سیاست خارجی سرگردان

  زهرا اکبری: در چهار دهه گذشته دست‌کم چهار اتفاق بزرگ در سطح بین‌المللی رخ داده که ایران می‌توانسته از آن بهره‌برداری کند. به عبارتی چهار فرصت بزرگ تاریخی برای احیای قدرت، تضمین امنیت و پیشرفت ایران در مقیاس کلان مهیا شد اما ایران از آن بی‌بهره ماند. از نظر دکتر یدالله کریمی‌پور این فرصت‌ها عبارت‌اند از:

۱- انحلال اتحاد شوروی: انحلال اتحاد شوروی در دسامبر ۱۹۹۱ و تکوین هشت حکومت جدید از دل آن در آسیای مرکزی و قفقاز، بستری مناسب برای احیای همگرایی و همکاری استراتژیک ایران و دو سوی دریای خزر را فراهم کرد.

۲- فروپاشی طالبان: در پی حمله مشترک آمریکا، بریتانیا و ناتو به افغانستان و حذف رژیم واپس‌گرای طالبان، تنها 10 سال پس از فروپاشی شوروی، دومین فرصت بزرگ تاریخی برای تامین امنیت مرزهای خاوری ایران فراهم شد.

۳- سقوط صدام و بعث: با حمله آمریکا به عراق و سقوط رژیم صدام، بستری برای بهینه‌سازی همگرایی، همکاری و اتحاد بر پایه تنش‌زدایی و ایجاد جغرافیای صلح در اختیار جمهوری اسلامی قرار گرفت. حذف بعث و صدام، می‌توانست موجب گشایش فضای سیاسی درونی و منطقه‌ای، اعتمادسازی تاریخی میان دو کشور و نیز ایران-اعراب شده و موجبات تامین امنیت مرزهای باختری و جنوبی را مهیا کند. در عین حال موقعیت میانی ایران بین عراق-افغانستان، می‌توانست به رونق‌گیری دالان اقتصادی باختری-خاوری منجر شود. بدین وسیله دروازه‌های اقتصاد ایران به خاور و باختر در مقیاس گسترده گشوده و زمینه احیای راه ابریشم کهن تمدن ایرانی-مدیترانه‌ای مهیا می‌شد.

۴- جنگ اوکراین: چهارمین فرصت تاریخی برای برون‌رفت ایران از انزوای بین‌المللی، با حمله روسیه به اوکراین شکل گرفت.‌ جمهوری اسلامی می‌توانست با پیوستن به برندگان نهایی این پیکار، به عنوان یکی از قطب‌های انرژی جهان معرفی شود و با در پیش گرفتن رویه‌ای بی‌طرف‌ مانند اردوغان، منافع ملی ایران را محور قرار دهد.

 در این پرونده تلاش می‌کنیم علاوه بر بررسی فرصت‌های از‌دست‌رفته ایران به این پرسش‌ها نیز پاسخ دهیم که چرا جمهوری اسلامی از این فرصت‌ها استفاده نکرد؟ چه کسانی فرصت‌سوزی کردند؟ این افراد الان کجا هستند و آیا می‌دانند چه خسارت‌هایی به کشور وارد کردند؟ آیا این فرصت‌سوزی به خاطر رقابت‌های سیاسی بود؟ چرا هیچ‌وقت سمت درست تحولات بین‌المللی نایستاده‌ایم؟ آیا هنگام آن فرانرسیده که پیرامون این فرصت‌های تاریخی بربادرفته، تفحصی استراتژیک داشته باشیم؟