کاشت و برنداشت

  جواد حیدریان: کشاورزی در ایران قدمتی باستانی دارد. خشکسالی و کم‌آبی نیز شاخص سرزمینی ما بوده. تعادل‌بخشی میان کم‌آبی و تولید و کشاورزی هنر تاریخی ایرانیان محسوب می‌شود. اما آیا با سوءمدیریت منابع آب در سراسر سرزمین، افزایش جمعیت و گسترش شهرها، کنترل آب‌ها پشت سدها و انتقال حوضه به حوضه آب، کاهش بارش، افزایش دما و درنهایت تغییرات اقلیمی هنوز می‌توان امیدوار بود کشاورزی در ایران از رونق نیفتد؟ آیا با کاهش حجم و اندازه کیفی و کمی کشاورزی در ایران باید در انتظار کاهش درآمدی کشاورزان و افزایش فقر در میان این طبقه باشیم؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها ابتدا باید بدانیم وضعیت آبی در ایران چگونه است. «احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی، در هشداری جدی تاکید کرده؛ زمانی که ذخیره آب از ۱۵۰۰ مترمکعب در سال برای هر نفر کمتر شود، می‌گویند دچار تنش آبی شده‌ایم، وضعیتی که ما هم به آن دچاریم و اگر رعایت نکنیم، تنش‌های آبی تبدیل به بحران می‌شود. قضایایی که در اصفهان و خوزستان پیش آمد، نشان‌دهنده همین موضوع است. کشاورزی بالاترین مصرف آب را در ایران دارد. بیش از ۸۸ درصد آب تجدیدپذیر کشور را برای شرب و صنعت و کشاورزی مصرف می‌کنند درحالی‌که در دنیا می‌گویند بیشتر از ۴۰ تا ۴۵ درصد مصرف شود. همین امر باعث تخریب سرزمین می‌شود. او درنهایت گفته اگر کشاورزی با همین وضعیت ادامه یابد، مجبور به تعطیلی خواهد شد. به هرحال وقتی که آبی نیست، میزان برداشت محصول کم می‌شود. بارندگی نباشد، دیم از بین می‌رود. اگر با همین روند پیش برویم، شاید به یکی دو دهه نرسد که کشاورزی را در برخی مناطق تعطیل کنیم.» اظهارات نگران‌کننده این کارشناس برجسته هواشناسی البته قابل تأمل است اما هنوز نمی‌توان با قاطعیت گفت ایران باید با کشاورزی خداحافظی کند اما می‌توان با صراحت گفت ایران باید روش‌هایش را در مدیریت منابع آب و ساختمان کشاورزی عوض کند. برخی از کارشناسان و صاحبان تجربه در کشاورزی و تجارت نیز معتقد هستند ایران و بسیاری از کشورهای خاورمیانه باید با کشاورزی تجاری خداحافظی کنند. در کنار ابعاد ویرانگر اقتصادی این پیش‌بینی باید به ابعاد اجتماعی و سیاسی و تنش‌های مهاجرتی و حاشیه‌نشینی نیز توجه شود. ایران تاریخی و شکوهمند در آستانه یک بزنگاه در طول تاریخ و در عرض جغرافیای خود است. سیاستگذار باید فهم بوم‌شناختی دقیق‌تری از وضعیت ایران در شرایط فعلی داشته باشد و بتواند توسعه را بر مبنای توانایی اکولوژیک آن چیدمان کند. در این پرونده به پرسش‌هایی درباره کمبود آب و احتمالات تعطیلی کشاورزی در ایران پاسخ می‌دهیم.