ترمز رانت

  سردار خالدی: چهارشنبه 26 مرداد برای صنعت خودرو روز متفاوتی بود؛ ۶۰۰ دستگاه دیگنیتی و فیدلیتی متعلق به بهمن موتور (کل عرضه) در تالار خودرو بورس کالای ایران بعد از چهار ساعت چانه‌زنی متقاضیان فروخته شد. بعد از تصمیم شورای عالی بورس این نخستین‌بار بود که خودرو به بورس کالا آمد. اگرچه عرضه خودرو در بورس کالا موافقان و مخالفانی دارد اما پرسش اینجاست که برندگان و بازندگان عرضه خودرو در بورس کالا چه کسانی خواهند بود؟ برای پاسخ به این پرسش شاید بهتر باشد که گریزی به سازوکار بورس کالا داشت.

بورس کالا بسترساز معاملات است؛ در پلت‌فرم بورس کالا خریداران و فروشندگان بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا قیمت‌ها را کشف می‌کنند. از رهگذر کشف قیمت‌ها، هم فروشنده محصول را با رضایت می‌فروشد و هم خریدار محصول را با رضایت می‌خرد. سازوکار بورس کالا برخلاف دیگر مکانیسم‌ها همچون قرعه‌کشی‌ها یا سامانه‌های فروش دولتی، تابع عرضه و تقاضاست. در فرآیند قرعه‌کشی خودرو، قیمت‌ها تابع دستورات دولتی است و توزیع خودرو بر اساس شانس و قرعه‌کشی صورت می‌گیرد.

سازوکار بورس کالا بازار خودرو را زیر ذره‌بین می‌آورد و این مهم‌ترین مزیت و فایده است. از رهگذر عرضه و تقاضا قیمت‌ها به صورت شفاف و برخط هم برای خریدار و هم برای فروشنده به نمایش درمی‌آید و مصرف‌کننده نهایی و همه بازیگران ذی‌نفع در بازار خودرو درک درستی از واقعیت بازار خواهند داشت. به موازات شفافیت در بازار، تابلوی معاملات سیگنال صحیحی به سیاستگذار ارائه خواهد کرد. با دریافت سیگنال صحیح، سیاستگذار می‌تواند به مدیریت سمت عرضه و تقاضا بپردازد و بازار را به نقطه تعادل نزدیک کند. فرآیند کار شاید بسیار ساده باشد اما ماجرا اینجاست که رانت‌بازان سال‌هاست با طرح ادعاهای واهی و فشار برای اعمال محدودیت اجازه اعمال سازوکار منصفانه را نمی‌دهند. اکنون ماجرا متفاوت است؛ با آمدن خودرو به بورس کالا، همه چیز زیر ذره‌بین می‌رود. در صورت افزایش عرضه مستمر و منظم از سوی خودروسازان، انگیزه رانت‌بازی از بین می‌رود، چرا که تقاضای واقعی تنها خریدار محصول خواهد بود و تقاضای سرمایه‌گذاری به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، خود به خود از بازار کنار می‌رود.

البته سازوکارهای در اختیار بورس کالا به دلیل شفافیت، سازوکارهای ضمانت اجرایی لازم را برای تحویل به موقع خودرو به متقاضیان هم اعمال می‌کند. بورس کالا با اخذ ضمانت‌نامه‌ها و وجوه ضمانتی خودروسازان را ملزم و متعهد به تحویل خودرو در زمان اعلامی می‌کند. در پرونده هفته پیش‌رو با طرح این مقدمه به دنبال این هستیم که تجربه عرضه خودرو در بورس کالا چه آموزه‌هایی می‌تواند داشته باشد و چرا خودروسازان سراغ بورس کالا آمدند؟ برندگان و بازندگان واقعی خودرو چه کسانی هستند؟