقدر زمان ارزشمندتر باشد (مثلاً اگر مهمان برای سفر عجله داشته باشد)، امتیاز بیشتری می‌دهد. هر چقدر گزینه‌های جایگزین بیشتر یا کمتر باشند (مثلاً حضور یا نداشتن حضور میزبان‌های دیگر با قیمت مناسب در همان منطقه)، مهمان یا میزبان قدرت بیشتری برای امتیازگیری پیدا می‌کند. اطلاعات ناقص هم مهم است: اگر مهمان نداند که خانه دیگری در همان خیابان با قیمت پایین‌تر خالی است، احتمالاً تخفیف کمتری می‌خواهد. در نهایت، قیمت توافقی (مثلاً 95 دلار) بازتابی از ارزش زمان و اطلاعات هر دو طرف است- دقیقاً همان چیزی که آزبورن و روبنشتاین در الگوهایشان تحلیل می‌کنند. در واقع می‌توان گفت آنچه کتاب چانه‌زنی و بازارها در دهه 90 به‌عنوان الگویی تئوریک برای تحلیل بازارها ارائه می‌داد، اکنون در بطن سیستم‌های واقعی اقتصاد دیجیتال به شکل زنده اجرا می‌شود. هر تصمیم قیمت‌گذاری، اولویت‌بندی یا تخصیص منابع در این فضاها، نتیجه چانه‌زنی‌هایی است که گاه به‌طور پنهان و گاه آشکار در میان طرفین در جریان است. همین هم باعث شده این کتاب در حوزه‌های جدید مانند طراحی سازوکار، تئوری مزایده و اقتصاد الگوریتمی دوباره مورد توجه جدی قرار بگیرد. آزبورن علاوه بر روبنشتاین، با پژوهشگران برجسته دیگری نیز همکاری داشته است؛ در ادامه به برخی از مقالات او اشاره می‌شود: آزبورن و آریل سلیوینسکی در مقاله‌ای با عنوان «مدل رقابت سیاسی با نامزدهای شهروندی» به بررسی رقابت‌های انتخاباتی پرداخته‌اند که در آن شهروندان تصمیم می‌گیرند آیا به‌عنوان نامزد وارد رقابت شوند یا خیر. در این الگو، برنده انتخابات سیاست مورد علاقه خود را اجرایی می‌کند. در مقاله «تحلیل هزینه-فایده در مقابل همه‌پرسی»، آزبورن و جفری روزنتال به مقایسه تحلیل‌های هزینه-فایده با فرآیندهای دموکراتیک مانند رفراندوم‌ها پرداخته‌اند. آنها بررسی می‌کنند که چگونه این دو روش تصمیم‌گیری می‌توانند به نتایج متفاوتی بینجامند. دو مقاله مشهور آزبورن در زمینه اقتصاد سیاسی، مربوط به توزیع قدرت و منابع در سیاست و مقاله طراحی بازار و اقتصاد سیاسی است. او در مقاله «نهادها و اقتصاد سیاسی» به تحلیل نقش نهادها در توزیع قدرت و منابع در فرآیندهای سیاسی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه ساختارهای نهادی می‌توانند بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و سیاسی تاثیر بگذارند و در مقاله «طراحی بازار و اقتصاد سیاسی» به بررسی نحوه طراحی بازارها و نقش آن بر فرآیندهای اقتصادی و سیاسی می‌پردازد. او نشان می‌دهد که چگونه طراحی نهادهای بازار می‌تواند بر توزیع منابع و رفاه اجتماعی تاثیر بگذارد.
برنده جایزه خدمات سونن‌شاین
بر اساس اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت رسمی انجمن اقتصادسنجی (The Econometric Society)، پروفسور مارتین جی. آزبورن در سال 2025 موفق به دریافت جایزه خدمات سونن‌شاین (Sonnenschein Service Prize) شد. این جایزه به‌منظور تقدیر از خدمات برجسته به انجمن اقتصادسنجی و حرفه اقتصاد به افراد اهدا می‌شود. آزبورن دومین دریافت‌کننده این جایزه است که برای مشارکت‌های ارزنده‌اش در حوزه اقتصاد نظری و خدماتش به جامعه علمی مورد تقدیر قرار گرفت. جایزه سونن‌شاین از سال 2024 بنیان‌گذاری شده و هر سال به حداکثر دو نفر اعطا می‌شود. برندگان این جایزه را کمیته‌ای متشکل از رئیس انجمن و روسای کمیته‌های منطقه‌ای انتخاب می‌کنند. دریافت این جایزه از سوی پروفسور آزبورن نشان‌دهنده تاثیر عمیق و پایدار او بر جامعه علمی و حرفه اقتصاد است.
از جمله دستاوردهای مهم آزبورن می‌توان به نقش کلیدی‌اش در تاسیس و توسعه مجله «Theoretical Economics» اشاره کرد که به‌عنوان یک نشریه با دسترسی آزاد در زمینه اقتصاد نظری شناخته می‌شود. این مجله بستری برای انتشار پژوهش‌های باکیفیت در حوزه اقتصاد نظری فراهم کرده است. یکی از دلایل اصلی انتخاب آزبورن برای این جایزه، تاسیس و فعالیت‌های او در این مجله بوده است. او در سمت عضو بنیان‌گذار و نخستین سردبیر این مجله، سهم قابل‌توجهی در ارتقای پژوهش‌های نظری در اقتصاد داشت. دریافت جایزه خدمات سونن‌شاین نه‌تنها تاییدی بر دستاوردهای علمی آزبورن است، بلکه نشان‌دهنده تعهد عمیق او به پیشرفت جامعه علمی و ارتقای استانداردهای پژوهشی در اقتصاد است. دانشگاه تورنتو که آزبورن سال‌ها در آن تدریس و پژوهش کرده است، این موفقیت را تبریک گفت و از دستاوردهای او در زمینه نظریه بازی و اقتصاد نظری تقدیر کرد.
