بارونس اقتصاد

نعمت طلعت شفیق (بارونس شفیق)، که معمولاً با نام مینوش شفیق (Minouche Shafik) شناخته می‌شود، اقتصاددان بریتانیایی-آمریکایی، سیاست‌گذار و رهبر آموزش عالی است که بیش از سه دهه در نقش‌های رهبری در طیف وسیعی از موسسه‌های برجسته بین‌المللی، ملی و دانشگاهی فعالیت داشته است. او در حال حاضر ریاست یک بررسی بزرگ از توسعه بین‌المللی1 را برای دولت بریتانیا بر عهده دارد. پیش از این، او رئیس دانشگاه کلمبیا و مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن (LSE) بود؛ جایی که تعالی دانشگاهی را هدایت می‌کرد، تجربه دانشجویی را بهبود ‌بخشید و حمایت‌های بشردوستانه قابل توجهی را جذب کرد.

پیش از آن، مینوش در سمت معاون رئیس بانک انگلستان خدمت می‌کرد؛ جایی که رهبری کار بر روی مبارزه با سوءرفتار در بازارهای مالی را بر عهده داشت و ترازنامه‌ای به ارزش حدود ۶۰۰ میلیارد دلار آمریکا را مدیریت می‌کرد. او در تمام کمیته‌های سیاست‌گذاری بانک، از جمله کمیته سیاست پولی، کمیته سیاست مالی و هیات مدیره سازمان تنظیم مقررات احتیاطی، فعالیت کرد. پیش از پیوستن به بانک انگلستان، شفیق معاون مدیرعامل صندوق بین‌المللی پول (IMF) بود و توانست آشفتگی‌های پیرامون بحران بدهی اروپا و بهار عربی را هدایت کند و رویکرد صندوق بین‌المللی پول را برای ایجاد ظرفیت سیاست اقتصادی در کشورهای عضو، مدرن کرد. مینوش همچنین مسئول بودجه اداری یک میلیارددلاری صندوق بین‌المللی پول و صندوق بازنشستگی ۱۰ میلیارددلاری آن بود.

مینوش شفیق پیش از پیوستن به صندوق بین‌المللی پول،  دبیر دائمی وزارت توسعه بین‌الملل دولت بریتانیا (DFID) بود. دوره تصدی او در آنجا همزمان با رتبه‌بندی DFID به عنوان بهترین وزارتخانه در دولت بود و او به تضمین تعهد بریتانیا برای اختصاص 7 /0 درصد از تولید ناخالص داخلی برای مبارزه با فقر در فقیرترین کشورهای جهان کمک کرد. مینوش در ۳۶سالگی، جوان‌ترین معاون رئیس بانک جهانی شد، روی اولین گزارش این نهاد در مورد محیط زیست کار کرد، کار بر روی زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را رهبری کرد و به دولت‌های اروپای شرقی پس از کمونیسم مشاوره داد. او رهبری کارهای سیاست‌گذاری را بر عهده داشت و کتاب‌هایی در مورد چشم‌انداز پیشرفت اقتصادی در خاورمیانه در طول روند صلح اسلو   منتشر کرد.

این بانوی اقتصاددان مدرک لیسانس خود را از دانشگاه ماساچوست امهرست، مدرک کارشناسی ارشد خود را از مدرسه اقتصاد لندن (LSE) و مدرک دکترای فلسفه خود را از کالج سنت آنتونی در دانشگاه آکسفورد دریافت کرد. مینوش دارای نشان اشرافی مادام‌العمر و عضو مستقل مجلس اعیان است؛ به پاس خدماتش به اقتصاد جهانی، عنوان «بانوی نمونه» و عضویت افتخاری آکادمی بریتانیا و کالج سنت آنتونی در آکسفورد را دریافت کرده و شش دکترای افتخاری دارد.

جدیدترین کتاب شفیق، «آنچه به یکدیگر مدیونیم: یک قرارداد اجتماعی جدید برای جامعه‌ای بهتر»، به ۱۲ زبان ترجمه شده است. وی در این کتاب فراخوانی برای یک قرارداد اجتماعی جدید صادر می‌کند که تغییرات جمعیتی و فناوری را که جامعه را متحول می‌کنند، در نظر می‌گیرد. او با به اشتراک گذاشتن ریسک‌ها و سرمایه‌گذاری روی افراد، «معماری قوی‌تری از امنیت و فرصت» را پیشنهاد می‌دهد. او  در سمت معاون رئیس و عضو هیات امنای موزه بریتانیا، شورای موسسه مطالعات مالی و عضو هیات مدیره موسسه ملی تحقیقات اقتصادی و اجتماعی خدمت کرده و از سال ۲۰۲۲ متولی بنیاد بیل و ملیندا گیتس بوده است.

اقتصاددانِ همه‌جا

نعمت طلعت شفیق در ۱۳ آگوست ۱۹۶۲ در اسکندریه، مصر، از والدینی مسلمان که هر دو معلم بودند، متولد شد. پدرش دانشمند و زمینداری ثروتمند بود. طلعت در کودکی به مدرسه آمریکایی شوتز رفت. وقتی چهارساله بود، دولت مصر اموال پدرش را مصادره کرد و خانواده‌اش در اواسط دهه ۱۹۶۰ به ساوانا، جورجیا، سپس به میامی و رالی، کارولینای شمالی نقل مکان کردند.

شفیق به مدت یک سال در دانشگاه آمریکایی قاهره تحصیل کرد. سپس در سال ۱۹۸۳ با مدرک لیسانس هنر، با رتبه عالی در رشته اقتصاد و سیاست از دانشگاه ماساچوست امهرست فارغ‌التحصیل شد. او در سال ۱۹۸۶ مدرک کارشناسی ارشد اقتصاد را از مدرسه اقتصاد لندن و سپس در سال ۱۹۸۹ مدرک دکترای فلسفه اقتصاد را از دانشگاه آکسفورد دریافت کرد.

پس از آکسفورد، به بانک جهانی پیوست و نقش‌های متنوعی را بر عهده گرفت؛ او از بخش تحقیقات شروع کرد که در آن روی الگو‌سازی و پیش‌بینی اقتصاد جهانی و سپس روی مسائل زیست‌محیطی کار می‌کرد. این بانوی اقتصاددان به کارهای اقتصاد کلان در اروپا و خاورمیانه روی آورد و در آنجا تعدادی کتاب و مقاله در مورد آینده اقتصادی منطقه، اقتصاد صلح، بازارهای کار، ادغام منطقه‌ای و مسائل جنسیتی منتشر کرد. شفیق در 36سالگی جوان‌ترین معاون رئیس بانک جهانی شد.

او از سال 1989 تا 1994 در سمت استادیار در بخش اقتصاد دانشگاه جرج تاون و در بهار 1996 به عنوان دانشیار مدعو در دانشکده بازرگانی وارتون دانشگاه پنسیلوانیا مشغول به کار بود. او ابتدا در جایگاه مدیر کل برنامه‌های کشوری به وزارت توسعه بین‌المللی دولت بریتانیا (DFID) رفت و مسئولیت تمام دفاتر خارجی و تامین مالی DFID در سراسر آفریقا، خاورمیانه، آسیا، آمریکای لاتین و اروپای شرقی را عهده‌دار شد. او در سال ۲۰۰۸ دبیر دائمی DFID شد و در آنجا برنامه کمک‌های دوجانبه در بیش از ۱۰۰ کشور، سیاست‌های چندجانبه و تامین مالی برای سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و موسسه‌های مالی بین‌المللی و همچنین سیاست‌ها و تحقیقات کلی توسعه -با مسئولیت ۲۴۰۰ کارمند و بودجه ۳۸ میلیاردپوندی (حدود ۶۰ میلیارد دلار آمریکا) برای سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴- را  مدیریت کرد.

مینوش شفیق از آوریل ۲۰۱۱ تا مارس ۲۰۱۴ به سمت معاون مدیر عامل صندوق بین‌المللی پول منصوب شد. وی که معاون مدیر عامل بود، بر کار صندوق بین‌المللی پول در اروپا و خاورمیانه، بودجه اداری یک میلیارددلاری، منابع انسانی برای سه هزار کارمند آن و آموزش و کمک‌های فنی صندوق بین‌المللی پول برای سیاست‌گذاران در سراسر جهان نظارت داشت.

شفیق به عنوان نخستین معاون رئیس بانک مرکزی انگلستان در امور بازارها و بانکداری، و مسئول ترازنامه ۵۰۰ میلیاردپوندی بانک، به این بانک پیوست و به عضویت کمیته سیاست پولی، کمیته سیاست مالی و هیات مدیره سازمان تنظیم مقررات احتیاطی درآمد. او بازارهای منصفانه و موثر بانک را برای مقابله با سوءرفتار در بازارهای مالی هدایت کرد.

شفیق از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳ رئیس و معاون رئیس دانشکده اقتصاد لندن بود و سپس از جولای ۲۰۲۳ تا آگوست ۲۰۲۴ در سمت بیستمین رئیس دانشگاه کلمبیا ایفای نقش کرد.

پس از تشدید درگیری در اکتبر 2023 و مشاجره بر سر یک دانشجوی اسرائیلی که باعث اقدام قانونی شد، شفیق بیانیه‌ای صادر کرد و گفت اگر «سخنرانی غیرقانونی باشد یا قوانین دانشگاه را نقض کند، تحمل نخواهد شد». در حالی که برخی، از جمله ریچی تورس، عضو مجلس نمایندگان ایالات‌متحده، و کتی منینگ، نماینده کنگره ایالات‌متحده، گفتند که او باید اقدامات بیشتری برای محافظت از دانشجویان یهودی در برابر خشونت‌های یهودستیزانه در دانشگاه انجام می‌داد؛ اعضای هیات علمی و فارغ‌التحصیلان نگرانی‌هایی را در مورد تصمیم او برای تعلیق گروه‌های دانشجویی طرفدار فلسطین مانند صدای یهودیان برای صلح (JVP) و دانشجویان برای عدالت در فلسطین (SJP) از دانشگاه به دلیل نقض مکرر سیاست‌های دانشگاه در ارتباط با وقایع پیش‌آمده ابراز کردند.

شفیق در جریان اعتراضات دانشگاه کلمبیا در سال 2024، هنوز رئیس این دانشگاه بود. در 17 آوریل 2024، او در برابر کمیته آموزش و نیروی کار مجلس نمایندگان ایالات‌متحده در مورد یهودستیزی در محوطه دانشگاه کلمبیا شهادت داد. اعتراضات دانشجویی، تحقیقات کنگره، اعضای هیات علمی و قانون‌گذاران، او را برای استعفا از سمت خود زیر فشار قرار داده بودند. سرانجام این اقتصاددان در 14 آگوست 2024 از این سمت استعفا کرد. در ژانویه 2025، او به ریاست موزه ویکتوریا و آلبرت منصوب شد.

شفیق نویسنده‌ کتاب‌های «چشم‌اندازهایی برای اقتصادهای خاورمیانه و شمال آفریقا: از رونق تا رکود و بازگشت؟» (۱۹۹۸) و «آنچه به یکدیگر مدیونیم: یک قرارداد اجتماعی جدید برای جامعه‌ای بهتر» (۲۰۲۱) است. او همچنین ویراستار کتاب «چالش‌های اقتصادی پیش‌روی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا» (۱۹۹۸) بوده و مقالاتی برای نشریاتی از جمله «مقالات اقتصادی آکسفورد»، «مجله خاورمیانه»، «مجله امور مالی و توسعه اقتصادی آفریقا»، «توسعه جهانی» و «مجله اقتصاد توسعه»  نوشته است.

شفیق در مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۳ در وب‌سایت صندوق بین‌المللی پول، به عنوان بخشی از تبلیغ کتابش به نام «آنچه به یکدیگر مدیونیم: یک قرارداد اجتماعی جدید» منتشر شد، نگرانی خود را در مورد «فرهنگ طرد»2 در دانشگاه‌ها ابراز کرد و گفت: «هدف دانشگاه این است که از نظر فکری به چالش کشیده شوید و با تفاوت‌ها روبه‌رو شوید.» وی استدلال کرد که دانشگاه‌ها باید «به مردم یاد بدهند که گفت‌وگوهای دشوار داشته باشند» و افزود: «از طریق همین فرآیند گوش دادن است که یاد می‌گیرید، اجماع ایجاد می‌کنید و به عنوان یک جامعه به جلو حرکت می‌کنید.»

او در سال ۲۰۰۹ منتخب «زن سال GG‌2» شد. در سال ۲۰۱۵ نیز عنوان یکی از ۱۰۰ زن قدرتمند مجله فوربس را از آن خود کرد و در سال ۲۰۱۹ جایزه ۱۰۰ زن پیشرو در صنعت مالی اروپا را دریافت کرد.

شفیق در سال 1990 با محمد العریان، اقتصاددان، در دورانی که به ترتیب برای بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول کار می‌کردند، ازدواج کرد. او در سال 2002، با همسر دوم خود، رافائل جووین که دانشمند بود، ازدواج کرد و از او صاحب دو فرزند دوقلو و سه فرزندخوانده است. شفیق شهروند دوگانه آمریکایی و بریتانیایی است و به زبان‌های انگلیسی، عربی و فرانسوی صحبت می‌کند.

ترکیبی از شرق و غرب

اتفاقی نیست که مینوش شفیق، نقشی کلیدی در تحولات محوری بین‌المللی سه دهه گذشته ایفا کرده و هنوز هم به این کار ادامه می‌دهد.

او به عنوان یک دکترای اقتصاد تازه فارغ‌التحصیل‌شده از آکسفورد، پس از سقوط دیوار برلین در سال ۱۹۸۹، در بانک جهانی روی اروپای شرقی کار می‌کرد. در طول کمپین «فقر را به تاریخ تبدیل کنید» در اواسط دهه ۲۰۰۰، او دپارتمان تاثیرگذار توسعه بین‌المللی دولت بریتانیا را  رهبری کرد.

در صندوق بین‌المللی پول در طول بحران بدهی منطقه یورو در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰، شفیق بر کار صندوق در چندین کشور در مرکز تحولات نظارت داشت. در طول اعتراضات طرفدار دموکراسی بهار عربی در اوایل دهه ۲۰۱۰، شفیق برنامه‌های صندوق بین‌المللی پول در خاورمیانه را اجرا کرد. او معاون رئیس بانک انگلستان بود و بر ترازنامه ۵۰۰ میلیارددلاری در طول آشفتگی رای‌گیری برگزیت بریتانیا نظارت داشت.

اکنون، در ۶۰سالگی، او پس از شش سال ریاست دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی لندن (LSE)، اولین رئیس زن دانشگاه کلمبیا در نیویورک است. از افتخارات او می‌توان به دریافت عنوان «بارونس» در مجلس اعیان و «بانو» (عنوان خانمی که به او نشان knighthood اعطا شده است) به خاطر خدماتش به اقتصاد جهانی و همچنین انتخاب به عضویت آکادمی بریتانیا اشاره کرد.

به گفته کسانی که شفیق را می‌شناسند، او که در مصر متولد شده و در جنوب ایالات‌متحده بزرگ شده است، ترکیبی نادر از سرسختی، هوش بالا، شجاعت و استعداد تاثیرگذاری بر سیاست‌گذاران را در خود دارد.

اندرو استیر، که اکنون رئیس و مدیر اجرایی صندوق زمین بزوس است، می‌گوید: شفیق به عنوان یک اقتصاددان جوان، به دلیل توانایی‌اش در ترکیب هوش با همدلی استثنایی و هوش سیاسی برجسته بود. استیر در سال ۱۹۹۲، شفیق را برای همکاری با تیم گزارش توسعه بانک جهانی خود استخدام کرد. او می‌گوید: «شما نمی‌توانید دولت‌ها را فقط با انجام تجزیه و تحلیل خوب متقاعد کنید که سیاست خود را تغییر دهند.» استیر بر این باور است که، «شما این کار را با هوشمندی سیاسی و تلاش برای نفوذ به ذهن آنها و دیدن مسائل از دریچه چشمان آنها انجام می‌دهید. مینوش در این کار بسیار موفق است».

کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا و مدیرعامل سابق صندوق بین‌المللی پول، از سبک رهبری دقیق و فراگیر او یاد می‌کند. آنها در اوایل دهه ۲۰۱۰، زمانی که شفیق یکی از معاونان مدیرعامل لاگارد بود، به مدت سه سال با هم همکاری کردند. لاگارد می‌گوید: «مینوش ترکیبی ظریف از شرق و غرب است؛ او همان‌قدر که مصری است، اروپایی هم هست، بریتانیایی هم هست، آمریکایی هم هست. او از دیگران، به ویژه زنان، زمانی که لیاقتش را دارند، حمایت می‌کند. او با افراد احمق کنار نمی‌آید، اما به همه فرصت می‌دهد.» 

پی‌نوشت‌ها:

1- یک بررسی عمده از توسعه بین‌المللی، شامل ارزیابی پیشرفت و اثربخشی تلاش‌ها برای پرداختن به چالش‌های جهانی و بهبود شرایط زندگی در کشورهای در حال توسعه است که شامل بررسی جنبه‌های مختلفی مانند کاهش فقر، سلامت، آموزش و رشد اقتصاد و همچنین تاثیر تغییرات اقلیمی و درگیری‌ها می‌شود.

2- فرهنگ طرد (Cancel culture) نوعی مدرن از تبعید است که در آن فرد از حلقه‌های اجتماعی (حتی پلت‌فرم‌های عمومی مانند توئیتر) بیرون رانده می‌شود.