هند یا اندونزی

اگر به دنبال فرصت‌های رشد در میان 20 اقتصاد بزرگ جهان هستید دو مورد برجسته‌تر هستند: هند و اندونزی. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند که این دو غول آسیایی با مجموع جمعیتی 7 /1 میلیارد نفر سریع‌ترین رشد را در میان 20 اقتصاد برتر جهان در سال 2023 و پنج سال پس از آن داشته باشند. هر دو کشور در عصر حذف جهانی‌ شدن، روندهای خطرناک ژئوپولیتیک، خودکارسازی و تحولات انرژی پیشتاز راهبردهای ثروتمند شدن هستند هرچند هر دو در جست‌وجوی فرمولی هستند که در انتخاب‌ها پیروز می‌شود و جلوی ناآرامی‌های اجتماعی را می‌گیرد. موفقیت آنها تنها برای مردمشان و سرمایه‌گذارانی که میلیاردها دلار به آنها اختصاص داده‌اند اهمیت ندارد بلکه الگویی برای صدها کشور دیگر خواهد بود که تلاش می‌کنند راه‌هایی جدید و قابل اتکا برای توسعه در دهه سال 2020 و پس از آن بیابند. 

دهه‌هاست که کشورهای در حال توسعه از یک فرمول مورد اعتماد برای ثروتمند شدن پیروی می‌کنند: انتقال کارگران از مزارع به مشاغل تولیدی دارای بهره‌وری بالا در شهرها، الزام‌ آنها به ساخت کالاهای صادراتی و سپس نظاره‌گر بودن رسمی شدن سریع اقتصاد. این روش در کره جنوبی و تایوان کارآمد بود و در چین 800 میلیون نفر را از فقر رهانید. اما این طرح این روزها خوب کار نمی‌کند. اکثر کشورها برخلاف تایوان و کره جنوبی در زمان صنعتی شدن دیگر دیکتاتوری نیستند و دموکراسی‌های پرجنب‌وجوش دارند. حمایت‌گرایی رشد مبتنی بر صادرات را تهدید می‌کند. کارخانه‌ها از روبات‌های بیشتری استفاده می‌کنند. 

هند و اندونزی در نگاه اول نقاط مشترک زیادی دارند. هر دو از سوی رهبرانی کاریزماتیک اداره می‌شوند که در سال 2014 انتخاب شدند و هر دو سال آینده انتخابات را برگزار می‌کنند. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و جوکو ویدودو، رئیس‌جمهور اندونزی جایگاه خود را در سیاست داخلی مستحکم کرده و به خاطر موفقیت در انجام کارها شهرت دارند. آنها کشورهایی وسیع و نسبتاً جوان با هزاران قومیت و زبان  را اداره می‌کنند. 

هر دو کشور رشد سریعی داشته‌اند. در دهه گذشته تولید ناخالص داخلی هند و اندونزی به ترتیب 71 و 52 درصد رشد کرد. خدمات از بخش تولید سبقت گرفته است. هر دو اقتصادهایی باز دارند و تجارت به حدود 40 درصد و جریان‌ سالانه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به 5 /1 درصد تولید ناخالص داخلی آنها می‌رسد. هر دو اقتصاد تا حد زیادی غیررسمی هستند: 90 درصد کارگران هند و 60 درصد کارگران اندونزی در اقتصاد خاکستری کار می‌کنند. دولت با معیارهای جهان ثروتمند اندازه کوچکی دارد: هزینه‌کرد عمومی در هند و اندونزی به ترتیب 30 و 18 درصد تولید ناخالص داخلی است. 

هر دو کشور در میانه فرآیند ایجاد زیرساختارهای بلندپروازانه هستند. از زمان به قدرت رسیدن جوکو ویدودو، اندونزی 18 بندر، 21 فرودگاه و 1700 کیلومتر بزرگراه ساخته است. هند هر سال 10 هزار کیلومتر جاده می‌سازد. با وجود این هنوز فرصت‌های اقتصادی زیادی برای بهره‌برداری وجود دارند. درآمد ناخالص ملی‌ سرانه در اندونزی 4180 دلار و در هند حدود نصف آن است. هر دو جزو کشورهای با درآمد کمتر از متوسط محسوب می‌شوند. 

شباهت‌ها در اینجا به پایان می‌رسد. برای نشان دادن این موضوع ما چهار حوزه در هر کشور را در نظر می‌گیریم: بخش پیشرو صادرات؛ سیاست صنعتی؛ جایگاه ژئوپولیتیک و راهبرد آنها برای جلب رضایت رای‌دهندگان. بحث را با موفقیت‌های صادراتی آغاز می‌کنیم که بازتابی از مزیت رقابتی است. بخش پیشرو صادرات در هند خدمات فناوری است. به لطف توانایی کشور در پرورش سالانه 500 هزار مهندس جدید هند 15 درصد از هزینه‌کرد جهانی در خدمات آی‌تی (IT) را به خود اختصاص داد. مزیت اندونزی در کالاهای تجاری است که بخشی از آنها از جمله نیکل به خاطر گذار انرژی در جهان پرتقاضا هستند. اندونزی تا سال 2030 چهارمین تولیدکننده کالاهای تجاری سبز مورد استفاده در باتری‌ها و شبکه‌های برق خواهد بود.

این منابع درآمدهای خارجی زیادی ایجاد می‌کنند. در سال 2021 خدمات فناوری حدود 17 درصد از ارزش صادرات هند و کالاهای تجاری (به‌جز سوخت) 22 درصد از ارزش صادرات اندونزی را تشکیل می‌داد.  اما این بخش‌ها شغل زیادی ایجاد نمی‌کنند. صنعت آی‌تی هند فقط پنج میلیون کارگر دارد.

هر دو کشور با استفاده از سیاست صنعتی بخش خصوصی را به شدت تقویت می‌کنند. هند نقطه شروع جاه‌طلبانه‌تری دارد. شاخص MSCI هند که حدود 85 درصد بازار را پوشش می‌دهد، 830 میلیارد دلار معادل 24 درصد تولید ناخالص داخلی ارزش دارد. شاخص اندونزی فقط 123 میلیارد دلار یا 10 درصد تولید ناخالص داخلی می‌ارزد. هند 108 کسب‌وکار تک‌شاخ (با ارزش بیش از یک میلیارد دلار) دارد که از تمام کشورها به‌جز آمریکا و چین بیشتر است. این رقم در اندونزی از یک دوجین کمتر است. آقای مودی 30 میلیارد دلار مشوق برای افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در 14 صنعت پراولویت از جمله نیمه‌رساناها در نظر گرفته است. تعهد او برای رسیدن به تصاعد صفر خالص گازهای گلخانه‌ای تا سال 2070 مستلزم ساخت مزارع خورشیدی، تولید باتری و اقدامات دیگر خواهد بود. علاوه بر اقدامات سبز، هدف آن است که اشتغال‌زایی ایجاد و هزینه برق کاهش داده شود. انتظار  می‌رود هزینه واردات انرژی هند از چهار درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2021 به 5 /2 درصد در سال 2032 برسد.

سیاست صنعتی اصلی در اندونزی توجه به پایین‌دستی و بر منابع طبیعی متمرکز است. این کشور از چماق بیشتر از هویج استفاده می‌کند و امیدوار است با ممنوعیت صادرات برخی مواد خام بنگاه‌های چندملیتی را به ساخت پالایشگاه در داخل کشور وادارد. به عنوان مثال صادرات نیکل خام در سال 2014 ممنوع شد. شمار کارخانه‌های ذوب‌ نیکل از دو عدد در قبل از ممنوعیت به 13 عدد در سال 2020 رسید و به 30 عدد در پایان امسال می‌رسد. ممنوعیت صادرات بوکسیت هم به زودی اجرایی خواهد شد. برنامه‌هایی پیش‌رو است تا جایگاه کشور در زنجیره ارزشی به تدریج بالاتر رود. اندونزی قصد دارد باتری خودروهای برقی با ظرفیت کل 140 گیگاوات در ساعت را در سال 2030 تولید کند که تقریباً معادل تولید جهانی در سال 2020 خواهد بود. شرکت خودروسازی هیوندای سال گذشته تولید خودروهای برقی را در اندونزی آغاز کرد.

جهان بی‌رحم

با افزایش تنش‌های چین و آمریکا هر دو کشور مواضع ژئوپولیتیک متفاوتی اتخاذ کرده‌اند. این مواضع تا چند دهه بر تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی تاثیر می‌گذارد. اندونزی در راستای سیاست عدم تعهد خود قصد دارد بین چین و غرب توازن برقرار کند. انتظار می‌رود صندوق‌ ثروت حکومتی کشور که در سال 2021 تاسیس شد سه میلیارد دلار سرمایه‌گذاری از چین دریافت کند. همچنین، چین یکی از بزرگ‌ترین منابع سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم در اندونزی است. دولت این روش را به معنای قرار دادن کشورها در مقابل یکدیگر نمی‌داند. نادیم ماکاریم یکی از وزرای دولت می‌گوید، «اندونزی اندونزی را در اولویت می‌گذارد». 

آقای مودی نگرانی بیشتری درباره چین دارد. این کشور در میان مناقشه‌های مرگبار با همسایگانش به گروه راهبردی کواد (Quad) پیوست که آمریکا، استرالیا و ژاپن از اعضای آن هستند. این امر عواقبی برای اقتصاد آن خواهد داشت. هند در سال 2020 تیک‌تاک و ده‌ها اپلیکیشن دیگر چینی را ممنوع اعلام کرد. از آن زمان به بعد بنگاه‌های فناوری چینی از قبیل ویوو (Vivo) و شیائومی با حملات و بازجویی‌هایی مواجه شده‌اند. بخشی از سیاست صنعتی آقای مودی بر آن است تا شرکت‌های غربی را که از چین دور می‌شوند جذب کند. شرکت تایوانی فاکس‌کان (Foxconn) تولیدکننده آیفون به تازگی مجوز ساخت یک کارخانه یک میلیارددلاری در ایالت کارناتکا (Karnatka) را دریافت کرد. 

دسته‌بندی نهایی ما به چگونگی جلب رضایت رای‌دهندگان بازمی‌گردد. هر دو کشور رشد اقتصادی مناسبی دارند اما نمی‌توانند همانند چین یا ببرهای آسیا شغل‌های رسمی زیادی بیافرینند. راگورام راجان، رئیس کل سابق بانک مرکزی هند، می‌‌گوید: تعداد جوانان بیکار زیاد و این امر به معنای به هدر رفتن نعمت جمعیت در هند است. 

بخشی از راه‌حل آنها به بازتوزیع بهتر از طریق دولت رفاه جدید دیجیتال بازمی‌گردد. اندونزی طرح بزرگی برای پرداخت یارانه نقدی دارد. برنامه «خرمن هند» آقای مودی مجموعه‌ای از سکوهای دیجیتال تحت حمایت دولت است که با استفاده از هویت الکترونیک شهروندان را به سامانه‌های پرداخت و مالیات و حساب‌های بانکی مرتبط می‌کند. دولت در سال‌ مالی 2022 با استفاده از این ابزار پرداخت مستقیم یارانه بیش از 5 /76 میلیارد دلار معادل دو درصد تولید ناخالص داخلی را به حدود 900 میلیون ذی‌نفع پرداخت کرد. اما  تفاوت‌های سیاسی بزرگ هستند. جوکو ویدودو در راس ائتلافی شامل مخالفان قبلی و هشت حزب از 10 حزب مستقر در مجلس قرار دارد. کریشور محبوبانی دیپلمات سابق سنگاپوری می‌نویسد، بخشی از نبوغ ویدودو آن بود که احزاب اسلامگرا را از طریق مشارکت دادن در دولت مهار کرد. طبق قانون او نمی‌تواند در انتخابات آینده شرکت کند اما رویکرد پلورالیست او پا برجا خواهد ماند. آقای مودی رویکردی متضاد در پیش گرفت و با استفاده از نژادپرستی ضدمسلمانان تلاش کرد دولت را قدرتمند کند. بر اساس بنگاه نظرسنجی پیو (pew) دوسوم از هندوها اکنون می‌گویند که هندو بودن برای یک هندی واقعی ضرورت دارد. احتمال دارد در انتخابات سال بعد تنش‌های مذهبی شدت گیرد و هنجارهای لیبرال بیشتری از بین بروند. چند هفته قبل راهول گاندی، رهبر مهم‌ترین حزب مخالف در یک پرونده دادگاهی شکست خورد و صلاحیت حضور در مجلس را از دست داد. 

حرکت سریع به سوی ثروتمند شدن

 کدام الگو سریع‌ترین رشد را ایجاد خواهد کرد؟ هر دو کشور مشکلات مشترکی از قبیل خویشاوندسالاری دارند. ثروتمندان دارای ارتباط قوی با سیاست اطراف ویدودو را گرفته‌اند. در هند دردسرهای گروه ادانی (Adani) که یک مجموعه پرنفوذ است به صدر اخبار ملی رسید. آروینا سوبرامانیان، مشاور اقتصادی سابق دولت هند اشاره می‌کند که مجموعه‌های زیباتسو (Zaibatsu) در ژاپن و چیبول (Chaebol) در کره جنوبی در بخش‌های تجارت فعالیت می‌کردند و مجبور بودند با رقبای بین‌المللی به رقابت بپردازند. اما ادانی و دیگر مجموعه‌های «خودی» عمدتاً در بازار داخلی حضور دارند و ایمن هستند. همین موضوع در مورد بنگاه‌های اندونزی هم صحت دارد. در نهایت احتمال رشد سریع هند به خاطر بخش خصوصی و بازارهای سرمایه قدرتمند بالاتر است. خطرات را باید در سیاست کشور دید. الگوی توسعه در هر دو کشور به بخش کوچکی از اقتصاد، به ثروتی که از طریق اقتصاد غیررسمی یا طرح‌های رفاه جریان می‌یابد، و به توانایی نظام سیاسی در مدیریت فشارهای اجتماعی بستگی دارد. در اندونزی این دولت است که افکار عمومی را شکل می‌دهد و قالب‌بندی می‌کند. دولت در هند گاهی اوقات خشم عمومی را برمی‌انگیزد. این امر شاید در کوتاه‌مدت اهمیت زیادی نداشته باشد اما در درازمدت مشکلی جدی خواهد بود.