تقاص بورسی خطای سیاستگذار

معاملات هفته منتهی به 3 آذرماه در حالی پایان یافت که نماگر اصلی تالار شیشه‌ای یک بار دیگر با واگذاری ابرکانال 4 /1 میلیون واحد، سهامداران را ناامید کرد. در این هفته شاخص کل سهام 2 /1 درصد عقب نشست و نماگر هم‌وزن تالار شیشه‌ای نیز با افت 85 /0‌درصدی مواجه شد. همزمان شاهد خروج 448 میلیارد و 668 میلیون تومان سرمایه حقیقی از گردونه معاملات سهام بودیم. در بازار ارز اما دلار رو به افزایش گذاشت و با ورود به کانال 29 هزار تومان سقف 13 ماه خود را جابه‌جا کرد.

فرار سرمایه‌های حقیقی از بورس

در هفته‌ای که گذشته بازار سهام شاهد تداوم خروج حقیقی‌ها از گردونه معاملات سهام بود. این روند در هفته منتهی به 3 آذرماه با جابه‌جایی سهامی به ارزش حدودی 449 میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی دنبال شد. حالا 13 هفته متوالی است که حقیقی‌ها در زمین فروش سهام توپ می‌زنند. در این بازه زمانی بیش از 16 هزار و 800 میلیارد تومان سرمایه حقیقی از بورس خارج شده و باید دید آیا در کف حساب کارگزاری‌ها در انتظار فرصت ورود بوده یا راهی دیگر بازارها شده است. برخی معتقدند این سرمایه‌های خروجی ناامید از آینده بورس در تلاش‌اند تا شانس خود را در بازارهای سفته‌بازی امتحان کنند.

از بورس به سمت سفته‌بازی؟

بورس هر روز در جا می‌زند و شاهد افت میانگین قیمت سهام و خروج سرمایه‌های حقیقی ‌است. در مقابل اما بازارهای رقیب وضعیت رو به‌رشدی را تجربه می‌کنند. در بازار ارز هفته گذشته قیمت اسکناس آمریکایی با ورود به کانال 29 هزار تومان، به سقف 13‌ماهه رسید. رشد دلار در حالی رقم خورد که قرار است 8 آذرماه مذاکرات ایران با طرف‌های برجامی از سر گرفته شود اما شاید بدبینی فعالان ارزی به نتایج آن سبب شده تا روندی عکس را به این بازار شاهد باشیم. در این میان کارشناسان اقتصادی سناریوی دیگری نیز ارائه می‌کنند که در آن به کوچ سرمایه‌های بورسی به سمت بازارهای سفته‌بازانه‌ای همچون دلار و مسکن اشاره دارند. صف‌های طولانی تشکیل‌شده در صرافی‌ها نشان از افزایش تمایل برای خرید دلار سهمیه‌ای دارد. در حال حاضر هر فرد با ارائه کارت ملی می‌تواند 2200دلار در سال دریافت کند که با توجه به اختلاف 1650‌تومانی دلار سهمیه‌ای (27350 تومان) و دلار آزاد (حدود 29هزار تومان) بیش از سه میلیون و 600 هزار تومان سود تنها در چند ساعت از آن این دسته از سرمایه‌گذاران خواهد شد. این در حالی است که در کمتر از سه هفته اخیر، شاهد خروج سرمایه‌ای به میزان 5 /2 هزار میلیارد تومان از گردونه معاملات سهام بودیم. به نظر می‌رسد فرسایشی شدن روند نزولی بازار و ناپیدا بودن نقطه پایان این ریزش‌ها در کنار اوج گرفتن بی‌اعتمادی به متولیان بورس سبب شده تا بخشی از این سرمایه‌های گریزان با نگاه سفته‌بازانه وارد بازار دلار شوند. در بازار مسکن نیز شواهد حاکی از تبدیل سرمایه‌های بورسی برای خرید ملک است که البته عموماً سرمایه‌های کلان را در برمی‌گیرد. بازار کریپتوها از دیگر گزینه‌هایی است که این روزها ذهن بورسی‌ها را به خود مشغول کرده است. بازاری بدون قوانین محدودکننده معاملاتی (همانند دامنه نوسانی که به دغدغه اصلی بورس‌بازان تبدیل شده) که به غیر از افزایش قیمت رمزارزها، فعالان آن از رشد نرخ دلار نیز بهره می‌برند. این حدس و گمان‌ها اما در صورت حقیقت نتیجه اهمال سیاستگذاران بورسی بوده و می‌تواند به برهم‌ریختگی دیگر بازارها بینجامد.

بلاتکلیفی خودرویی؛ تاوان سهامداران

پس از افزایش ناگهانی قیمت فروش خودروسازان و لغو آن پس از گذشت کمتر از 48 ساعت حالا سه هفته است که فعالان این بازار چه در بورس و چه در خود بازار خودرو، در انتظار تعیین تکلیف آن هستند. در همان زمان لغو افزایش قیمت‌ها اعلام شده بود این افزایش قیمت منتفی نشده و قرار است ستاد تنظیم بازار در این خصوص به جمع‌بندی نهایی برسد. حالا هر چهارشنبه سرمایه‌گذاران در انتظار تعیین تکلیف قیمت خودرو هستند اما تا زمان نگارش این گزارش خبری در این خصوص مخابره نشده است. در این میان سهامداران خودرویی نیز از 18 آبان‌ماه شاهد بلوکه شدن سرمایه‌های خود در بورس بوده و روز چهارشنبه نیز تعلیق سهام مذکور حداکثر تا 17 آذرماه تمدید شد تا تاوان خطا و سردرگمی سیاستی دولت را سهامداران این شرکت‌ها بدهند.

رکود ساخت‌و‌ساز در بازار مسکن

بازار فعالیت‌های ساختمانی در تهران و کشور در بهار امسال با ریزش فصلی همراه شد. حجم ساخت‌وساز واحدهای مسکونی در حالی در بهار امسال در کشور کاهش یافت که در تهران نیز بازار ساخت مسکن با کاهش فعالیت سازنده‌ها در همین بازه زمانی مواجه شد. تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران درباره تحولات بازار ساخت‌وساز در کشور و تهران حاکی از آن است که در بهار ۱۴۰۰، ۱۱ هزار و ۵۵ واحد مسکونی در پایتخت مجوز ساخت دریافت کرده‌اند که این میزان در مقایسه با فصل قبل یعنی زمستان ۹۹ کاهش ۲ /۱۷‌درصدی را نشان می‌دهد.

در بهار امسال همچنین ۱۰۳ هزار و ۴۱۰ واحد مسکونی برای ساخت در کشور مجوز دریافت کردند که این میزان نیز در مقایسه با یک فصل گذشته با کاهش ۶ /۲۴‌درصدی همراه شده است. آمارها نشان می‌دهد روند ساخت‌وساز مسکن در شهر تهران در بهار ۱۴۰۰ نسبت به بهار ۹۹ نیز کاهشی بوده و تعداد واحدهای مسکونی که در این فصل ساخته شده است در مقایسه با بهار ۹۹ نیز ۸ /۱۳ درصد کاهش یافته است. در کشور اما تعداد واحدهای مسکونی ساخته‌شده در بهار امسال در مقایسه با بهار سال گذشته به میزان جزئی و معادل ۲ /۱ درصد رشد داشته است. متوسط تعداد واحدهای مسکونی که در هر پروانه ساختمانی برای ساخت در شهر تهران در بهار ۱۴۰۰ مجوز دریافت کرده‌اند برابر با هفت واحد بوده است. این میزان در کشور برابر با ۱ /۳ واحد مسکونی در هر ساختمان مسکونی گزارش شده است. تعداد پروانه‌های ساختمانی صادر‌شده برای شهر تهران در بهار ۱۴۰۰ نیز در مقایسه با زمستان ۹۹ معادل ۷ /۲۲ درصد و در مقایسه با بهار ۹۹ برابر با ۸ /۱۶ درصد کاهش داشته است. در کشور، تعداد پروانه‌های ساختمانی صادر‌شده در سه ماه اول سال جاری در مقایسه با زمستان ۹۹ برابر با ۹ /۲۷ درصد و در مقایسه با بهار ۹۹ برابر با ۶ /۷ درصد کاهش داشته است.

شیفت تقاضای مسکن به شهرستان‌ها

در کنار رکود ساخت‌و‌ساز اما برخی مشاهدات از افزایش تقاضای خرید مسکن در شهرستان‌ها و در مقابل دست نگه داشتن فروشندگان ملکی خبر می‌دهد. به نظر می‌رسد عدم کفاف سرمایه برای خرید مسکن در تهران از یک‌سو و تصور سرمایه‌گذاران از جاماندن شهرستان‌ها در صعود قیمت‌ها از سوی دیگر سبب شده تا شاهد کوچ تقاضای ملکی در شهرستان‌ها باشیم.

تهدید فعالیت صنایع با قطعی گاز

هفته گذشته همزمان با انتشار آماری در خصوص افزایش مصرف گاز، شاهد قطعی گاز برای صنایع تولیدی بودیم. روز سه‌شنبه محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران، اعلام کرد: «مقدار مصرف گاز طبیعی طی ۲۴ ساعت گذشته در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده ۵۲۱ میلیون مترمکعب، صنایع عمده ۱۲۹ میلیون مترمکعب و نیروگاه‌ها نیز ۹۸ میلیون مترمکعب بوده است.»

وی همچنین گفت: «مقدار گاز مصرفی بخش خانگی نسبت به زمان مشابه پارسال هشت درصد افزایش یافته است. در این راستا محدود کردن گازرسانی به صنایع نیز آغاز شده است و مرحله نخست محدود کردن گازرسانی به صنایع سیمان و پتروشیمی‌ها و مرحله دوم محدودیت گازرسانی به صنایع فولاد اجرایی شده است.»

از این‌رو جدی شدن بحران کمبود گاز در کشور، مسوولان را بر آن داشت تا از آغاز محدودیت تحویل گاز به صنایعی از جمله کارخانه‌های تولید سیمان، فولاد و پتروشیمی‌ها خبر دهند. هر‌چند وزیر نفت اعلام کرد که می‌تواند این کمبود گاز را با سوخت مایع جایگزین کند تا مانع از توقف فعالیت واحدهای تولیدی شود اما بهرام سبحانی، رئیس انجمن صنعت فولاد، تاکید کرد: «بیش از ۹۰ درصد گاز مصرفی صنایع فولاد مربوط به روند تولید فولاد است و فقط ۱۰ درصد از آن به عنوان سوخت استفاده می‌شود. برای آن ۱۰ درصد می‌توانیم سوخت جایگزین استفاده کنیم اما برای ۹۰ درصد گاز مورد نیاز فرآوری فولاد، ماده جایگزین نداریم و با قطع گاز، دیگر فولاد تولید نمی‌شود.» به این ترتیب سایه سنگین کمبود گاز در هفته گذشته به توقف بخشی از فعالیت صنایع تولیدی کشور اعم از پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و سیمانی‌ها منجر شد و انعکاس آن در معاملات بازار سهام به سنگین شدن صفوف فروش و افت میانگین وزنی قیمت‌ها انجامید.

دلار در سقف 13‌ماهه

روز چهارشنبه دلار از 29 هزار تومان عبور کرد تا برای نخستین بار از 14 آبان‌ماه سال گذشته در این سطح دادوستد شود تا در مجموع هفته رشد حدود چهاردرصدی را تجربه کند. در ابتدای نخستین روز هفته، بازار ارز با قدرت‌نمایی فروشندگان آغاز به کار کرد. با این حال، پس از اینکه در مقطع کوتاهی دلار به زیر محدوده ۲۸ هزار و ۱۰۰ تومان رفت، خریداران وارد بازار شدند و اجازه ندادند که دلار از مرز حساس ۲۸ هزار‌تومانی پایین برود. مقاومت معامله‌گران در مرز حساس ۲۸ هزار‌تومانی و افزایش خریدها موجب شد اسکناس آمریکایی تا محدوده ۲۸ هزار و ۱۶۰ تومان رشد کند. صحبت‌های فعالان نشان می‌دهد که معامله‌گران نسبت به آینده قیمتی دلار سردرگم هستند و به دلیل ابهامی که نسبت به آینده بازار دارند، موقعیت خرید و فروش خود را به سرعت عوض می‌کنند. همین عوض شدن موقعیت معامله‌گران به صورت سریع موجب می‌شد رفت و برگشت‌های قیمتی دلار در روز ابتدایی هفته بیشتر از روزهای قبل باشد. ضمن آنکه یکی از دیگر عواملی که در روز شنبه زمینه‌ساز افزایش قیمت دلار شد، عدم نزول دلار در شهر مرزی هرات افغانستان بود. بالا بودن ارزش دلار در شهرهای مرزی به صورت کلی، انتظارات افزایشی را در بازار ارز تقویت می‌کند. در مقابل، در ابتدای روز معامله‌گران ارزی بیشتر روی این تحلیل مانور می‌دادند که ممکن است به زودی توافق موقتی بین ایران و آمریکا انجام شود.

در آخرین روز آبان‌ماه، دلار توانست با قدرت از محدوده مقاومتی ۲۸ هزار و ۲۰۰ تومان عبور کند. به گفته فعالان، افزایش قیمت دلار در روز یکشنبه بیشتر ناشی از بالا رفتن تقاضای حواله‌ای بود، چراکه درهم در این روز توانست تا بالای محدوده هفت هزار و 700 تومان نفوذ کند.

در سومین روز هفته، خریداران در بازار ارز تحرک بیشتری داشتند تا رشد قیمت اسکناس آمریکایی ادامه پیدا کند. در این روز دلار توانست به بالای محدوده ۲۸ هزار و ۴۰۰‌تومانی نفوذ کند. به گفته فعالان، برخی از معامله‌گران تاکتیک جدیدی را در پیش گرفته‌اند. در حالی که از اوایل هفته گذشته، معامله‌گران تمایل زیادی برای حضور در بازار نداشتند و موقعیت محتاطانه‌ای به خود گرفته بودند، از روز یکشنبه، فعالیت معامله‌گران ارزی بیشتر شد. به عقیده شماری از فعالان، برخی از معامله‌گران تصور می‌کنند پیش از آغاز مذاکرات هسته‌ای بهتر است تا جایی که می‌توانند قیمت دلار را بالا ببرند. تاکتیک جدید معامله‌گران در شرایطی در بازار اعمال شده است که ابهام زیادی درباره آینده مذاکرات هسته‌ای وجود دارد. در واقع به نظر می‌رسد زمانی که مشخص نیست توافقی صورت خواهد گرفت، ترجیح معامله‌گران این است که سناریوی خوش‌بینانه را در معاملات خود لحاظ نکنند.

روز سه‌شنبه دلار در بازار داخلی توانست به بالای سطح حساس ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان برود. اغلب تحلیلگران ارزی اعتقاد دارند که دلار به مقطع حساسی رسیده است و ماندن بالای دامنه ۲۸ هزار و ۵۰۰ تا ۲۸ هزار و ۸۰۰ تومان می‌تواند زمینه‌ساز ورود خریداران جدید به بازار شود. این در حالی است که برگشت اسکناس آمریکایی به زیر سطح ۲۸ هزار و ۵۰۰‌تومانی، انتظارات افزایشی را کاهش خواهد داد.

روز چهارشنبه اما این مرز حساس نیز پشت سر گذاشته شد و دلار تنها در کانال 29 هزار‌تومانی پیشروی کرد. در پنجمین روز هفته، دلار 540 تومان افزایش ارزش را تجربه کرد و در محدوده 29 هزار و 100 تومان قرار گرفت. آخرین‌بار اسکناس آمریکایی در اواسط آبان 1399 چنین سطح قیمتی را به ثبت رسانده بود. کارشناسان معتقدند پنج عامل به صورت کلی در رشد قیمت دلار در ماه‌های اخیر اثر داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین عوامل، ورود تقاضای آربیتراژی به بازار است که به علت تفاوت نرخ بازار و صرافی‌های بانکی ایجاد شده است. دومین عامل این است که برخی از سفته‌بازان تمایل دارند در آستانه مذاکرات هسته‌ای،‌ دلار خود را در بالاترین سطح قیمتی به فروش برسانند. وجود تقاضای خروج سرمایه در بازار و تمایل برای خرید رمزارزها عوامل زمینه‌ساز دیگری هستند که به رشد قیمت دلار کمک می‌کنند. در کنار این در ماه‌های اخیر وضعیت بازار سرمایه چندان مساعد نبوده و ممکن است بخشی از نقدینگی از این بازار به سوی بازار ارز و طلا کوچ کرده باشد. در کنار پنج عامل یاد‌شده، روز چهارشنبه یک عامل دیگر نیز نقش محرک رشد قیمت دلار را ایفا کرد. برخی فعالان اعتقاد داشتند،‌ اظهارات گروسی در مورد نتیجه مذاکرات با ایران عامل اصلی زمینه‌ساز رشد قیمت دلار بود. الجزیره روز چهارشنبه خبر داد که مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید مذاکرات با ایران به نتیجه نرسیده است.

آغاز جنگ نفتی میان طرفین بازار؟

پنجشنبه دو هفته قبل بود که خبر رسید کاخ سفید از تعدادی از مصرف‌کنندگان بزرگ نفت از جمله چین، هند، ژاپن و کره جنوبی خواسته به اقدامی هماهنگ با این کشور برای رهاسازی بخشی از ذخایر استراتژیکشان بپیوندند. این حرکت آمریکا از چندی پیش در پی امتناع اوپک و متحدانش برای افزایش سریع‌تر عرضه نفت مطرح شد که با تردید بسیاری از کارشناسان جهت متعادل کردن قیمت سوخت روبه‌رو شد. این کشور قصد داشت برای تقویت جبهه مصرف‌کنندگان و فشار حداکثری بر قیمت نفت و بنزین، دیگر کشورها را با خود همراه کند؛ گفته‌هایی که واکنش اوپک‌پلاس را به دنبال داشت. سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش (ائتلاف اوپک‌پلاس) به ژاپن، آمریکا، چین، هند و کره جنوبی درباره آزادسازی میلیون‌ها بشکه از ذخیره‌سازی‌های راهبردی نفتشان هشدار دادند و اعلام کردند احتمال واکنش این ائتلاف زیاد است.

 این اتفاق افتاد و روز سه‌شنبه بود که جو بایدن اعلام کرد از ذخایر استراتژیک نفت 50 میلیون بشکه آزاد خواهد کرد. پس از آن هند نیز به این جرگه پیوست و گفت پنج میلیون بشکه از ذخایرش را به بازار وارد می‌کند. کاخ کرملین نیز در واکنش به این تصمیم مصرف‌کنندگان اعلام کرد که روسیه به اجرای تعهدهای خود در توافق کاهش تولید سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش (ائتلاف اوپک‌پلاس) پایبند است و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، با وجود صحبت درباره آزادسازی ذخیره‌سازی راهبردی نفت کشورهای عمده مصرف‌کننده، برنامه‌ای برای تماس با شریکان خود در اوپک‌پلاس ندارد.

به هر حال وزن بالای فعالان نفتی به هشدار اوپک‌پلاس و از آن مهم‌تر آزادسازی کمتر از انتظار ذخایر نفتی از سوی کمپین مصرف‌کنندگان سبب شد تا بازار نفت خلاف انتظار آمریکا با رشد قیمت همراه شود.