بازگشت مغزها
محدودیت صدور ویزا برای هندیها
دولتهای سراسر جهان بهطور هماهنگ سیاستهای مهاجرتی خود را سختگیرانهتر میکنند. متقاضیان جدید ویزای H-1B که مخصوص کارگران ماهر است، هماکنون باید 100 هزار دلار بهعنوان پیشپرداخت کارمزدها بپردازند. بریتانیا مدت اعتبار ویزای پس از تحصیل را از دو سال به 18 ماه کاهش داده و پیشنهاد مالیات ششدرصدی بر شهریه دانشگاهها را مطرح کرده است. کانادا برای تمام دانشجویان خارجی سقف تعداد گذاشته است. طبق گزارش سازمان کشورهای همکاریهای اقتصادی و توسعه (OECD)، تعداد مهاجران بلندمدتی که برای کار به کشورهای ثروتمند میآیند در سال 2014 و در مقایسه با سال قبل از آن به یکپنجم کاهش یافته است. تعداد کسانی که برای تحصیل مهاجرت میکنند نیز کاهش 13درصدی را تجربه میکند.
هند بیش از همه در معرض این تحولات قرار دارد. این کشور حدود 70 درصد از متقاضیان ویزای H-1B و 30 درصد از دانشجویان بینالمللی آمریکا را تامین میکند که بیش از هر کشور دیگر جهان است. هندیها همچنین 25 درصد از دانشجویان بینالمللی در بریتانیا و حدود 40 درصد از دانشجویان کانادایی را تشکیل میدهند. در مجموع 8 /1 میلیون هندی در خارج از کشورشان تحصیل میکنند. این امر بازتابی از حجم عظیم جمعیت هند، بزرگی طبقه متوسط انگلیسیزبان و شبکه گسترده مهندسان آموزشدیده در موسسههای فنی آن است. طبق آمار دولت هند، در مقایسه با سال گذشته تعداد دانشجویان هندی در چهار کشور اصلی انگلیسیزبان یعنی آمریکا، بریتانیا، کانادا و استرالیا تقریباً یکچهارم کاهش یافته است. این کاهش بهدنبال افزایش شدید تعداد آنها پس از همهگیری کووید 19 رخ داد.
کاهش جابهجاییها به سه روش اصلی بر هند تاثیر میگذارد: نخستین مورد، از دست رفتن حوالههای پولی است. پول نقدی که مهاجران به هند ارسال میکنند حدود سه درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل و تقریباً 40 درصد از کسری تجاری آن را پوشش میدهد. طبق اعلام بانک مرکزی، در سال 2024، کشورهای ثروتمند برای اولینبار به مبدأ اصلی حوالهها تبدیل شدند و جای کشورهای خلیجفارس را گرفتند. تعداد زیادی از مهاجران کممهارت در کشورهای خلیجفارس هستند و چکهای حقوقیشان را به خانه میفرستند، اما آنهایی که در آمریکا کار میکنند بهترین درآمد را دارند. یک توسعهدهنده نرمافزار در سانفرانسیسکو میتواند چندین برابر همتای خود در بنگلور، احمدآباد یا حتی دوبی درآمد کسب کند.
چینمای تامبه (Chinmay Tambe) از مدرسه بازرگانی «موسسه مدیریت هند» در احمدآباد معتقد است که تاثیر نهایی بر حوالههای پولی به این بستگی دارد که محدودیتها تا چه مدتی طول خواهند کشید. بهتازگی دونالد ترامپ از موضع سختگیرانهاش کوتاه آمده و گفته است که آمریکا تمام استعدادهای مورد نیازش را ندارد. این گفتمان خشم طرفداران را برانگیخت و برخی او را به خیانت به آرمان «اول آمریکا» متهم کردند. در حال حاضر، هندیهای ساکن آمریکا در آنجا باقی ماندهاند و از سفر به کشورشان در زمان تعطیلات هم خودداری میکنند تا مبادا جلوی برگشتشان گرفته شود. آقای تامبه خاطرنشان میکند که این محدودیتها برای تراز پرداختهای هند جنبه مثبتی خواهند داشت، چراکه وقتی تعداد دانشجویان در خارج کمتر باشد پول کمتری بابت شهریههایشان از هند خارج میشود.
دومین تاثیر آن است که هندیها به مقاصد جدیدی روی آوردهاند. در دو سال گذشته تعداد دانشجویان هندی در آلمان 68 درصد افزایش یافت. این کشور قوانین مهاجرت نیروی متخصص را تسهیل کرده و برنامههای زبان انگلیسی را گسترش داده است. افزایش مهاجران هندی در روسیه 59 درصد بود. پس از معرفی دورههای پایه زبان فرانسه و ارائه مدارک کارشناسی ارشد بیشتر به زبان انگلیسی، میزان ثبتنام هندیها در دانشگاههای فرانسه بیش از یکسوم افزایش یافت. دوش کاپور از دانشگاه جان هاپکینز میگوید که این امر پیوندهای جدیدی بین هند و سایر کشورها برقرار میکند و با گذشت زمان به پیدایش انواع دیگری از صادرات منجر میشود: حضور مهاجران هندی در سیلیکونولی در دهه 1990 بود که شرکتها را متقاعد کرد که میتوانند برای رفع مشکل هزاره (Millennium) به برونسپاری به غولهای فناوری هند اعتماد کنند.
اثر سوم آن است که بنگاههای غربی مشاغل بیشتری را به هند انتقال میدهند تا استعدادهایی را حفظ کنند که قبلاً در داخل جذب کرده بودند. بانکهای والاستریت استخدام در مراکزی را که به توانمندی جهانی شهرت یافتهاند بالا بردهاند. این مراکز بازوهای برونسپاری در داخل دیگر کشورها هستند که خدمات پشتیبانی ارائه میدهند. نقش آنها صرفاً مشاغل مرکز تماس نیست، بلکه بهطور فزایندهای دیگر وظایف اصلی کسبوکار از قبیل مدلسازی کمی، تحقیقات هوش مصنوعی و آزمایشگاههای دارویی را به انجام میرسانند. دانشگاهها نیز دیگر منتظر دانشجویان نمیمانند، بلکه خود به سمت آنها حرکت میکنند. دو موسسه استرالیایی به نامهای دانشگاه دیکین (Deakin) و دانشگاه ولونگونگ (Wollongong) پردیسهایشان را در هند افتتاح کردهاند. چندین موسسه بریتانیایی نخستوزیر، سر استارمر، را در سفر به بمبئی همراهی کردند. او در این سفر توافق تجاری با هند را جشن گرفت. دانشگاههای بریستول و یورک قصد دارند پردیسهایشان را در بمبئی بازگشایی کنند.
به گفته آقای تامبه، بزرگترین چالش تشویق بهترین دانشمندان به بازگشت به هند است. چین این کار را با دانشمندان بلندپروازش که به «لاکپشتهای دریایی» معروف بودند انجام داد. چند طرح دولتی برای جذب پژوهشگران هندیتبار پیشنهاد شدهاند، اما هنوز در مراحل ابتدایی هستند. مشکل آنجاست که حتی اگر دانشمندان هندی در آمریکا احساس راحتی نکنند گزینههای دیگری پیشرو دارند. علاوه بر اروپا، سنگاپور و کشورهای حوزه خلیجفارس، چین هم ویزایی مشابه ویزای H-1B آمریکا برای جذب استعدادهای علمی و فناوری خارجی طراحی کرده است. در مقابل، در هند دستمزدها پایین، دانشگاهها آلوده به سیاست و کیفیت زندگی در شهرهای آلوده پایین است.
محدودیتها در درازمدت مسیر رونق و شکوفایی هم آمریکا و هم هند را مسدود خواهند کرد. متخصصان معتقدند که مهاجرت مهندسان نرمافزار از هند به آمریکا نه «فرار مغزها» بود و نه «جذب مغزها»، بلکه باید آن را «گردش مغزها» نامید. آگاهی از دستمزدهای بالایی که در انتظار برندگان خوشاقبال ویزاهای H-1B بود باعث شد دانشجویان هندی به سراغ علوم کامپیوتر بروند و موسسههای فنی آن دورههای آموزشی خود را توسعه دهند. این امر استعدادهایی را هم برای سیلیکونولی و هم برای بنگلور، مرکز فناوری هند، تربیت کرد. کسانی که با مهارت و پول از آمریکا بازگشتند اغلب یا کسبوکار خود را به راه انداختند یا در کسبوکار دیگران سرمایهگذاری کردند. در حال حاضر، یک سر این «گردش» هنوز در حال رونق است.
