مرگ مشکوک

آلکسی ناوالنی در پاسخ به سوالی درباره ترور شدن به مصاحبه‌کننده گفت: «اگر این اتفاق افتاد، اگر آنها تصمیم به مرگ من گرفتند، به این معنی است که ما در آن لحظه به طرز باورنکردنی قوی هستیم.» گفته ناوالنی پاسخی رایج بود؛ او همیشه در مواجهه با وحشت وجودی امیدوار بود. اما اکنون که این اتفاق افتاده است، حالا که آقای ناوالنی در زندانی در قطب شمال مرده است، این ولادیمیر پوتین، دشمن دیرینه اوست که بسیار قوی به نظر می‌رسد.

به گزارش اکونومیست پوتین در طول بیش از دو دهه قدرت، جنگی را علیه مخالفان خود در داخل به راه انداخته است. مرگ ناوالنی در 16 فوریه اپوزیسیون روسیه را بدون رهبر گذاشته است. همچنین به نظر می‌رسد که جریان جنگ در خارج از کشور (علیه اوکراین) به نفع پوتین است. یک روز بعد از مرگ ناوالنی در 17 فوریه، الکساندر سیرسکی، فرمانده جدید نیروهای مسلح اوکراین، خروج از شهر آودیوکا در شرق اوکراین را اعلام کرد که بزرگ‌ترین دستاورد روسیه در نزدیک به یک سال گذشته است. در همین حال، جمهوریخواهان در مجلس نمایندگان آمریکا همچنان به جلوگیری از کمک‌های نظامی به اوکراین ادامه می‌دهند. پوتین قرار است از انتخابات ریاست‌جمهوری ماه آینده برای ادعای رهبری خود در هر دو جبهه استفاده کند.

در ادامه این گزارش آمده است که برای روس‌های مخالف رژیم پوتین، آقای ناوالنی نماینده امید بود. مرگ او، اگرچه غیرمنتظره نبود، اما او را برای همیشه در تاریخ روسیه ماندگار کرد. میخائیل زیگار روزنامه‌نگار اهل روسیه در این رابطه نوشت: «اکنون آلکسی ناوالنی به عنوان یک الگوی ایده‌آل برای همیشه با ما خواهد بود. قهرمانان بی‌نقص کمی در تاریخ روسیه وجود دارد- اکنون ما یکی از آنها را داریم. جمعیت برای ادای احترام در شهرهایی مانند لس‌آنجلس، لندن و برلین جمع شدند. بناهای یادبود موقت در سراسر روسیه برپا شد. ساکنان مسکو و سنت‌پترزبورگ در پای بناهای یادبود قربانیان سرکوب دوران استالین گل گذاشتند. در شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از روس‌ها تصویری را منتشر کردند که نشان می‌دهد آقای ناوالنی تابلویی را در دست دارد که روی آن نوشته شده بود؛ «من نمی‌ترسم، شما هم نترسید». با این حال ترسی که پوتین ایجاد کرده واقعی و در حال افزایش است. همان‌طور که الکساندر باونوف از بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی (یک اندیشکده آمریکایی)، استدلال می‌کند، رفتار کرملین با آقای ناوالنی نشان می‌دهد که چگونه روسیه «از دیکتاتوری پنهان به دیکتاتوری آشکار تبدیل شده است».

به گزارش اکونومیست اولین محکومیت آقای ناوالنی به اتهام اختلاس در سال 2013 هزاران نفر را به خیابان‌های مسکو آورد. در آن زمان مقامات روسیه حکم او را به حالت تعلیق درآوردند و به او اجازه دادند در انتخابات شهرداری آن سال شرکت کند. پس از آنکه آقای ناوالنی با خوش‌شانسی از مسمومیت جان سالم به در برد در سال 2021 به روسیه بازگشت، اما سازمان او افراطی اعلام شد و شبکه دفاتر آن از بین رفت. از زمان تهاجم همه‌جانبه روسیه به اوکراین در فوریه 2022، فشارها بر ناوالنی شدت بیشتری گرفت. حتی سه تن از وکلایی که از آقای ناوالنی دفاع می‌کردند، اکنون در زندان هستند. تظاهراتی که پس از مرگ او برپا شد، به سرعت از بین رفت. به گزارش سازمان غیردولتی حقوق بشر روسیه، تا اواخر بعدازظهر روز 17 فوریه، بیش از 350 نفر در 32 شهر روسیه دستگیر شدند. انتخاب جایگزین برای ناوالنی سخت خواهد بود. تقریباً اکثر سیاستمداران برجسته اپوزیسیون یا مرده‌اند، یا در زندان یا در تبعید هستند: بوریس نمتسوف، یک رهبر لیبرال، در سال 2015 در چند قدمی کرملین به قتل رسید. سال گذشته ولادیمیر کارا مورزا، یکی از دستیاران نمتسوف، به دلیل انتقاد از جنگ در اوکراین به 25 سال زندان محکوم شد. ایلیا یاشین، متحد دیرینه آقای ناوالنی، از سال 2022 پشت میله‌های زندان به سر می‌برد. برای برخی سوال است که آیا همسر آقای ناوالنی، یولیا ناوالنایا، که پس از انتشار خبر مرگ او در کنفرانس امنیتی مونیخ ظاهر شد، جای او را خواهد گرفت یا خیر؟ اما دیگر شخصیت‌های برجسته خواستار ایجاد ائتلافی هستند که کمتر به یک رهبر وابسته باشد.

اکونومیست مدعی است که اولین تلاش آنها تشدید مخالفت با پوتین در انتخابات ماه آینده خواهد بود. اگرچه نتایج از پیش تعیین‌شده است، اما رای تنها دریچه قانونی برای ابراز مخالفت با پوتین است. این یکی از دلایلی است که بوریس نادژدین، سیاستمدار کمتر شناخته‌شده روس که سکوی ضدجنگش امضای ده‌ها هزار شهروند روسیه را جمع‌آوری کرده بود، از شرکت در انتخابات منع شد. در ماه‌های اخیر، ناوالنی از داخل زندان از حامیان خود خواسته بود که «به هر کسی جز پوتین» رای دهند. او کمپین «ظهر علیه پوتین» را راه‌اندازی کرد و از مخالفان پوتین خواست به‌عنوان نوعی اعتراض هنگام ظهر به‌طور دسته‌جمعی در محل‌های رای‌گیری حاضر شوند. او در پستی نوشت: جلوگیری از این اعتراض غیرممکن است. چه کاری می‌توانید انجام دهید؟ محل‌های رای‌گیری را هنگام ظهر تعطیل کنید؟ یا اینکه در ساعت 10 صبح برای پوتین یک اعتراض متقابل ترتیب دهید؟ با این حال، حتی چنین نمایش قدرتمندی برای جلوگیری از انتخاب پوتین برای شش سال دیگر کافی نخواهد بود. رژیم او با گذشت زمان تندخوتر شده و روند معکوس بعید است. فراتر از رهبران برجسته اپوزیسیون، هزاران شهروند معمولی روس نیز بر اساس قوانین جدیدی که هدف آنها زیر فشار قرار دادن منتقدان جنگ با اوکراین است، متهم شده‌اند. حتی ناسیونالیست‌های برجسته‌ای که از جنگ حمایت می‌کنند، اما از مدیریت دولت در آن انتقاد کرده‌اند نیز به زندان افتاده‌اند. در هفته گذشته پوتین قانونی را امضا کرد که به دولت اجازه می‌داد اموال و دارایی‌های افرادی را که بر اساس چنین قوانینی محکوم شده‌اند، مصادره کند.

با پشت سر گذاشتن انتخابات، آقای پوتین دست بازتری برای تشدید بیشتر کمپین سرکوب خواهد داشت. در روسیه مردم دوست دارند بگویند که تاریک‌ترین هوا قبل از طلوع آفتاب است. گرگ یودین، فیلسوف سیاسی، پس از مرگ ناوالنی در مدوزا، یک سایت خبری مستقل روسی، نوشت: «من فکر می‌کنم این درست است، فقط ما احتمالاً هنوز تاریکی واقعی را نشناخته‌ایم.» به نظر می‌رسد که غروب تازه شروع شده است.

در این گزارش تلاش می‌کنیم ضمن بررسی زندگی آلکسی ناوالنی، واکنش‌های جهانی به مرگ او را نیز بررسی کنیم؛ در پایان نیز در گفت‌وگویی که با فریدون مجلسی داشته‌ایم پیامدهای مرگ این مخالف پوتین را تجزیه و تحلیل کرده‌ایم.

مروری بر زندگی آلکسی ناوالنی

آلکسی ناوالنی در چهارم ژوئن سال ۱۹۷۶ در روستای بوتین در استان مسکو متولد شد. پدرش نظامی بود برای همین خانواده وی دائم از یک شهر نظامی به شهری دیگر در حال رفت‌وآمد و نقل‌مکان بودند. در گزارشی که موسسه مطالعات ایران و اوراسیا کار کرده آمده است که ناوالنی در سال ۱۹۹۷ در رشته حقوق از دانشگاه دوستی ملل روسیه فارغ‌التحصیل شد و سپس در سال ۲۰۰۱ تحصیلات تکمیلی خود را در رشته اقتصاد در آکادمی مالی دولت فدراسیون روسیه به اتمام رساند. در ۲۸سالگی، کمیته دفاع از شهروندان مسکو را تاسیس کرد. این جنبش بیش از صد گروه ابتکاری از مخالفان طرح توسعه ساختمان‌سازی در مناطق حاشیه‌ای را که اصطلاحاً به آن «بازیافت زمین» می‌گفتند گرد هم آورد. این جنبش، موفقیت‌هایی به دست آورد و تعدادی از پروژه‌های ساختمانی که به خانه‌های مجاور آسیب رسانده بودند متوقف شدند.

در سال ۲۰۰۸، ناوالنی پس از انتشار اسنادی مبنی بر اختلاس در شرکت‌های بزرگ دولتی، مشهور شد. به عنوان حقوقدان، اتحادیه سهامداران خرد را تاسیس و فرآیندی قانونی را علیه شرکت‌های بزرگ گازپروم، روس‌نفت، ترنس‌نفت و گازپروم‌نفت با هدف رسیدن به شفافیت و پاسخگویی این شرکت‌ها به سهامداران عادی آغاز کرد.

مرحله جدیدی از فعالیت‌های ضدفساد ناوالنی، پروژه «روس‌پیل» بود که بر افشای تقلب و رقابت ناعادلانه در تشکیلات دولتی متمرکز شده بود. تیم حقوقدان روس‌پیل، مخارج سنگین سازمان‌های دولتی را بررسی کرد. صدها تخلف را در دادگاه به چالش کشید و پیشنهادهایی را برای بهبود قوانین در زمینه تدارکات دولتی ارائه کرد. بیش از ۷۰ میلیارد روبل در بودجه فدراسیون روسیه به خاطر فعالیت‌های حقوقدانان روس‌پیل حفظ شد. تیم ناوالنی با موفقیت، خریدها و مناقصه‌ها در مبالغ سنگین را به دادگاه کشاند و غیرقانونی بودن آنها اثبات شد.

در سال ۲۰۱۱ ناوالنی «بنیاد مبارزه با فساد» را تاسیس کرد که بزرگ‌ترین سازمان مستقل اجتماعی ضدفساد در روسیه محسوب می‌شد. این بنیاد، اسناد مربوط به ثروت غیرقانونی وزرا و نمایندگان را منتشر می‌کرد. به خاطر فعالیت‌های این بنیاد، میلیون‌ها روس به مقیاس بالای سوءاستفاده و اختلاس در قدرت پی بردند.

در سال ۲۰۱۱ ناوالنی شعار «روسیه متحد؛ حزب کلاهبرداران و دزدان» و «به هر حزبی که می‌خواهی جز روسیه متحد رای بده» را طراحی کرد. این حرکت، حمایت زیادی را دریافت کرد و اتحادیه اروپا انتخابات روسیه را که در آن حزب «روسیه متحد» اکثریت کرسی‌ها را تصاحب کرده بود زیر سوال برد.

اقدامات ضدفساد ناوالنی در سال ۲۰۱۲ ادامه یافت و او لایحه‌ای را مبنی بر ممنوعیت خرید ماشین‌های خارجی با قیمت بیش از یک و نیم میلیون روبل برای مقامات تهیه کرد که برای اولین‌بار در تاریخ روسیه بیش از صد هزار امضای الکترونیکی دریافت کرد. نتیجه این اقدام، مصوبه هیات دولت مبنی بر ممنوعیت خرید خودروهای گران‌قیمت برای مقامات دولتی از حساب دولتی بود.

در سال ۲۰۱۳، ناوالنی در انتخابات شهرداری مسکو شرکت کرد. بر اساس اطلاعات رسمی، آلکسی ناوالنی ۲۷ درصد آرا را به‌دست آورد. او بیش از نامزدهای احزاب کمونیست، لیبرال‌دموکرات، روسیه عادل و یابلاکا رای شهروندان مسکو را به‌دست آورد. در جریان مبارزات انتخاباتی او بیش از صد دیدار با شهروندان داشت و از تمام مناطق مسکو دیدار کرد.

آلکسی ناوالنی در سال ۲۰۱۴ مبارزه با فساد را به مرحله جدیدی رساند. او یک ابتکار قانون‌گذاری اجتماعی در مورد تصویب ماده ۲۰ کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه ثروت‌اندوزی غیرقانونی در روسیه ایجاد کرد. هدف این ماده، کنترل اجباری نه‌تنها بر درآمد بلکه بر مصارف مقامات، همسران، فرزندان و خویشاوندان آنها بود. مطابق این ابتکار، مقامی که امکان توضیح درباره منشأ پول‌هایی را که صرف خرید اقلام لوکس می‌کند نداشته باشد مستوجب تعقیب کیفری و مجازات‌های بعدی است. بیش از صد هزار روس از این طرح حمایت کردند. مقامات، چنین ابتکاری را نادیده گرفتند اما فشار بنیاد مبارزه با فساد بر مقامات همچنان ادامه داشت.

سال ۲۰۱۵ بنیاد مبارزه با فساد فیلم مستند «چایکا» را منتشر کرد که در آن، آلکسی ناوالنی ثابت می‌کند دادستان کل روسیه، یوری چایکا با گروه مافیایی تساپکف از روستای کوشچووسکایا در ارتباط است. در این فیلم مستند، درباره فعالیت تمام اعضای خانواده چایکا، سرگذشت ثروت‌اندوزی پسرانش و امپراتوری‌ که آنها از طریق راه‌های غیرقانونی ساختند گفته می‌شود. فیلم مستند چایکا بیش از پنج میلیون بازدید داشت و جوایز حرفه‌ای دریافت کرد. ناوالنی با استفاده از پلت‌فرم یوتیوب، ویدئوهای مربوط به فعالیت‌های ضدفساد خود را منتشر می‌کرد.

در سال ۲۰۱۶ ناوالنی توسعه ساخت محتوای ویدئویی درباره فساد مقامات عالی کشوری را ادامه داد. در این سال، او درباره هواپیمای شخصی ایگور شووالف و عمارت شاهانه وی در مسکو که بیش از هزار مترمربع وسعت دارد سخن گفت. ناوالنی برای اولین‌بار درباره ویلای بزرگ نخست‌وزیر وقت روسیه، دیمیتری مدودف که ارزش آن معادل ۳۰ میلیارد روبل بود به مردم روسیه اطلاع داد.

در سال ۲۰۱۷ ناوالنی برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری مارس سال ۲۰۱۸ اعلام آمادگی کرد. در دسامبر سال ۲۰۱۷، وی برنامه انتخاباتی خود را با عنوان «روسیه زیبای آینده» که برنامه‌ای برای تحولات در حوزه‌های مختلف بود منتشر کرد.

اساسی‌ترین برنامه‌های وی، مبارزه با فساد، کاهش تبعیض، افزایش حداقل دستمزد، کمک به خانه‌دار شدن، کاهش نرخ بهره وام مسکن، افزایش سهم بهداشت و درمان در بودجه، آسان‌سازی ایجاد کسب‌وکار، کاهش مالیات برای کارفرمایان خرد و توزیع پول و اختیارات به نفع مناطق پیرامونی و نه پایتخت بودند.

۲۴ دسامبر، ناوالنی در انتخابات رسماً اعلام حضور کرد و ۲۵ دسامبر، کمیسیون مرکزی انتخابات ثبت‌نام وی را به‌دلیل یک پرونده ساختگی به نام «کیروولس» مردود دانست. ستاد انتخاباتی ناوالنی به دادگاه عالی شکایت کرد اما راه به جایی نبرد و همین تصمیم به قوت خود باقی ماند. پس از این اتفاقات، ناوالنی هواداران خود را به اعتراض فراخواند.

در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰، ناوالنی به فعالیت‌های ضدفساد خود ادامه داد و ویدئوهایی را در مورد فساد مسئولان منتشر کرد. او به مناطق مختلف می‌رفت و در مورد فساد مالی مقامات ویدئو تهیه می‌کرد. در آگوست سال ۲۰۲۰، آلکسی ناوالنی و تیم وی در بنیاد مبارزه با فساد به تومسک رفتند و او در آنجا مسموم شد. در بیستم آگوست، هواپیمای ناوالنی در مسکو فرود نیامد و در عوض وی را در حالت اغما به اومسک برد. او که در حالت کما به سر می‌برد در آنجا به یک بیمارستان محلی تحویل داده شد و وی را چند روز در آنجا نگه داشتند.

ناوالنی پس از دو روز، با فشار خانواده و همکارانش، در حالی که در آستانه مرگ بود به برلین منتقل و در بیمارستان چریته بستری شد. دولت آلمان پس از مدتی اعلام کرد که آزمایش‌ها وجود ماده سمی و مخرب اعصاب «نوویچوک» را در بدن ناوالنی ثابت کرده است. گاز نوویچوک بین سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۹۳ در شوروی تولید می‌شد. همکاران ناوالنی می‌گفتند او به دست عوامل و نهادهای حکومتی مسموم شده ولی دولت روسیه این اتهام را رد کرد.

وی در 17 ژانویه سال ۲۰۲۱ به روسیه برگشت و در فرودگاه بازداشت و سپس به‌دلیل مسئله مالی «ایو روشه» محکوم شد.

۱۹ ژانویه سال ۲۰۲۱ فیلم «قصری برای پوتین؛ ماجرای بزرگ‌ترین رشوه» که در آن از فساد ولادیمیر پوتین، اطرافیانش و سایر مسائل غیرقانونی گفته می‌شود، منتشر شد.

۲۳ ژانویه در تمام کشور گردهمایی اعتراضی در حمایت از آلکسی ناوالنی برگزار شد و در آن، هزاران نفر شرکت کردند و افرادی نیز دستگیر شدند. ۳۱ ژانویه دومین تظاهرات در کشور برگزار شد. ۳۰ فوریه، دادگاه ناوالنی برگزار شد و او به زندان محکوم شد. او زیر نظارت شدید قرار گرفت و «زندانی مستعد فرار» شناخته شد.

بر اساس گفته نزدیکان ناوالنی او در 14 آوریل 2023 برای دومین‌بار زمانی که در حال گذراندن دوران حبس خود بود، بعد از مسموم شدن به بیمارستان منتقل شد. کیرا یارمیش، سخنگوی او، گفته بود که هیچ مدرکی دال بر مسمومیت آلکسی ناوالنی وجود نداشته اما پیش از این او هیچ مشکل گوارشی نداشته است. با این حال ناوالنی پس از مدتی سلامتی خود را به دست آورد و دیگر گزارشی از وخامت حال او منتشر نشده بود.

آخرین مورد مشکوک در مورد ناوالنی به اواخر سال 2023 بازمی‌گردد، زمانی که نزدیکان او اعلام کردند پس از یک هفته قطع تماس با بیرون از زندان، وی به زندان دیگری منتقل شده که محل آن نامعلوم است. سخنگوی او در شبکه اجتماعی ایکس نوشت؛ مسئولان زندان در ناحیه ولادیمیر که ناوالنی در آن در بند بود به وکیلش گفتند: «نام موکل شما در فهرست زندانیان نیست.» خانم یارمیش اعلام کرد بعد از حدود سه هفته بی‌خبری، آلکسی ناوالنی را در زندانی «بالاتر از مدار قطب شمال» در سیبری پیدا کرده است.

 سرانجام، آلکسی ناوالنی در تاریخ ۱۶ فوریه در زندان درگذشت. دو روز بعد از مرگ مشکوک آلکسی ناوالنی، رهبر مخالفان روسیه و منتقد سرسخت پوتین، شمار طرفداران او که در شهرهای مختلف این کشور بازداشت شدند، به صدها نفر رسید. پیشتر آمار بازداشت‌شدگان در مسکو، سن‌پترزبورگ و چند شهر دیگر ۱۰۱ نفر گفته شده بود اما منابع مستقل می‌گویند نیروهای دولتی تاکنون بیش از ۳۴۰ نفر از شهروندان را که برای ادای احترام به ناوالنی به خیابان آمده بودند، بازداشت کرده و با خود برده‌اند.

کیرا یارمیش، سخنگوی ناوالنی روز شنبه ۱۷ فوریه با تایید مرگ این کنشگر پرآوازه گفت که او «کشته شده» و شخص رئیس‌جمهوری، ولادیمیر پوتین دستور قتل را صادر کرده است. یارمیش می‌گوید که جسد ناوالنی عمداً از سوی مقامات روسی مخفی شده است تا بتوانند هرگونه «ردپایی» از خود را در این «قتل» پاک کنند. او همچنین گفته است که مادر و وکیل ناوالنی به سردخانه‌ای در شهر سالخارد رفتند که مقامات گفته بودند جسد او در آنجا نگهداری می‌شود اما جسد در آنجا نبود. وی در ایکس نوشت: «معلوم است که آنها دروغ می‌گویند و تمام تلاش خود را می‌کنند تا مجبور به تحویل جسد نشوند.»

دولت روسیه ضمن هشدار به شهروندان و منع هرگونه تظاهرات برای ناوالنی گفته است که تا زمان تکمیل شدن تحقیقات، جسد او به خانواده‌اش تحویل داده نمی‌شود.

واکنش‌های جهانی به خبر مرگ ناوالنی در زندان

 انتشار خبر درگذشت آلکسی ناوالنی، منتقد سرشناس ولادیمیر پوتین واکنش سران کشورهایی اروپایی را به همراه داشت. آن‌گونه که دویچه وله گزارش داده ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، که در تور اروپایی خود برای درخواست کمک از غرب در برلین به سر می‌برد، مدعی شد: «مشخص است که پوتین او را کشته است. برای پوتین مهم نیست که چه کسی می‌میرد چون فقط به جایگاهش فکر می‌کند. او باید همه چیزش را از دست بدهد و بابت اعمالش پاسخگو شود.»

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، مدعی شد که «ما دقیقاً نمی‌دانیم چه اتفاقی افتاده اما شکی نیست که مرگ ناوالنی نتیجه کاری بود که پوتین و اوباش انجام دادند». او در ادامه گفت: «مقامات روسیه داستان خودشان را خواهند گفت. اما اشتباه نکنید، پوتین مسئول مرگ ناوالنی است.»

کاملا هریس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «اگر مرگ ناوالنی تایید شود، نشانه دیگری از وحشیگری پوتین خواهد بود.» او در کنفرانس امنیتی مونیخ در آلمان گفت: «اجازه دهید واضح بگوییم: روسیه مسئول است.»

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در سخنانی پیش از هریس گفت: «اگر گزارش‌های مربوط به کشته شدن ناوالنی دقیق باشد، بر ضعف و پوسیدگی سیستم روسیه تاکید می‌کند.» بلینکن در حاشیه کنفرانس مونیخ گفت: «مرگ او در زندان روسیه، و وسواس و ترس از یک مرد تنها نشان‌دهنده ضعف و پوسیدگی در قلب سیستمی است که پوتین ساخته است. روسیه مسئول است.»

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی  کاخ سفید نیز با اشاره به سابقه طولانی و پلید دولت روسیه در آسیب رساندن به مخالفان خود گفت: «مرگ ناوالنی سوالاتی جدی را در مورد آنچه اتفاق افتاده است ایجاد می‌کند.»

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا، در واکنش به مرگ ناوالنی گفت: «مهم‌ترین مخالف پوتین، باعث شده است که وی نسبت به رقبای سیاسی خود و پرونده‌های قضایی آگاه‌تر شود.» ترامپ مرگ ناوالنی را «ناگهانی» خواند و برخلاف سایر سیاستمداران آمریکایی هیچ انتقادی را متوجه رئیس‌جمهوری روسیه نکرد و حتی به آن اشاره هم نکرد.

اتحادیه اروپا مدعی شده است که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه را «مسئول» مرگ ناوالنی در زندان می‌داند.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ناوالنی را یک مرد بسیار شجاع توصیف کرد که «زندگی خود را برای حفظ عزت روسیه وقف کرد و به دموکرات‌ها و جامعه مدنی امیدواری بخشید». بورل در شبکه ایکس نوشت: «در حالی که منتظر شواهد بیشتر هستیم، بگذارید شفاف باشیم که مسئولیت این مرگ صرفاً با پوتین است.»

اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، در واکنش به خبر مرگ ناوالنی گفت: «پوتین از هیچ چیزی بیشتر از مخالفت مردم خود ترس ندارد.»

شارل میشل، رئیس شورای اروپا نیز مدعی شد که چهره مشهور اپوزیسیون روسیه برای آرمان‌های خود جان باخت. او در شبکه ایکس نوشت: «مبارزان می‌میرند. اما مبارزه برای آزادی هرگز پایان نمی‌یابد.»

ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا، خبر مرگ ناوالنی را «وحشتناک» توصیف کرد و در شبکه ایکس نوشت: «آلکسی ناوالنی به عنوان مدافع بی‌امان دموکراسی روسیه در سراسر زندگی خود شجاعت باورنکردنی از خود به نمایش گذاشت.»

اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، نیز تاثر خود را از شنیدن این خبر ابراز داشت و مدعی شد که این نشانه «وحشتناک» این واقعیت است که روسیه در سال‌های اخیر چگونه تغییر کرده است. شولتس در مورد ناوالنی گفت: «او احتمالاً هزینه شجاعت را به قیمت جان خود پرداخت.»

آنالنا بربوک، وزیر خارجه آلمان، مدعی شده است که این منتقد کرملین به این خاطر جان باخت که نمادی از روسیه آزاد و دموکراتیک بود. او در شبکه ایکس نوشت، آلکسی ناوالنی نماد روسیه آزاد و دموکراتیک بود، «و همین دقیقاً دلیل مرگ اوست».

آنگلا مرکل، صدراعظم سابق آلمان نیز، دولت روسیه را عامل مرگ ناوالنی دانست. مرکل با انتشار بیانیه‌ای نوشت: «او قربانی قدرت سرکوبگر دولتی روسیه شد. این وحشتناک است که صدای شجاع و نترسی که برای کشورش ایستاده بود با روش‌هایی وحشتناک خاموش شد.»

همچنین ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، گفت که از شنیدن خبر مرگ ناوالنی «عمیقاً ناراحت و منزجر شده است». دبیرکل ناتو افزود که همه حقایق در این رابطه باید روشن شود و «روسیه باید به سوال‌های جدی در مورد چگونگی این مرگ پاسخگو باشد».

استفان سژورنی، وزیر خارجه فرانسه نیز گفت: «آلکسی ناوالنی در مبارزه با سیستم سرکوب جان باخت.» به گفته او، مرگ ناوالنی در زندان بیانگر «واقعیت رژیم پوتین» است.

آنتونیو تاجانی، وزیر امور خارجه ایتالیا نیز بیان کرد: «ناوالنی به خاطر باورها و مبارزه‌اش برای آزادی و علیه فساد در روسیه، در واقع به قتل رسید. روسیه باید حقیقت مرگ او را روشن کرده و سرکوب مخالفان سیاسی را متوقف کند.»

اسپن بارت ایدی، وزیر خارجه نروژ، نیز با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس اظهار کرد: «دولت روسیه در مرگ ناوالنی، مسئولیتی جدی بر عهده دارد.»

مایکل مارتین، رهبر حزب اپوزیسیون ایرلند، با اشاره به اینکه از این خبر شوکه شده است، گفت که ایرلند بارها خواستار آزادی بی‌قیدوشرط ناوالنی شده بود.

ادگارز رینکویکس، رئیس‌جمهور لتونی، هم گفت که «کرملین ناوالنی را بی‌رحمانه به قتل رسانده است و این همان چیزی است که باید درباره ماهیت واقعی حکومت کنونی روسیه دانست».

پیامدهای مرگ ناوالنی

اما در مورد اینکه مرگ آلکسی ناوالنی چه پیامدهایی برای پوتین دارد گفت‌وگویی با فریدون مجلسی داشتیم. او معتقد است که مرگ ناوالنی حتی اگر در اثر بیماری‌های زمینه‌ای بوده باشد برای دنیای آزاد و کشورهای لیبرال دموکراسی قابل پذیرش نیست به این خاطر که ناوالنی مخالف حکومت پوتین بوده و تقصیر دیگری ندارد. در لیبرال‌دموکراسی‌ها افراد مرتب جایشان را به دیگران می‌دهند؛ معنای دموکراسی حقیقی هم همین است یعنی توانایی جابه‌جا کردن افراد و پایان دادن به حکومت آنها. در بیشتر لیبرال‌دموکراسی‌ها دوران ریاست‌جمهوری افراد محدود است، آن هم به این خاطر که بقا در قدرت موجب فساد می‌شود. در حال حاضر آقای پوتین حدود 20 سال است که بر روسیه حکومت می‌کند و ناوالنی، مخالف اصلی او، که طرفداران بسیاری هم در میان قشر روشنفکر و شهرنشین روسیه دارد باید مانند زمان استالین به اردوگاهی در سیبری برود و در آنجا بمیرد.

مجلسی ادامه می‌دهد که این اتفاق آن هم در شرایطی که آقای پوتین از منظر افکار عمومی جهانی و همین‌طور حقوق بین‌الملل به عنوان متجاوز به اوکراین شناخته می‌شود؛ اوضاع را بیش از پیش برای روسیه سخت می‌کند. این تصویری است که جهان آزاد از روسیه دارد. البته مردم روسیه دارای زمینه‌های فرهنگی بسیاری هستند. برای مثال تمام کسانی که در دوران استالین محاکمه می‌شدند افرادی متفکر و دگراندیش و فرهنگ‌مدار بودند. اما متاسفانه آقای پوتین با حمله به اوکراین و محاکمه مخالفان خود در داخل و خارج از کشور، چهره کل روسیه را مخدوش کرده است.

مجلسی می‌گوید، اصرار آمریکا و اروپا در پیوستن اوکراین به ناتو، سبب شد تا سرانجام در 24 فوریه 2022 نیروهای نظامی روسیه براساس الگوی حمله‌ای که پیش از آن، در سال 2008 در گرجستان انجام داده بودند، حمله نظامی وسیعی را به اوکراین آغاز کنند. مجلسی بر این باور است که رفتارهای آمریکا و اروپا نسبت به روسیه و تحریک اوکراین شاید تا حدی قابل انتقاد باشد؛ اما حمله همه‌جانبه روسیه به اوکراین باعث شد که حقوقش نادیده گرفته شود. اکنون روسیه تصور می‌کند که جهان غرب به علت درگیر بودن در جنگ غزه و همچنین بحران دریای سرخ، دیگر توجهی به روسیه ندارد و در همین راستا روسیه موقعیت بهتری برای فروش نفت دارد و دستش هم در اوکراین بازتر خواهد بود. اما واقعیت این است که روسیه با درگیری در جنگ فرسایشی اوکراین، مشکلات داخلی و همچنین بنیه ضعیف اقتصادی با بحران‌های زیادی روبه‌رو است. علاوه بر این، جنگ اوکراین تلفات بسیاری برای روسیه داشته و حتی نظامیان روس هم می‌دانند که دلیل تلفات سنگین‌شان چیست. در همین راستا احتمال می‌رود در درون روسیه هم مقاومت‌های موثری در برابر سیاست‌های پوتین شکل بگیرد.