انجمن بی‌جان
آیا قدیمی‌ترین تشکل اقتصاددانان ایرانی از محاق بیرون می‌آید؟
مدت‌ها بود که از «انجمن اقتصاددانان ایران» اطلاعی در دست نبود تا اینکه انتشار گسترده یک بیانیه و دعوت از آکادمیسین‌های اقتصاد، این انجمن قدیمی را از محاق بی‌خبری بیرون آورد. تنها تشکل رسمی اقتصاددانان ایرانی در بیانیه‌ای که هفته گذشته منتشر شد، از همه استادان، کارشناسان و دانش‌آموختگان رشته اقتصاد با هر گرایشی، دعوت کرده با ثبت‌نام در انجمن برای حضور در آتی اعلام آمادگی کنند.
این موج تازه را اقتصاددانان جوان همچون جعفر خیرخواهان، علی سرزعیم، محمود اولاد، علی چشمی، حمید آذرمند در کنار قدیمی‌های انجمن همچون مرتضی افقه، لطفعلی بخشی، زهرا کریمی و بهروز هادی زنوز ایجاد کرده‌اند تا شاید یک بار دیگر به قدیمی‌ترین انجمن علمی در حوزه اقتصاد جانی تازه ببخشند.
مدت‌هاست که انجمن اقتصاددانان ایران فعالیت می‌کند، اما اکنون فعالیتش تنها به یک بار دعوت برای سخنرانی در ماه محدود شده است که آن هم از مدت‌ها پیش برگزار نشده است. نزدیک به نیم‌قرن است که این انجمن شکل گرفته اما مدت‌هاست که از اهداف و آرزوهای اولیه‌اش فاصله گرفته و همه آنها به ورطه فراموشی سپرده شده است. آرمان‌هایی که مرحوم پیرنیا و فرهنگ را ترغیب کرد چنین نهادی را تاسیس کنند. انجمن اقتصاددانان ایران که این روزها به 50سالگی نزدیک می‌شود توسط اقتصاددانان سرشناس در دهه 50 تاسیس شده و چند بار تا مرز انحلال پیش رفته اما هنوز جان دارد و نفس می‌کشد. گزارش پیش‌رو تلاش کرده پیشینه این انجمن را بررسی کند.
انجمن چگونه شکل گرفت؟
در اواخر سال 1350، پس از تشکیل وزارت علوم و آموزش عالی و شروع برنامه‌هایی برای حمایت و تشویق از فعالیت‌های علمی در کشور، عده‌ای از استادان اقتصاد و اقتصاددانان ایران در‌صدد برآمدند یک انجمن علمی به منظور فعالیت در زمینه علوم اقتصادی به وجود بیاورند. برای این منظور و اطلاع از چگونگی حمایت وزارت علوم و آموزش عالی از چنین فعالیتی به آن وزارتخانه و دفتر روابط و همکاری‌های دانشگاهی آن مراجعه کردند و در مقابل پرسش خود اطلاع یافتند که اگر عده‌ای از اقتصاددانان اقدام به تاسیس یک انجمن علمی در زمینه علوم اقتصادی کنند، از تایید و حمایت وزارت علوم و آموزش عالی برخوردار خواهند بود. در آن دوران، دکتر حسین کاظم‌زاده وزیر علوم و آموزش عالی وقت توجه و پشتیبانی ویژه‌ای به تاسیس انجمن‌های علمی کرد.
به پیشنهاد این هیات وزارت علوم و آموزش عالی از دانشگاه‌ها و موسسات عالی آموزشی و همچنین از موسسات اقتصادی دولتی و خصوصی مانند سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی ایران، بانک ملی ایران، وزارت دارایی، وزارت اقتصاد، اتاق صنایع و بازرگانی ایران و سایر بانک‌ها و موسسات اقتصادی تقاضا کرد در صورت تمایل اقتصاددانان آن موسسات به شرکت در تاسیس انجمن اقتصاددانان ایران، یک نماینده از بین اقتصاددانان آن وزارتخانه یا موسسه برای تاسیس هیات موسس معرفی و اعزام دارند. انجمن اقتصاددانان ایران که به کمک 20 نفر نمایندگان دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی و موسسات بخش خصوصی و با همکاری وزارت علوم و آموزش عالی در مرداد‌ماه 1351 تاسیس و اساسنامه آن تصویب شد، پس از نزدیک به دو سال پیگیری اعضای هیات اجرایی موقت در شهریور 1353 تحت شماره 1425 به ثبت رسید و فعالیت خود را با تشکیل اولین کنگره در دی‌ماه همان سال آغاز کرد.
اولین جلسه هیات موسس انجمن اقتصاددانان ایران در هشتم مرداد 1351 تشکیل شد. هیات موسس عبارت بودند از منوچهر آگاه، عبدالشکور زنوزی، حسین صاحب، حسین موتمن، حسین پیرنیا، هادی صمدی، احمدعلی شیبانی، امان‌الله مهاجر‌ایروانی، مهدی پرهام، هوشنگ شجری، محسن فردی، باقر قدیری‌اصل، سید‌مهدی صحرائیان، علی‌محمد بنکدارپور، ضیاءالدین هیئت، هوشنگ قدس، فریدون تفضلی، امین عالیمرد، علی رشیدی و محمود منتظر ظهور.
بر اساس تصمیم اعضای هیات موسس در این جلسه آقایان: دکتر‌حسین پیرنیا، دکتر‌ضیاءالدین هیئت، دکتر‌باقر قدیری‌اصل، دکتر‌حسین موتمن، دکتر علی رشیدی را به عنوان اعضای هیات اجرایی موقت انجمن اقتصاددانان ایران انتخاب کردند.
در اساسنامه، انجمن اقتصاددانان ایران، یک انجمن علمی و غیرسیاسی و غیرانتفاعی معرفی شده که به منظور بالا بردن و گسترش دانش اقتصاد در کشور و بهبود آموزش اقتصادی و توسعه تحقیقات اقتصادی و کمک علمی به حل مسائل اقتصادی کشور تاسیس شده است. وظایف آن به طور دقیق ایجاد و تحکیم روابط علمی و تبادل نظر بین اقتصاددانان ایران و افزودن دانش و اطلاعات آن با نشر تازه‌ترین پیشرفت‌های علوم اقتصادی و بهبود آموزش علوم اقتصادی در دانشگاه‌ها و موسسات عالی آموزشی، جمع‌آوری اطلاعات و نشریات اقتصادی درباره کشور و چاپ و نشر جزوات و رسالات و مجلات حاوی پیشرفت‌های علمی و تحقیقات اقتصادی و کمک علمی به دستگاه‌های دولتی و خصوصی در کارهای برنامه‌ریزی و معرفی کارشناسان اقتصادی به موسسات خصوصی و عمومی تحقیقاتی است.
انجمن در نخستین گام، پنج نفر را به عضویت در «هیات اجرایی موقت» انتخاب کرد که این افراد مامور ثبت اساسنامه و دعوت به مجمع عمومی آن شدند. هیات اجرایی جریان‌های قانونی مربوط به ثبت انجمن را تعقیب کرد و انجمن به صورت یک انجمن علمی و غیرانتفاعی به ثبت رسید و آگهی آن در روزنامه رسمی کشور منتشر شد و هیات اجرایی موقت به وسیله آگهی از اقتصاددانان کشور خواست فرم مربوط به درخواست عضویت را پر کرده و به دفتر انجمن بفرستند.
هیات اجرایی نیز از تمامی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و موسسات اقتصادی دولتی و خصوصی خواست اسامی اقتصاددانان شاغل در آن موسسات را که واجد شرایط مزبور باشند، به انجمن ارسال دارند و پس از وصول صورت اسامی این اشخاص دعوتنامه نخستین کنگره اقتصاددانان ارسال شد و در زمان برگزاری کنگره در بهمن‌ماه 1353، بیش از 300 نفر عضویت انجمن را پذیرفته بودند.
هدف از تشکیل این انجمن، بالا بردن و گسترش دانش اقتصاد، بهبود کیفیت آموزش علوم اقتصادی، توسعه تحقیقات اقتصادی و کمک عملی به حل مسائل اقتصادی کشور بود. اقدامات و فعالیت‌های انجمن که در اساسنامه نیز عنوان شده، عبارت است از:
ایجاد و تحکیم روابط علمی و تبادل نظر بین اقتصاددانان ایران
کوشش در افزودن دانش و اطلاعات اقتصاددانان و آشنا ساختن آن با تازه‌ترین پیشرفت‌های علوم اقتصادی
همکاری با وزارت فرهنگ و آموزش عالی و دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی برای ارزیابی مستمر و تجدید نظر در برنامه‌های آموزشی موجود کتب درسی مربوط به علوم اقتصادی به منظور بهبود آموزش علوم اقتصادی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی
همکاری و مشاوره در زمینه تعیین نوع و مشخصات مشاغل اقتصادی در کشور و شرایط و ضوابط احراز مشاغل مذکور
ایجاد مرکزی برای جمع‌آوری اطلاعات و نشریات اقتصادی
کمک به دستگاه‌های دولتی و خصوصی در حل مسائل اقتصادی یا انجام بررسی‌های مورد نیاز آنها طبق درخواست از طریق معرفی کارشناسان اقتصادی و موسسات تحقیقاتی اقتصادی
تشکیل سمینارها و کنفرانس‌های علمی و آموزشی
تجلیل و قدردانی از اقتصاددانانی که به پیشرفت علم اقتصاد و سایر هدف‌های انجمن کمک ارزنده‌ای کرده‌اند.
چاپ و نشر کتب، جزوات و مجلات حاوی پیشرفت‌های علمی و تحقیقات اقتصادی و همکاری با سازمان‌های دولتی و خصوصی در زمینه تالیف، ترجمه و نشر کتب اقتصادی
ایجاد روابط علمی با مجامع اقتصادی بین‌المللی و انجمن‌های اقتصاددانان سایر کشورها
معرفی کتب، نشریات و تحقیقات اقتصادی ارزنده
شناساندن ماهیت و اهمیت علوم اقتصادی به مردم و تشویق جوانان به فراگیری این علوم در حدود احتیاجات کشور
همکاری با وزارت فرهنگ و آموزش عالی در زمینه ارزشیابی مدارک تحصیلی و تخصصی مربوط به رشته‌های علوم اقتصادی
نخستین کنگره اقتصاددانان
در سال 1353، هیات اجرایی انجمن مامور شد طبق اساسنامه، مجمع عمومی را تشکیل دهد و همچنین در اجرای اهداف انجمن و برای شروع بحث علمی در مهم‌ترین مسائل اقتصادی روز ایران و جهان اولین کنگره اقتصاددانان ایران را برگزار کند. پس از بحث و تبادل نظر در هیات اجرایی و هیات موسس، هفت مساله مهم اقتصادی برای بحث در این کنگره انتخاب شد. روز ۲۹ دی‌ماه ۱۳۵۳ را می‌توان یک روز تاریخی برای اقتصاددانان ایرانی دانست. در این روز و در هتل آریا (شرایتون سابق) «اولین کنگره انجمن اقتصاددانان ایران» با شرکت تمامی اعضای انجمن و نمایندگان وزارت علوم و آموزش عالی که در جلسات کنگره شرکت کرده بودند، رسماً کار خود را آغاز کرد.
روز اول بهمن‌ماه، پس از سه روز سخنرانی به مناسبت برگزاری کنگره اقتصاددانان، انتخابات آغاز شد و «ابتدا هیات اجرایی موقت انجمن شامل آقایان دکتر‌حسین پیرنیا، دکتر باقر قدیری‌اصل، دکتر حسین موتمن، دکتر ضیاءالدین هیئت و دکتر علی رشیدی گزارش چگونگی فعالیت‌های هیات اجرایی موقت را از زمان قبول مسوولیت تا انعقاد اولین کنگره مخصوصاً در زمینه مشکلات ثبت انجمن و تشکیل کنگره به اطلاع حضار رساندند و سپس طبق مقررات اساسنامه استعفای جمعی خود را تقدیم کردند».
مجمع عمومی پس از تصویب اساسنامه و گزارش هیات اجرایی اعلام تنفس کرد. پس از تشکیل مجدد جلسه مجمع عمومی در ساعت 11 صبح ابتدا خانم مهین کاتبی مدیرکل دفتر روابط و همکاری‌های دانشگاهی وزارت علوم و آموزش عالی درباره نحوه انجام انتخابات در انجمن‌های علمی کشور سخن گفت و ضرورت انتخاب هیات نظارت بر انتخابات را متذکر شد. سپس آقایان دکتر زارع زادگان، دکتر وحیدی، دکتر ناهید و دکتر هروی علاوه بر خانم کاتبی به عنوان اعضای هیات نظارت بر انتخابات انتخاب شدند. پس از آن اعلام نام کاندیداها آغاز شد. 10 نفر آقایان دکتر حسین پیرنیا، دکتر منوچهر آگاه، دکتر منوچهر فرهنگ، دکتر باقر قدیری‌اصل، دکتر علی‌محمد بنکدارپور، دکتر غلامرضا فرزانه، دکتر پرویز پارسا، دکتر ضیاءالدین هیئت، دکتر محسن فردی و دکتر علی رشیدی کاندیدا بودن خود را اعلام داشته بودند. پس از تمام شدن معرفی کاندیداها، دبیرخانه انجمن لیست اعضای پیوسته انجمن را که تا تاریخ تشکیل کنگره عضویت آنها قطعی شده بود، در اختیار مجمع گذاشت و توزیع کارت شرکت در انتخابات بین 90 نفر اعضای واجد شرایط آغاز شد. پس از اخذ رای و شمارش آرا، توسط هیات نظارت بر انتخابات، نتیجه انتخابات هیات اجرایی انجمن اقتصاددانان ایران اعلام شد و به امضای هیات نظارت بر انتخابات رسید.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، هفت نفر به عنوان هیات اجرایی انجمن برای مدت دو سال انتخاب شدند. اخذ رای برای انتخاب بازرس اصلی و علی‌البدل ضمن اخذ رای برای انتخاب اعضای هیات اجرایی، دکتر ضیاءالدین هیئت با 60 رای و آقای دکتر صحرائیان با 35 رای به ترتیب به عنوان بازرس اصلی و بازرس علی‌البدل انتخاب شدند. دکتر منوچهر آگاه کمی پس از انتخابات کتباً استعفای خود را اعلام کرد، هیات اجرایی انجمن با شرکت شش عضو تشکیل جلسه داد و دکتر حسین پیرنیا به سمت ریاست هیات اجرایی، دکتر علی رشیدی به سمت دبیرکل انجمن و دکتر غلامرضا فرزانه‌پور به سمت خزانه‌دار انجمن انتخاب شدند.
سخنرانان نخستین کنگره
در نخستین کنگره انجمن اقتصاددانان ایرانی عبدالحسین سمیعی به عنوان وزیر علوم و آموزش عالی، محسن فردی رئیس وقت دفتر روابط بین‌المللی سازمان برنامه و بودجه، امیرحسین جهانبگلو و باقر قدیری‌اصل به عنوان اقتصاددان سخنرانی کردند و تعدادی از مسوولان دولتی نیز در کنگره حضور داشتند.
یکی از ویژگی‌های این کنگره، هشدارهای اقتصاددانان نسبت به تحولات پیش‌روی کشور بود که به کرات مطرح شد اما مورد توجه سیاستمداران قرار نگرفت.
عبدالحسین سمیعی وزیر علوم و آموزش عالی در نطق خود، با اشاره به پیشرفت‌های اقتصادی دهه 40، یادآور شد: «کشور ما با سرعت روزافزون مراحل رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی را پیموده و اکنون به دروازه‌های یک تمدن بزرگ نزدیک می‌شود. در چنین زمانی ایجاب می‌کند که در تکمیل پیشرفت‌های اقتصادی و اجتماعی، توجه خاصی به امر فعالیت‌های علمی و آموزشی و پژوهشی شود. بدین منظور کوشش‌های همه‌جانبه‌ای از طرف دولت در جهت گسترش برنامه‌های پژوهشی و علمی و آموزشی می‌شود که یکی از آنها ایجاد یا تقویت انجمن‌های علمی است، تا از این رهگذر دانشمندان و متخصصان و محققان و پژوهشگران در هر یک از رشته‌های علمی گرد هم آیند و با تبادل نظر و تجربیات خود به پیشبرد علم در زمینه‌های مختلف توفیق حاصل کنند.»
وزیر وقت علوم و آموزش عالی هدف از ایجاد انجمن را بهره‌گیری از دانش اقتصاددانان برای بهبود امور کشورداری عنوان کرد و گفت: «انجمن اقتصاددانان ایران با همکاری وزارت علوم و آموزش عالی به این منظور تاسیس شده است که از دانش اقتصاددانان بهره بگیریم و خوشبختانه اولین کنگره اقتصاددانان ایران در زمانی افتتاح می‌شود که عظیم‌ترین برنامه توسعه اقتصادی کشور که یکی از چشمگیرترین برنامه‌های توسعه اقتصادی در سطح جهانی است، به وسیله دولت تصویب و تدوین و به تایید ملوکانه رسیده است و طرح‌های متعدد و با عظمت آن در سازمان‌های مربوط در دست اجرا می‌باشد. همچنین بزرگ‌ترین بودجه تاریخ ایران که نشان‌دهنده پیشرفت سریع در تمام شئون زندگی اقتصادی و اجتماعی کشور است، پس از تصویب به زودی برای اجرا، در اختیار دستگاه‌های دولتی قرار خواهد گرفت.»
او افزود: «در حالی‌که تا سه سال پیش ناچار بودیم برای اجرای بعضی از طرح‌های عمرانی دست استقراض به سوی مراجع بین‌المللی دراز کنیم، اکنون ایران نه تنها دست کمک به سوی نیازمندان جهان دراز کرده است و خیرخواهانه در طرح‌های عمرانی و صنعتی آنان مشارکت می‌کند، بلکه به کشورهای صنعتی و پیشرفته نیز که دچار تورم و کمبود منابع ارزی شده‌اند، کمک مالی می‌کند.»
او در ادامه افزود: «مسلم است که رشد سریع اقتصاد کنونی ایران و همچنین توسعه سریع‌تر و بیشتر اقتصاد ایران در دهه اقتصادی آینده مستلزم پیش‌بینی مسائلی است که ممکن است در جریان این توسعه روی دهد. پیش‌بینی چنین مسائلی مانند کمبود نیروی انسانی و مسائل دیگر برنامه‌ریزان را در اخذ تصمیمات به‌موقع و انجام اقدامات ضروری یاری می‌کند. از این‌رو آموزش اقتصاد و گسترش آن در جهان و توسعه پژوهش‌های اقتصادی می‌تواند در نیل به هدف‌های ملی در زمینه توسعه اقتصادی کمک موثری بنماید و احیاناً ناهماهنگی و کمبودها را از قبل از اینکه بتوانند بازدارنده پیشرفت‌های اقتصادی بشوند، از بین بردارد. تردیدی نیست که حل مسائل اقتصادی، چه در زمینه ملی و چه در زمینه بین‌المللی جز از طریق کوشش‌های علمی برای حل آنها میسر نیست و چنین کوششی در صورتی ثمربخش و بانتیجه است که فعالیت‌های علمی سازمان داده شود و هماهنگ بین دانشمندان و متخصصان کشور در هر یک از کشورهای علمی تبادل نظر و همکاری لازم به عمل آید. برای تحقق چنین هدفی است که وزارت علوم و آموزش عالی، تاسیس انجمن‌های علمی را تشویق کرده و در تقویت انجمن‌های علمی و ملی می‌کوشد و تاکنون 16 انجمن علمی با همکاری وزارت علوم و آموزش عالی تاسیس شده است. وزارت علوم و آموزش عالی با امکانات مالی‌ای که در اختیار دارد، از فعالیت‌های انجمن، مانند برگزاری سمینارها و مجالس علمی و چاپ و انتشار مجلات علمی کاملاً حمایت و پشتیبانی می‌کند. و اخیراً در‌صدد برآمده است تا خط مشی و فعالیت کلیه انجمن‌های علمی را در یک شورای مرکزی که اساسنامه آن در دست تهیه است، فراهم کند و مرکزی شامل سالن‌های سخنرانی و نمایش فیلم و اسلاید و سایر تاسیسات در زمینی که از طرف وزارت کشاورزی و منابع طبیعی در اختیار این وزارت قرار گرفته است، دایر سازد و به تدریج و با رشد انجمن‌های علمی موجبات تاسیس آکادمی علوم را فراهم آورد.»
او همچنین ابراز امیدواری کرد که آکادمی علوم زیر چتر شورای پژوهش‌های علمی که قانون آن از مجلس شورای ملی گذشته بود، با ریاست فرح دیبا بر شورای پژوهش‌های علمی تاسیس شود.
البته نباید از خاطر برد که این سخنان درباره پیشرفت‌های اقتصادی ایران، هفت ماه پیش از کنفرانس رامسر برگزار شد که در آن، اقتصاددانان خاطرنشان ساختند که اگر وضعیت اقتصادی به همین ترتیب پیش برود، سقوط حکومت پهلوی حتمی خواهد بود.
پس از عبدالحسین سمیعی، حسین پیرنیا به عنوان یکی از اعضای هیات موقت به ایراد سخنرانی پرداخت. او نیز با اشاره به توسعه سریع اقتصادی و اجتماعی طی 10 سال گذشته، یادآور شد: «طبعاً چنین رشد سریعی مسائلی را با خود به همراه آورده است که چگونگی حل و رفع آن می‌تواند کمک مهم و موثری در استفاده بیشتر عموم طبقات کشور از رشد اقتصادی 10ساله گذشته باشد. اکنون کشور با امکانات عظیم‌تر خود را برای اجرای طرح‌های صنعتی و ساختمانی و عمرانی و رفاهی به مراتب متعددتر و عظیم‌تر آماده می‌سازد، همچنین برای تعیین اقتصادی‌ترین یعنی با نتیجه‌ترین طرز استفاده از منابع عظیم ملی، با قدم‌های بلند به عرصه پهناور اقتصاد جهانی پای نهاده و با سرمایه‌گذاری در کشورهای توسعه‌نیافته به رشد و توسعه آنها کمک می‌کند. و برای جلوگیری از سقوط اقتصاد کشورهای صنعتی پیشرفته به آنها کمک اقتصادی می‌دهد. بدین جهت تنوع طرح‌ها و تصمیم‌گیری‌ها هم از لحاظ مقیاس و هم از لحاظ وسعت منطقه به مراتب از سابق بزرگ‌تر است و طبیعتاً برنامه‌ریزی چنین فعالیت عظیم و گسترده اقتصادی‌ای مستلزم اطلاعات و بررسی‌های اقتصادی پردامنه و دقیق و تخصص‌های متنوع در علوم اقتصادی است.»
دکتر پیرنیا افزود: «به خوبی می‌توان استنباط کرد که تاسیس انجمن اقتصاددانان ایران با چنین امکانات وسیع اقتصادی‌ای هماهنگی دارد و نیاز بیشتر جامعه ما را به خدمات اقتصاددانان آشکار می‌سازد. جامعه اقتصاددانان کشور در صورتی از عهده چنین وظایف مهم علمی و ملی بر‌می‌آید که آموزش خوب ببیند و پژوهش اقتصادی از لحاظ کمی و کیفی در کشور توسعه یابد، بدین جهت سه موضوع مربوط به «تحولات اقتصادی ایران در دهه گذشته» و «پیش‌بینی مسائل توسعه اقتصادی ایران در دهه آینده» و «آموزش علم اقتصاد و تحقیقات اقتصادی در ایران» از مسائلی است که در این کنگره مورد بحث قرار می‌گیرد.»
او همچنین یادآور شد «در حالی که اقتصاد ایران در طرح‌های اقتصادی و اجتماعی و رفاهی از پیشرفت کم‌نظیری برخوردار است، اقتصاد جهانی با وخیم‌ترین و پیچیده‌ترین اوضاع اقتصادی مواجه شده است. اقتصاد بسیاری از کشورها به طور نگران‌کننده دچار تورم شده و این حالت تورمی به‌رغم کوشش‌های شدید دولت‌ها برای مهار کردن آن همچنان ادامه یافته و می‌یابد. در حالی‌که هر روز به مناسبت اقدامات ضدتورمی دولت‌ها، موسسات اقتصادی از حجم تولید خود می‌کاهند و کارگران را بیکار می‌کنند و تعداد بیکاران افزایش می‌یابد، روابط پولی بین‌المللی که نقش اساسی در تجارت بین کشورها و نظم اقتصادی بین‌المللی دارد دچار آشفتگی و بی‌ثباتی شده و هر گروه اقتصادی از کشورهای جهان در‌صدد است که نظم پولی منطبق با منافع و مصالح اقتصادی و بازرگانی خود را مستقر سازد، و در پشت پرده سیاست‌های پولی کشمکش‌های کم‌سابقه‌ای در جریان است. دنیای صنعتی که از برکت ارزانی نفت منتفع می‌شد و به وسیله نفت ارزان چرخ‌های صنعت خود را می‌گردانید و سود هنگفت به دست می‌آورد، با تعیین قیمت عادله نفت به ارزش این ماده مهم انرژی و سایر منابع معدنی کره زمین که با میزان مصرف فعلی مدت درازی نخواهد پایید، توجه عمیق پیدا کرده و لزوم اقدامات وسیع برای جلوگیری از تلف شدن منابع طبیعی و پیدا کردن منابع طبیعی جانشین آشکار شده است. مساله غذا و کشاورزی که در دهه گذشته در درجه دوم اهمیت قرار داشت، امروز به صورت بااهمیت‌ترین مساله زندگی اقتصادی جلوه‌گر شده است و افزایش تولید کشاورزی جزو اهم مسائل اقتصادی جهان به شمار می‌رود».
دکتر پیرنیا در انتهای سخنان خود، با اشاره به آمادگی ایران در مواجهه با انعکاس وضعیت اقتصاد جهانی، گفت: «از این لحاظ چهار مساله اقتصادی «تورم، پول، انرژی و غذا» از مسائلی خواهند بود که در این کنگره بحث درباره آنان آغاز می‌شود. مسلماً بیان شدن نظریه‌های مختلف علمی و بحث درباره آنها آمادگی ذهنی لازم برای اخذ مناسب‌ترین تصمیمات اقتصادی را به وجود می‌آورد.»
بانیان اصلی
دکتر حسین پیرنیا و دکتر منوچهر فرهنگ را بانیان اصلی «انجمن اقتصاددانان ایران» می‌دانند. دکتر حسین پیرنیا نخستین رئیس انجمن در سال اول فعالیت بود و سپس دکتر فرهنگ تا پایان عمر به عنوان رئیس انجمن انجام وظیفه کرد. این دو نفر، نقشی بی‌بدیل در ایجاد و اداره انجمن اقتصاددانان ایران داشته‌اند.
حسین پیرنیا در سال 1292 در تهران زاده شد. در شهریور 1311، جزو پنجمین گروه یک‌صدنفری محصلان اعزامی، رهسپار فرانسه شد. در آنجا نخست دوره ریاضیات ویژه را طی کرد و سپس برای تحصیل به پلی‌تکنیک رفت. پس از اتمام دوره پلی‌تکنیک، برای ادامه تحصیل، راهی انگلستان شد و چند سال در مکتب اقتصاددان بلندآوازه انگلیسی «جان مینارد کینز» به تلمذ پرداخت و سرانجام پس از اخذ درجه دکترا در اقتصاد، در سال 1317 به کشور بازگشت. پیرنیا پس از مراجعت به ایران، علاوه بر تدریس در دانشکده حقوق تهران و «دبیرستان دارایی» (وابسته به وزارت دارایی) به مناصب و مقامات مهمی اشتغال یافت و از آن جمله مدت‌ها مسوولیت اداره کل نفت و نیز معاونت وزارت دارایی را برعهده داشت.
وی در بنیانگذاری موسسات آموزش عالی و مراکز پژوهشی نیز فعالیت سازنده و خلاق داشت، از آن جمله در سال 1339 «موسسه تحقیقات اقتصادی» را در دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران بنیان گذاشت و شمار زیادی از محققان کشور را گرد آورد و به انتشار مجله «تحقیقات اقتصادی» و همچنین به ترجمه و تالیف چند کتاب اقتصادی همت گمارد. هفت سال بعد در سال 1346، اولین دانشکده اقتصاد را در ایران پایه‌گذاری کرد. در سال 1350 «مدرسه عالی ریاضیات و مدیریت اقتصادی کرج» را تاسیس کرد و یک سال بعد، به کمک برخی از اقتصاددانان کشور، «انجمن اقتصاددانان ایران» را بنا نهاد. پیش از آنکه حسین پیرنیا موفق به راه‌اندازی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران شود، آکادمی اقتصاد در ایران مستقل نبود و هم‌پوشانی زیادی با برخی دیگر از علوم انسانی از جمله سیاست و حقوق داشت. به گونه‌ای که در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۳۳ دانشجویان اقتصاد، سیاست و حقوق سر یک کلاس می‌نشستند و در این دوره 30ساله، بسیاری از آموزش‌های اقتصادی با معیارهای امروز قابلیت اطلاق علم اقتصاد را نداشته است.
پس از سپری شدن این دوره، در نهایت نوبت ورود علم اقتصاد به دانشگاه رسید. دکتر پیرنیا کتاب ساموئلسون را ترجمه کرد و دکتر فرهنگ کتاب کینز را. بنابراین ورود علم اقتصاد به دانشگاه‌های ایران خیلی طول کشید. اول دستگاه دولت راه افتاد و بعد از آن دانشگاه. یعنی دانشگاه به‌جای اینکه پیشتاز باشد، بعد از دولت به راه افتاد و به نوعی آخرین جایی بود که علم اقتصاد وارد آن شد.
پس از آنکه حسین پیرنیا موفق به راه‌اندازی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران می‌شود، رفته‌رفته علم اقتصاد در ایران ماهیتی مستقل پیدا می‌کند. حسین پیرنیا که نقشی غیرقابل انکار در هویت‌بخشی به آکادمی اقتصاد در ایران دارد، با ترجمه و تدریس دو کتاب مهم «ریاضیات برای اقتصاد» تالیف آلن و «اقتصاد» در دو جلد اثر پل ساموئلسون اتفاق خوشایندی در این روند به وجود آورد.
پس از این دوره تعدادی از فارغ‌التحصیلان جوان رشته اقتصاد که سابقه تحصیل در دانشگاه‌های بین‌المللی را دارند، وارد کشور شده و توسط پیرنیا برای تحقیق و تدریس به دانشکده تازه‌تاسیس دعوت می‌شوند. با ورود آنها آموزش دانشگاهی در ایران شکلی جدید به خود می‌گیرد. «انجمن اقتصاددانان ایران»، بازمانده دیگری از دکتر حسین پیرنیاست؛ انجمنی که نخستین و تنها سازمان علمی وابسته به اقتصاددانان ایرانی است. نخستین جرقه شکل‌گیری این انجمن در سال 1351 خورشیدی از سوی دکتر پیرنیا و دکتر منوچهر فرهنگ زده شد. دکتر منوچهر فرهنگ نیز در 1298 در بابل زاده شد. او را به واسطه نگارش کتاب فرهنگ علوم اقتصادی، دهخدای اقتصاد ایران می‌دانند. او پس از تحصیل دیپلم در ایران، از کشور فرانسه دکترای دولتی در اقتصاد دریافت کرد و کارهای مهمی در زمینه علم اقتصاد در ایران انجام داد که مهم‌ترین آن تدوین کتاب «فرهنگ علوم اقتصادی» است که تاکنون بیش از ۲۵ بار به چاپ رسیده است. علاوه بر آن، ۲۰ جلد کتاب نوشته یا ترجمه کرده که مهم‌ترین آن کتاب برنامه‌گذاری اقتصاد ایران، زندگی اقتصادی ایران و ترجمه کتاب تئوری عمومی بهره و پول جان مینارد کینز در سال ۱۳۴۹ بوده است.
فرهنگ در سال ۱۳۴۴ در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران استخدام و بعد از تشکیل دانشکده اقتصاد در آن دانشگاه مشغول تدریس شد و سپس به دانشگاه ملی آن زمان (شهید بهشتی فعلی) منتقل شد و زمانی ریاست دانشگاه ملی ایران را بر عهده گرفت. فرهنگ در سال ۸۸ از طرف صداوسیما به عنوان چهره برتر اقتصاد در همایش اقتصاد و رسانه معرفی و تقدیر شد.
ارکان انجمن
ارکان انجمن عبارتند از: مجمع عمومی، هیات اجرایی (هیات‌مدیره)، بازرسان، دبیرخانه و کمیسیون‌ها
1- مجمع عمومی کلیه اعضای پیوسته انجمن را در‌بر می‌گیرد. وظایف مجمع عمومی به این قرار است: استماع گزارش سالانه فعالیت‌های انجام‌شده و بررسی اقدامات هیات اجرایی، تصویب ترازنامه و بودجه انجمن، تعیین خط‌مشی کلی انجمن، انتخاب اعضای هیات اجرایی و بازرسان، تغییر مواد اساسنامه‌ها و...
2- هیات اجرایی انجمن مرکب از هفت نفر عضو است که هر دو سال یک‌بار در جلسه مجمع عمومی با رای مخفی از میان اعضای پیوسته انجمن انتخاب می‌شوند.
3- بازرسان مجمع عمومی یک نفر را به عنوان بازرس اصلی و یک نفر را به عنوان بازرس علی‌البدل برای مدت دو سال انتخاب می‌کنند.
4- کمیسیون‌ها، انجمن دارای شش کمیسیون بررسی و ارزشیابی برنامه‌های آموزشی و کتب درسی، امور پژوهشی، عضویت، سمینار و سخنرانی، انتشارات و روابط عمومی است.
5- دبیرخانه، وظایف دبیرخانه این موارد را در‌بر می‌گیرد: جمع‌آوری و تمرکز صورت‌جلسات و آرای هر یک از ارکان انجمن که به امضای رئیس و دبیر جلسات مربوطه رسیده باشد، همکاری مداوم با کمیسیون‌ها در صورت لزوم و شرکت نماینده دبیرخانه در کمیسیون‌های مربوط به دعوت رئیس کمیسیون و...
عضویت انجمن
عضویت انجمن در نخستین سال‌ها بر سه نوع بود. عضویت پیوسته که شامل دارندگان درجه دکتری یا فوق‌لیسانس در رشته علوم اقتصادی یا دارندگان درجه لیسانس در علوم اقتصادی می‌شود که لااقل پنج سال از تاریخ دانشنامه لیسانس آنها گذشته باشد و در این مدت آثار ارزنده علمی عرضه کرده یا مشاغل مهم اقتصادی را در موسسات دولتی یا خصوصی احراز کرده باشند. عضویت وابسته شامل کلیه کسانی که دارای درجه لیسانس در رشته‌های علوم اقتصادی باشند، می‌شود. عضویت افتخاری شامل افرادی می‌شود که به پیشبرد علوم اقتصادی خدمات ارزنده کرده یا به پیشبرد هدف‌های انجمن کمک‌های موثری کرده باشند. در زمان تشکیل اولین کنگره، تعداد اعضای پیوسته انجمن که دارای حق حضور در مجمع عمومی و شرکت در انتخاب اعضای هیات اجرایی انجمن بودند، 90 نفر بود. از زمان تشکیل کنگره اول، تا خرداد‌ماه 1356 تعداد اعضای انجمن، از مرز 300 نفر گذشت و به 213 نفر عضو پیوسته، 96 نفر عضو وابسته و 5 عضو افتخاری افزایش یافت.
امروزه انجمن دارای دو نوع عضو پیوسته و افتخاری است. افرادی که به عضویت پیوسته پذیرفته می‌شوند، باید حداقل دارای دانشنامه فوق‌لیسانس یا دکتری در رشته‌های علوم اقتصادی باشند. دارندگان دانشنامه لیسانس در رشته‌های علوم اقتصادی که حداقل پنج سال از تاریخ اخذ دانشنامه لیسانس آنها گذشته باشد و در این مدت آثار ارزنده‌ای عرضه یا مشاغل اقتصادی مهمی را در موسسات دولتی یا خصوصی احراز کرده باشند، می‌توانند به عضویت پیوسته انجمن درآیند.
عضویت افتخاری شامل افرادی می‌شود که به پیشبرد علوم اقتصادی و هدف‌های انجمن خدمات و کمک‌های موثری کرده باشند.
ایجاد شعب انجمن که در اساسنامه پیش‌بینی شده است از سال 1394 مورد توجه قرار گرفته و اولین شعبه انجمن در تبریز (شعبه شمالغرب) در سال 1394 افتتاح و فعالیت‌های آن آغاز شد. ایجاد شعبه در سایر استان‌ها نیز در دستور کار قرار دارد.
هم‌اکنون دکتر حمید دیهیم رئیس انجمن است و دکتر لطفعلی بخشی، پیمان مولوی، دکتر مسعود زاهدی اول، دکتر علی دینی ترکمانی، دکتر بهروز هادی زنوز و ایمان فرجام‌نیا اعضای هیات اجرایی فعلی این انجمن هستند.
از دیگر افراد شاخص عضو پیوسته انجمن می‌توان به دکتر علی رشیدی، دکتر علی‌اکبر نیکواقبال، دکتر موسی غنی‌نژاد، دکتر باقر قدیری‌اصل، دکتر بابک اسماعیلی، محمدحسین ادیب، دکتر مرتضی بهشتی، دکتر جعفر خیرخواهان، دکتر حسین راغفر و دکتر تیمور رحمانی اشاره کرد.
در راستای اهداف انجمن، از آن سال تاکنون تقریباً هر ماهه جلسات سخنرانی انجمن تشکیل شده که در آن اقتصاددانان و مقامات کشور درباره مهم‌ترین مسائل اقتصادی کشور سخنرانی کرده‌اند. علاوه بر آن انجمن دارای کمیسیون‌های تخصصی است که در آن کمیسیون‌ها اعضای انجمن گردهم آمده و مباحث تخصصی را دنبال می‌کنند.
این انجمن از حمایت‌های اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برخوردار است و دفتر انجمن در یکی از ساختمان‌های اتاق قرار دارد و سخنرانی‌های ماهانه انجمن نیز در محل اتاق واقع در خیابان طالقانی برگزار می‌شود.
دکتر منوچهر فرهنگ، تا پایان عمر در بهمن‌ماه 1388، عهده‌دار ریاست انجمن بود. او با وجود سالمندی، همواره در سخنرانی‌های علمی ماهانه انجمن اقتصاددانان ایران در روزهای آخرین پنجشنبه هر ماه مشارکت فعال داشت و پس از سخنرانی استادان به جمع‌بندی و ارائه نظر علمی پیرامون سخنرانی می‌پرداخت. پس از فوت دکتر فرهنگ، فعالیت‌های انجمن دچار وقفه شد، به طوری که انجمن عملاً به حالت تعطیل درآمد، اما در سال جاری با همت چند تن از اقتصاددانان کشور و با همکاری مراکز دانشگاهی تلاش‌هایی صورت گرفته و امید است که انجمن به زودی احیا شود و فعالیت‌های تازه‌ای را آغاز کند و انتخابات پیش‌رو، تلاشی برای احیای این انجمن است.
