بدهای محیط زیست
کشورهایی که کمترین تلاش را برای حفظ محیط زیست انجام می‌دهند
برای تعیین آگاه‌ترین کشورها نسبت به محیط زیست، نشریه وال‌استریت شاخص عملکرد زیست‌محیطی سال 2018 دانشگاه ییل (EPI) را بررسی کرده است. EPI به 180 کشور در زمینه سلامت محیطی و حیات اکوسیستم امتیاز می‌دهد. این دو حوزه از چندین عامل فرعی تشکیل شده است.
1- سلامت زیست‌محیطی: کیفیت هوا، کیفیت آب، فلزات سنگین، افزایش PM2.5، سیستم فاضلاب، قرار گرفتن در معرض سرب، قرار گرفتن در معرض PM2.5، آب آشامیدنی و سوخت‌های جامد خانگی.
2- سرزندگی اکوسیستم: تنوع زیستی، جنگل‌ها، شیلات، آب‌و‌هوا و انرژی، آلودگی هوا، منابع آب، مناطق حفاظت‌شده دریایی، از بین رفتن پوشش درختان، وضعیت تعداد ماهی، مجموع انتشار دی‌اکسید کربن، انتشار دی‌اکسید گوگرد، تصفیه فاضلاب، حفاظت از بیوم ملی، شاخص زیستگاه گونه‌ها، تغذیه دریایی منطقه‌ای، قدرت انتشار دی‌اکسید کربن، متان، مونواکسید نیتروژن، N2O و کربن سیاه.
در شماره قبل، کشورهایی که بر اساس شاخص‌های بالا بهترین عملکرد را در زمینه محیط زیست داشته‌اند، معرفی شدند. در این شماره به 15تا از بدترین کشورها که شاخص‌های محیط‌زیستی را رعایت نمی‌کنند، می‌پردازیم.
15- سائوتومه و پرنسیپ
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 2 /0 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 3053 دلار
ارتباط واضحی میان ثروت یک کشور و توانایی آن در حفاظت از محیط زیست وجود دارد، بنابراین جای تعجب نیست که سائوتومه و پرنسیپ با تولید ناخالص داخلی سرانه ناچیزش که کمی از سه هزار دلار بیشتر است، در میان بدترین کشورها در این زمینه قرار دارد. حدود 50 درصد از زمین‌های این کشور جزیره‌ای کوچک -واقع در سواحل غربی آفریقا- که مساحت آن کمتر از هزار کیلومترمربع و تقریباً پنج برابرِ واشنگتن دی‌سی است، برای کشاورزی استفاده می‌شود. چالش‌های زیست‌محیطی سائوتومه و پرنسیپ عبارت‌اند از: جنگل‌زدایی، فرسایش خاک و تصفیه نامناسب فاضلاب در مناطق شهری.
14- بوتسوانا
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 1 /29 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 15474 دلار
بوتسوانا وجه اشتراک دلهره‌آوری با 14 کشور دیگر این فهرست دارد: 100 درصد جمعیت این کشور در معرض سطوح آلودگی هوا هستند که از حد مجازی که سازمان بهداشت جهانی تعیین کرده، فراتر است. اما وقتی صحبت از درصد مناطق حفاظت‌شده خشکی و دریایی به میان می‌آید، بوتسوانا در میان بهترین کشورها در این فهرست قرار دارد. با وجود این، این کشور آفریقای جنوبی احتمالاً پس از تصمیم خود در 22 می مبنی بر پایان دادن به ممنوعیت شکار فیل، خود را درگیر مناقشات مربوط به حفاظت از محیط زیست کرده است.
13- سودان
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 8 /2 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 4467 دلار
سودان کشوری پرآشوب است. سودان جنوبی در سال 2011 از سودان جدا شد و بخش بزرگی از درآمد نفتی را نیز با خود برد. در سال 2013 جنگ داخلی در سودان جنوبی آغاز شد و از آن زمان، سودان به مقصد پناهندگان تبدیل شده است. در اثر این اتفاقات، منابع طبیعی این کشور شمال آفریقا با این مجموعه رویدادها تضعیف شده است، اما سازمان ملل در تهیه نخستین گزارش «وضعیت محیط زیست و چشم‌انداز» -که به دولت در اتخاذ تصمیمات آگاهانه و یک رویکرد یکپارچه برای درک ارتباط میان توسعه اجتماعی و اقتصادی کمک می‌کند- سودان را حمایت می‌کند.
12- مالاوی
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 9 /22 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1095 دلار
عمل ساده اما ضروریِ پختن غذا، منبع نگرانی زیست‌محیطی در مالاوی است که یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. تعداد کمی از مردم این کشور به برق دسترسی دارند، به همین خاطر بیشتر غذاها روی آتشِ هیزم پخته می‌شوند. تقاضا برای چوب و زغال چوب باعث جنگل‌زدایی می‌شود، به‌طوری که تخمین زده می‌شود سالانه سه درصد از جنگل‌های مالاوی از بین می‌رود. همچنین دود ناشی از سوختن چوب، کیفیت هوا را تحت تاثیر قرار می‌دهد و صدها ماده از جمله ذرات معلق، دوده، مواد سرطان‌زا، مونوکسید کربن و هیدروکربن‌ها را در هوا آزاد می‌کند که سبب بیماری‌های ریوی، مخصوصاً در زنان و کودکان مستعد، می‌شود. اهداف توسعه پایدار مالاوی، شامل تضمین دسترسی به انرژی نو، پایدار، مقرون‌به‌صرفه و قابل اطمینان برای همه و اعمال شیوه‌های مدیریت آب پایدار است.
11-چاد
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 4 /20 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1768 دلار
خبر خوب این است که از آخرین گزارش نشریه وال‌استریت در مورد کشورهایی که کمترین تلاش را برای حفاظت از محیط زیست انجام می‌دهند، چاد مناطق محافظت‌شده خشکی و دریایی خود را افزایش داده است- از 8 /17 درصد به 4 /20 درصد. خبر بد نیز آن است که تنها 5 /9 درصد از جمعیت این کشور به خدمات بهداشتی اولیه دسترسی دارند و بسیاری از مرگ‌ومیرها مربوط به آب ناسالم و سیستم نامناسب فاضلاب و کمبود شرایط بهداشتی است. اهداف زیست‌محیطی چاد شامل کاهش آلودگی هوای ناشی از تردد وسایل نقلیه، کاهش سطح سرب در سوخت و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوزاندن زیست‌توده است.
10- گینه بیسائو
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 6 /11 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1549 دلار
محافظت از محیط زیست ضرورتی است که در کشورهای به شدت فقیر، که در آنها درصد زیادی از جمعیت امکان دسترسی منظم به غذا، آب آشامیدنی و سیستم مناسب فاضلاب را ندارند، تجملات به نظر می‌آید. اگر بی‌ثباتی سیاسی را به موارد بالا اضافه کنید، تصور اینکه پایداری و سیاست‌های سبز در پایان فهرست اولویت‌ها قرار بگیرد، آسان‌تر می‌شود (سیاست‌های سبز، با هدف دستیابی به پایداری و کاهش اثرات زیست‌محیطی اتخاذ می‌شوند). در گینه بیسائو تقریباً 70 درصد از جمعیت زیر خط فقر هستند و نیمی از جمعیت در برخی مناطق در وضعیت ناامنی غذایی به سر می‌برند. این کشور غرب آفریقا از زمان استقلال خود در سال 1974، دچار آشفتگی سیاسی شدیدی بوده است.
9- اوگاندا
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 1 /16 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1698 دلار
اوگاندا یکی از چندین کشور آفریقایی است که از نظر تلاش‌های حفاظت از محیط زیست، از اکثر کشورهای جهان عقب مانده‌اند. بین سال‌های 1990 تا 2016، دوره‌ای که اکثر کشورها گزارش کردند کیفیت هوا بهبود یافته است، غلظت آلاینده‌های ریزِ مضر که به PM2.5 معروف هستند، 3 /21 درصد در اوگاندا افزایش یافت. افزایش سریع جمعیت در این کشور به از بین رفتن بخش زیادی از جنگل‌ها منجر شده و اکتشاف نفت در دره ریفت آلبرتین همچنان ادامه دارد، زیرا کشور به طور مشهودی فاقد منابع انرژی جایگزین است.
8- روآندا
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 1 /9 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1857 دلار
مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی دیگر در این فهرست، بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی روآندا ناشی از رشد سریع جمعیت است که منابع طبیعی را تحت فشار قرار داده است. این مشکلات شامل جنگل‌زدایی، از بین رفتن تنوع زیستی، کاهش حاصلخیزی خاک و شکار غیرقانونی است. اگرچه این کشور با تهدیدات قابل توجهی از ناحیه تغییرات اقلیمی مواجه است، اما برای مقابله با افزایش فراوانی و شدت سیل و خشکسالی در داخل مرزهای خود، مجهز نیست. بسیاری از ابتکارات دولت روآندا برای مبارزه با از بین رفتن محیط زیست، مانند افزایش پوشش جنگلی به 30 درصد تا سال 2020، به دلیل رشد سریع جمعیت ناکام مانده است.
7- عراق
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 5 /1 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 15393 دلار
کمتر از دو درصد از اراضی عراق از سوی دولت محافظت می‌شود، که در میان کشورهای جهان، کمترین میزان است. زمین‌های محافظت‌شده شامل ذخایر با دسترسی محدود عمومی مانند پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش، مناطق حفاظت‌شده و مناطقی است که برای استفاده پایدار مدیریت می‌شوند. چالش‌های زیست‌محیطی در عراق، محصول چندین جنگ اخیر، برنامه‌ریزی ضعیف کاربری زمین و تاثیر مخرب انسان بر اکوسیستم‌های حساسِ محافظت‌نشده است. در حال حاضر این کشور با مسائل مربوط به کیفیت و کمبود آب، خاک ضعیف و زوال اکوسیستم مواجه است. انتظار می‌رود این مشکلات در اثر گرمایش جهانی بدتر شوند.
6- سیرالئون
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 3 /3 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1391 دلار
دولت سیرالئون تنها از 3 /3 درصد از خاک این کشور در برابر آسیب‌های زیست‌محیطی محافظت کرده است که این سهم، از بسیاری از کشورها کمتر است. در واقع بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی این کشور، محصول حفاری نامحدود مواد معدنی -به ویژه الماس- و در نتیجه تخریب جنگل‌هاست. اخیراً رانش گل‌ولای ناشی از جنگل‌زدایی، بیش از هزار نفر را کشته و نزدیک به پنج هزار نفر دیگر را آواره کرده است. سیرالئون یکی از فقیرترین کشورهای جهان است و بسیاری از کسانی که در آنجا زندگی می‌کنند، از منابع آب تصفیه‌نشده و آلوده استفاده می‌کنند. علاوه بر این، همه ساکنان این کشور در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا هستند.
5- جیبوتی
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 2 /1 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 2705 دلار
جیبوتی کشوری خشک با نزدیک به 90 درصد بیابان است و دولت این کشور در برنامه‌ریزی کاربری زمین و تصفیه و مدیریت آب کوتاهی کرده است. این کشور در برابر اثرات گرمایش جهانی، آسیب‌پذیر است و نیاز به ایجاد حفاظت‌های ساحلی، محکم‌سازی دیوارهای دفن زباله و نصب سیستم‌های زهکشی برای آب دارد. جنگل‌زدایی، منابع محدود جنگل‌های کشور را از بین می‌برد. در حال حاضر تنها از 2 /1 درصد از خاک کشور به عنوان پارک‌های ملی، ذخایر حیات وحش و پناهگاه‌ها یا مناطقی که برای استفاده پایدار مدیریت می‌شوند، محافظت می‌شود. علاوه بر این، وجود آلاینده‌های خطرناک بین سال‌های 1990 تا 2016 به میزان 3 /54 درصد افزایش یافته است.
4- اریتره
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 0 /3 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1510 دلار
اگرچه اریتره توافقنامه پاریس درباره تغییرات آب و هوایی را امضا کرده و در سال 2017 اعلامیه‌ای برای حفاظت و احیای محیط زیست صادر کرده است، اما همچنان در میان کشورهایی است که کمترین حفاظت از محیط زیست را دارند.
تنها حدود 11 درصد از جمعیت این کشور، به خدمات اولیه بهداشتی دسترسی دارند. خشکسالی، سیل و الگوهای نامنظم باران در این کشور به فرسایش خاک، بیابان‌زایی و تخریب زمین منجر شده است.
3- لسوتو
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 3 /0 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 2665 دلار
لسوتو در جنوب شرقی آفریقا، تقریباً هیچ منطقه دریایی یا خشکی محافظت‌شده‌ای ندارد. تخریب پوشش‌های زیرزمینی و فراوانی آب‌های سطحی، به فرسودگی و فرسایش خاک منجر شده است. پروژه «آب کوهستانی» لسوتو، از سدها و تونل‌ها برای هدایت بخشی از آب‌های سطحی اضافی به آفریقای جنوبی و تولید برق‌آبی استفاده می‌کند.
2- هائیتی
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 4 /0 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1653 دلار
کشور جزیره‌ای کارائیب، هائیتی، فقیرترین کشور در نیمکره غربی است و میلیون‌ها نفر زیر خط فقر زندگی می‌کنند. همچنین این کشور مستعد بلایای طبیعی از جمله طوفان و زلزله است. جنگل‌زدایی، فرسایش خاک، رسوب‌گذاری در آب‌های ساحلی، آلودگی آب و مدیریت ضعیف پسماند از جمله چالش‌های زیست‌محیطی این کشور هستند. سازمان‌های دولتی و غیردولتی مختلفی به هائیتی در توسعه روش‌های کشاورزی و تجاری پایدارتر کمک می‌کنند.
1- بروندی
جمعیت در معرض سطوح ناایمن آلودگی هوا: 100 درصد
منطقه تحت حمایت دولت: 6 /7 درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 668 دلار
انتشار کربن ناشی از سوخت‌های فسیلی و تولید سیمان در بروندی بین سال‌های 2007 تا 2017 به میزان 2 /183 درصد افزایش یافت. جنگل‌زدایی، ناپدید شدن تالاب‌ها و آلودگی آب، از جمله مسائل مهم زیست‌محیطی در این کشور آفریقای مرکزی شرقی است. بروندی با تولید ناخالص داخلی سرانه ناچیز 668دلاری در میان فقیرترین کشورهای جهان قرار دارد، تقریباً 75 درصد از جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند و آگاهی کمی نسبت به اقدامات حفاظت از محیط زیست دارند.
بروندی توافقنامه پاریس را برای مقابله با تغییرات اقلیمی امضا کرده است، اما مسیر رسیدن این کشور به اتخاذ هرگونه اقدام زیست‌محیطی، در حالی که با مسائل بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند، چالش‌برانگیز است.
