شیر مادر حلالت
شیر مادر چه اثری بر درآمدهای آینده کودکان دارد؟
اصطلاح سنتی «شیرِ مادر حلالت» در فرهنگ فارسی بیانگر قدردانی از کارهای درست و اخلاقی فرد است. در این تعبیر، شیر مادر نه‌تنها غذایی برای گذراندن دوران نوزادی، بلکه نماد سلامت، هوشمندی و موفقیت‌های آینده به‌‌شمار می‌رود. در سال‌های اخیر با توسعه مطالعات طولی، تاثیرات بلندمدت تغذیه با شیر مادر بر سلامت و موفقیت آتی کودکان به‌صورت علمی بررسی شده است.
شیر مادر با ترکیب بیولوژیک منحصربه‌فرد خود و ویژگی‌هایی که در رشد فیزیکی و ذهنی کودک تاثیرات عمیقی دارند، به‌عنوان بهترین منبع تغذیه برای نوزاد شناخته می‌شود. حدود 50 درصد از انرژی موجود در شیر مادر از چربی تامین می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، نسبت به نوزادانی که از شیر خشک استفاده می‌کنند، سطح بالاتری از DHA در مغز و خون دارند و این امر با توانایی‌های شناختی و کلامی بالاتر در آینده مرتبط است. محتوای عصبی شیر مادر شامل گانگلیوزیدها و اسید سیالیک است که برای رشد سریع مغز در ماه‌های اولیه زندگی ضروری است. میزان اسید سیالیک در مغز نوزادان تغذیه‌شده با شیر مادر، بیشتر از نوزادانی است که شیر خشک می‌خورند. این ترکیب، که در فرمول‌های شیر خشک به‌طور کامل وجود ندارد، برای رشد شناختی ضروری است و کمبود آن می‌تواند در بلندمدت به مشکلات ذهنی و شناختی منجر شود.
شیر مادر علاوه بر تامین مواد مغذی، حاوی هورمون‌هایی مانند اکسی‌توسین است که با مکیدن نوزاد ترشح می‌شود و به‌عنوان «هورمون عشق» شناخته می‌شود. این هورمون در تقویت پیوند مادر و کودک، کاهش اضطراب و بهبود مهارت‌های اجتماعی نوزاد نقش دارد. این ارتباط عاطفی به تقویت رفتارهای اجتماعی سالم در آینده کودک کمک می‌کند. در جنبه‌های سلامت کوتاه‌مدت، شیر مادر خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله اسهال و عفونت‌های تنفسی را کاهش می‌دهد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) برآورد کرده است که اگر همه کودکان صفر تا ۲۳ ماه به‌طور بهینه تغذیه شوند، سالانه بیش از ۸۲۰ هزار کودک زیر پنج سال نجات پیدا می‌کنند. شیر مادر همچنین به‌عنوان منبع انرژی برای کودکان شش تا ۲۴ ماه عمل کرده و بخش قابل‌توجهی از نیازهای انرژی کودک را تامین می‌کند. حتی در زمان بیماری، شیر مادر به‌عنوان یک منبع تغذیه و آبرسانی بی‌نظیر عمل کرده و به کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سوءتغذیه کمک می‌کند.
حتی درآمد بیشتر
پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که شیردهی می‌تواند فشار خون و چاقی کودکان را کاهش دهد. در یک مطالعه در کانادا، نشان داده شد که هر میزان شیر مادر (صرف‌نظر از مدت زمان آن) با فشار خون پایین‌تر در سنین سه‌سالگی مرتبط است. همچنین، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تغذیه با شیر مادر احتمال ابتلا به چاقی را در کودکان و نوجوانان کاهش می‌دهد.
از منظر رشد مغزی و عملکرد شناختی، مطالعه‌ای در برزیل که به مدت ۳۰ سال روی بیش از ۳۴۰۰ نوزاد انجام شد، نشان داد کودکانی که حداقل ۱۲ ماه از شیر مادر تغذیه کرده‌اند، در بزرگسالی نمره آی‌کیو بالاتر، تحصیلات بیشتر و درآمد ماهانه بالاتری نسبت به کودکانی داشتند که کمتر از یک ماه شیر مادر مصرف کرده‌اند. این یافته‌ها تاکید می‌کنند که شیر مادر نه‌تنها در رشد فیزیکی بلکه در پیشرفت‌های شناختی نیز نقش کلیدی دارد. در ارتباط با تغییرات ساختاری مغز در دوران کودکی، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۴ در آمریکا انجام شد، نشان داد که طول مدت شیردهی با افزایش سطح مقطع قشر مغز، حجم ماده خاکستری و کاهش شاخص توده بدنی (BMI) همراه است. این مطالعه همچنین تاکید می‌کند که اثرات مثبت شیردهی می‌تواند تا دوره پیش‌نوجوانی ادامه یابد. تاثیرات روان‌شناختی و ارتباطی شیردهی نیز اهمیت زیادی دارد. مطالعات نشان داده‌اند نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، مهارت‌های اجتماعی بهتری دارند و کمتر دچار مشکلات رفتاری می‌شوند. شیر مادر با تقویت پیوند عاطفی مادر و کودک و ترشح هورمون‌هایی مانند اکسی‌توسین، موجب شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی سالم در آینده کودک می‌شود. همچنین، شیردهی باعث کاهش افسردگی پس از زایمان و بهبود روابط مادر و کودک می‌شود. شیردهی نه‌تنها برای سلامتی کودک و مادر مفید است، بلکه اثرات قابل‌توجهی بر جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی نیز دارد. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، بهبود رشد کودکان از طریق شیردهی و کاهش هزینه‌های سلامت، می‌تواند دستاوردهای اقتصادی برای خانواده‌ها و کشورهای مختلف به ارمغان آورد. کاهش بیماری‌های عفونی و نیاز به مراقبت‌های پزشکی، موجب کاهش هزینه‌های خانواده‌ها و سیستم‌های سلامت می‌شود. همچنین، نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، کمتر در معرض خطر چاقی یا بیماری‌های مزمن مانند دیابت و فشار خون قرار دارند که این امر در دوران بزرگسالی می‌تواند هزینه‌های سلامت را کاهش دهد.
هم لاغرتر، هم پولدارتر
این نتایج نشان می‌دهند که مدت زمان و شدت شیردهی به‌طور دوز-پاسخ با تحصیلات و درآمد در آینده ارتباط دارد. به‌ویژه، این اثرات مثبت بیشتر در میان خانواده‌های محروم مشاهده می‌شود. بنابراین، حمایت از شیردهی نه‌تنها به نفع سلامت کودک است، بلکه می‌تواند به کاهش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی کمک کند.
شیردهی همچنین تاثیر مستقیمی بر کاهش چاقی در کودکان دارد که به نوبه خود در دوران بزرگسالی به حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌های مزمن کمک می‌کند. این وضعیت می‌تواند باعث حضور بیشتر افراد در نیروی کار و کاهش روزهای مرخصی ناشی از بیماری شود. علاوه بر این، مطالعات نشان می‌دهند که کشورهای با نرخ شیردهی بالا، شیوع کمتری از چاقی دارند، که این موضوع به‌طور مستقیم با کاهش هزینه‌های سلامت و افزایش بهره‌وری اقتصادی در این کشورها مرتبط است.
به‌طور کلی، شیر مادر به‌عنوان بهترین منبع تغذیه برای نوزاد نه‌تنها از نظر فیزیکی بلکه از نظر عاطفی و روانی نیز به رشد سالم کودک کمک می‌کند. تمامی این عوامل تاکید می‌کنند که تغذیه با شیر مادر در ماه‌های ابتدایی زندگی کودک اهمیت حیاتی دارد و تاثیرات مثبت آن تا دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی ادامه خواهد داشت. مرور نظام‌مند دیگری شامل ۱۷ مطالعه در سال ۲۰۲۴ نشان داد، تجربیات مثبت شیردهی در زنان دارای اختلالات سلامت روان می‌تواند به افزایش اعتمادبه‌نفس، احساس پیروزی و تقویت پیوند مادر و نوزاد منجر شود؛ اما نبود حمایت و توصیه مناسب از سوی ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، می‌تواند این زنان را دچار سردرگمی و تشدید علائم سلامت روان کند. این پژوهش تاکید می‌کند که برای مادران مبتلا به اختلالات روانی، حمایت عاطفی، آموزش کافی و مشاوره درباره ایمنی داروها ضروری است.
اجتناب از تاریخ‌های تولد خاص
در این گزارش با مشورت ناهید خداکرمی، متخصص مامایی، به این پرسش پاسخ می‌دهیم که شیر مادر چگونه بر سلامت جسم کودک تاثیر می‌گذارد. به اعتقاد او؛ در فرآیند آفرینش بشر، خداوند به‌گونه‌ای طراحی کرده است که جنین از یک سلول تک‌سلولی به فردی مینیاتوری تبدیل می‌شود و روند بارداری نیز به‌طور خودکار از طریق بدن مادر و جنین هدایت می‌شود. از لحظه‌ای که لقاح صورت می‌گیرد تا زمان تولد یک مسیر فیزیولوژیک است که مادر و جنین با هم طی می‌کنند و هرگونه مداخله در این روند می‌تواند تاثیرات منفی بر آینده نوزاد و مادر داشته باشد. در این راستا، برای اینکه نوزاد از شیر مادر تغذیه کند و مادر توانایی ایفای کامل نقش مادرانه خود را داشته باشد، ضروری است که روند تولد و فرآیندهای طبیعی آن بدون مداخله پیش برود. او می‌گوید: متاسفانه، در سال‌های اخیر، میزان تغذیه انحصاری با شیر مادر کاهش یافته و این پدیده به بحرانی در زمینه تغذیه با شیر خشک تبدیل شده است. این کاهش ممکن است به دلایل مختلفی مانند تولدهای انتخابی و مداخلات پزشکی در زمان تولد نوزادان باشد. برخی از مادران ممکن است زمان تولد نوزاد خود را به‌طور دلخواه تعیین کنند، و این مداخلات در فرآیند طبیعی تولد، تاثیرات منفی بر فرآیند شیردهی دارند. بنابراین، به‌جای تاکید صرف بر فواید شیر مادر، که بی‌تردید بهترین تغذیه برای نوزاد است، باید پرسشی اساسی‌تر مطرح کنیم: چگونه می‌توانیم شرایطی فراهم کنیم که نوزادان ما بتوانند از شیر مادر بهره‌مند شوند و مادران ما قادر به انجام این وظیفه مهم باشند؟ تولد به روش سزارین در کودکان امروزی نگرانی‌هایی به همراه داشته است، چرا که تحقیقات نشان داده‌اند نوزادانی که به‌طور انتخابی از طریق سزارین به دنیا می‌آیند، بیشتر از نوزادان متولد‌شده به روش طبیعی در معرض خطراتی مانند فشار خون بالا، چاقی (که خود عامل بسیاری از بیماری‌های قلبی است)، اختلالات رشدی مانند اوتیسم و حتی سرطان خون در دوران نوجوانی قرار دارند.
روند بارداری را مختل نکنیم
روند بارداری به‌طور طبیعی به‌گونه‌ای طراحی شده که زمان تولد به‌صورت خودکار توسط بدن مادر و جنین تعیین می‌شود. از زمانی که لقاح صورت می‌گیرد، تولد یک فرآیند فیزیولوژیک است که مادر و جنین با هم آن را طی می‌کنند و هرگونه مداخله در این روند می‌تواند آینده نوزاد و مادر را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، برای اینکه نوزادی بتواند از شیر مادر تغذیه کند و مادر توانایی ایفای نقش کامل مادرانه خود را داشته باشد، این پروسه باید به‌طور طبیعی پیش برود. تولد به روش سزارین باعث می‌شود فرآیند ترشح هورمون‌هایی که در تولید شیر موثر هستند، به‌طور کامل انجام نشود، زیرا تولد طبیعی و دردهای زایمانی موجب ترشح این هورمون‌ها می‌شود که به مادر کمک می‌کند برای شیردهی آماده‌تر باشد. بنابراین، برای اینکه نوزادان از شیر مادر بهره‌مند شوند و مادران بتوانند این وظیفه مهم را به‌طور کامل انجام دهند، باید شرایط تولد به‌طور طبیعی و بدون مداخله پیش برود. او ادامه می‌دهد: در حال حاضر، شبکه بهداشتی کشور ما هنوز پتانسیل لازم را برای ارائه خدمات مناسب به مادران و نوزادان به‌گونه‌ای که بتواند از بروز بیماری‌های غیرواقعی جلوگیری کند، ندارد. با وجود تلاش‌های گسترده وزارت بهداشت در دوره چهاردهم، به دلیل طی کردن مسیر اشتباه در دهه‌های گذشته، بازگشت به مسیر درست زمان‌بر خواهد بود. به همین دلیل، توصیه من به تمامی مادران باردار این است که به خود و نوزادشان ظلم نکنند. منظور از ظلم این است که زمان تولد نوزاد خود را به‌طور انتخابی تعیین نکنند و اجازه دهند که نوزاد، خود به‌طور طبیعی و با علامت‌های فیزیولوژیک تکامل، زمان تولد خود را اعلام کند. مادران باید اجازه دهند که درد زایمان آغاز شود و پس از آن اقدام کنند. این رویکرد نه‌تنها به مادر کمک می‌کند که آمادگی کامل برای شیردهی داشته باشد، بلکه به نوزاد هم این امکان را می‌دهد که از شیر مادر بهره‌مند شود.
عوامل شیردهی موفق
خداکرمی توصیه می‌کند: من به‌عنوان یک مشاور، از رسانه‌ها و خبرنگاران درخواست دارم که در هفته شیر مادر، بیشتر بر عواملی که مانع شیردهی موفقیت‌آمیز می‌شوند تمرکز کنند. از جمله این عوامل، سزارین‌های انتخابی و مداخلات نادرست در زمان تولد هستند. در کشوری که بیش از ۵۶ درصد نوزادان به روش سزارین به دنیا می‌آیند، تاکید بر مزایای شیر مادر به‌تنهایی کافی نیست، زیرا عامل اصلی، یعنی تولد طبیعی، آسیب دیده است. نوزادانی که از طریق سزارین متولد می‌شوند، معمولاً توانایی گرفتن پستان مادر و تغذیه در ساعت اول پس از تولد را ندارند، و همین امر باعث افزایش تمایل به تغذیه با شیر خشک می‌شود.
شیر مادر حاوی ایمونوگلوبین‌ها و فاکتورهای ایمنی است که می‌تواند از نوزاد در برابر بیماری‌ها و باکتری‌ها محافظت کند. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، کمتر دچار مشکلات گوارشی و دل‌درد می‌شوند و نسبت به سایر نوزادان که از شیر مادر محروم هستند، از نظر عاطفی، هوشی و شناختی در موقعیت بهتری قرار دارند. آن باندینگ و ارتباط عاطفی که کودک در آغوش مادر و هنگام شیر خوردن برقرار می‌کند، در تکامل عاطفی و اجتماعی او تاثیر زیادی دارد. بنابراین، اگر می‌خواهیم بچه‌های سالم‌تر، باهوش‌تر و مقاوم‌تر داشته باشیم، تغذیه با شیر مادر در شش ماه اول تولد، باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد. شیرخشک هرگز نمی‌تواند تمام نیازهای نوزاد، به‌ویژه نیازهای عاطفی او را، تامین کند. کودکانی که با بطری شیر می‌خورند، حتی اگر در آغوش مادر باشند، از ارتباط عاطفی و تماس مستقیم با مادر محروم می‌شوند. بنابراین، برای رشد و تکامل صحیح نوزاد، به‌ویژه در مراحل ابتدایی زندگی، شیر مادر بهترین گزینه است و هیچ جایگزینی نمی‌تواند به‌اندازه آن موثر باشد.
به گزارش تجارت فردا؛ در نهایت اینکه، شیر مادر نه‌تنها غذایی کامل برای رشد نوزاد است، بلکه سرمایه‌گذاری بر آینده‌ای سالم و موفق برای کودک و جامعه محسوب می‌شود. از نظر بیولوژیک، ترکیبات منحصربه‌فرد شیر مانند DHA، اسید سیالیک و هورمون‌ها، به رشد مغز و سیستم عصبی کمک می‌کنند. آثار کوتاه‌مدت شیر شامل کاهش عفونت‌ها، مرگ‌ومیر و چاقی، و آثار بلندمدت شامل افزایش آی‌کیو، تحصیلات و درآمد آینده و کاهش نابرابری اجتماعی است. پژوهش‌های سال‌های ۲۰۲4 و ۲۰۲5 نشان داده‌اند که تغییرات ساختاری مغز ناشی از شیر مادر تا اوایل نوجوانی پایدار است و با عملکرد شناختی بهتر، شاخص توده بدنی پایین‌تر و حتی افزایش میلینه شدن قشر مغز همراه است.
علاوه بر فواید برای کودک، شیردهی از سلامت روان و جسم مادر نیز محافظت کرده و پیوند عاطفی میان او و نوزادش را تقویت می‌کند. در عین حال، چالش‌هایی مانند فشار اجتماعی، کمبود مرخصی و مشکلات سلامت روان می‌تواند این روند را مختل کند. حمایت اجتماعی، آموزش تخصصی و سیاست‌های دوستدار خانواده می‌تواند به افزایش موفقیت در شیردهی و بهره‌مندی از فواید گسترده آن کمک کند.
