سیگار و چاقی

تعداد افراد سیگاری در جهان حدود یک میلیارد و 300 میلیون نفر تخمین زده می‌شود که از این تعداد یک میلیارد نفر مرد و 300 میلیون نفر زن هستند. تقریباً یک‌سوم این افراد در چین زندگی می‌کنند. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که این افراد با احتمال بالاتری نسبت به بقیه، دچار بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، سرطان و عفونت‌های حاد ریوی می‌شوند. همین موضوع باعث عمر کوتاه‌تر سیگاری‌ها می‌شود. علاوه بر اینها، افراد سیگاری مستعد ابتلا به چاقی شکمی هستند و نسبت به دیگران بیشتر دچار برآمدگی شکم می‌شوند. این موضوع برخلاف تصور عموم درباره این موضوع است. بسیاری از افراد باور دارند که سیگار باعث لاغری افراد می‌شود که تا حدی درست است. اما آیا واقعاً سیگار لاغر می‌کند؟ افراد سیگاری به‌طور متوسط وزن کمتری نسبت به افراد غیرسیگاری دارند و همچنین وزن افرادی که سیگار را ترک کرده‌اند معمولاً بیشتر از کسانی است که در حال حاضر سیگار می‌کشند. این موضوع به این معنا نیست که هرچه بیشتر سیگار بکشید، لاغرتر خواهید شد. در واقع سیگار کشیدن ممکن است تغییرات دور از انتظار برای بدن فرد سیگاری ایجاد کند. بر اساس مطالعه‌ای که روی بیش از شش هزار زن و مرد سوئیسی انجام شد؛ اگر تعداد سیگارهایی را که یک سیگاری در طول روز می‌کشد، بیشتر کنید، دور کمر بزرگ‌تر و تجمع چربی دور شکم بیشتر می‌شود. به عبارت دیگر، افرادی که زیاد سیگار می‌کشند مستعد چاقی هستند و به احتمال بیشتری، شکم برآمده خواهند داشت. محققان داده‌های ۲۹ مطالعه مربوط به 150 هزار نفر اروپایی را مورد بررسی قرار دادند که شامل افراد سیگاری و غیرسیگاری بودند. این اطلاعات شامل جزئیات مربوط به عادات سیگار کشیدن داوطلبان و همچنین وزن و دور کمر آنها بود. این مطالعات که در نشریه BMJ منتشر شده نشان داد که برخی افراد سیگاری یک نوع تغییر ژنتیکی داشتند که بیشتر مرتبط با سیگار کشیدن و داشتن شاخص توده بدن (BMI) کمتر بود. اما بررسی‌ها همچنین نشان داد در حالی که BMI به‌طور کلی در افراد سیگاری شدید پایین‌تر بود، اما سایز دور کمر آنها بیشتر از افراد غیرسیگاری بود. در همین راستا، چارلز کورتمانش، روستی چرنیس و بنجامین اوکرت در مقاله‌ای که با نام «تاثیر سیگار کشیدن بر چاقی» در سال 2017 در NBER به چاپ رسید، به بررسی همین موضوع پرداختند. آنها با استفاده از داده‌های مربوط به مطالعه سلامت ریه (LHS) اثر سیگار کشیدن و ترک سیگار را بر وزن و شاخص توده بدن افراد در گروه‌های سنی و جنسیتی مختلف بررسی کردند و در نهایت به این نتیجه رسیدند که ترک سیگار باعث افزایش وزن افراد تا حدود 5 /5 کیلوگرم و افزایش شاخص توده بدن افراد سیگاری می‌شود. این تاثیر در افراد با سن و جنسیت‌های مختلف، متفاوت است. در ادامه خلاصه‌ای از این پژوهش ارائه می‌شود.

چاقی و جامعه

چاقی عموماً بر اساس معیار BMI یا همان شاخص توده بدن سنجیده و ارزیابی می‌شود و در بسیاری از جاها برای مشخص کردن اضافه وزن و کاهش وزن استفاده می‌شود. شاخص توده بدنی از طریق تقسیم وزن فرد به کیلوگرم بر توان دوم (x²) قدش به متر به دست می‌آید. طبق این شاخص، افرادی که BMI بیشتر از 30 داشته باشند، چاق محسوب می‌شوند. طبق آمارهای چاقی در آمریکا، نرخ چاقی در این کشور از 13 درصد در دهه 1960 به میزان 35 درصد در سال 2012 رسیده است و این نرخ همچنان به‌طور مداوم در حال افزایش است. این افزایش نرخ چاقی برای جامعه بسیار مهم است زیرا تبعات منفی زیادی برای افراد دارد. چاقی، احتمال ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت، سکته و بیماری‌های قلبی، عروقی را به شدت افزایش می‌دهد و در هر سال به‌طور متوسط 112 هزار نفر به دلیل بیماری‌های مرتبط با چاقی از دنیا می‌روند. طبق تخمین‌های پژوهش کاولی و مایرهوفر (2012) چاقی به 190 میلیارد دلار هزینه‌های پزشکی در سال منجر می‌شود و این هزینه تا سال 2030، 66 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت. همین موضوع باعث می‌شود که دولت‌ها بخشی از بودجه خود را برای جلوگیری از بیماری‌های ناشی از چاقی اختصاص دهند. دو برنامه بیمه درمانی مدیکید (Medicaid) و مدیکیر (Medicare) در آمریکا که توسط دولت فدرال این کشور از سال ۱۹۶۵ مدیریت می‌شود و افراد را با هدف مراقبت‌های بهداشتی و درمانی تحت پوشش قرار می‌دهد، تقریباً نیمی از هزینه‌های مرتبط با چاقی را بر عهده دارند. از این‌رو افزایش چاقی علاوه بر یک مشکل بهداشت عمومی می‌تواند به یک نگرانی مالی عمومی تبدیل شود.

افزایش چشمگیر چاقی در دهه‌های اخیر به تلاش گسترده محققان از جمله پژوهشگران اقتصادی و اجتماعی در این زمینه منجر شده است تا بتوانند علل به وجود آمدن این تغییرات اساسی و مولفه‌های اصلی این‌ روند را شناسایی کنند. مطالعات این گروه از محققان، به‌طور کلی، نرخ رو به افزایش چاقی در کشورها را یک نتیجه جانبی از افزایش رفاه اجتماعی در پیشرفت تکنولوژیک و اجتماعی توصیف می‌کند. به عبارت دیگر، این محققان، افزایش چاقی در این سال‌ها را نتیجه توسعه و رشد اقتصادی کشورها و در دسترس بودن کالاها می‌دانند. این همان چیزی است که ژان باتیست سی، اقتصاددان معروف فرانسوی و یکی از معروف‌ترین اقتصاددانان مکتب کلاسیک، بیان می‌کند. سی معتقد بود که «عرضه، تقاضای خود را به وجود می‌آورد». همین عقیده سی بعدها با نام «قانون سی» یا قانون بازارها شناخته شد که محور اصلی نظریه تعادل اشتغال کامل کلاسیک‌ها محسوب می‌شود. اگر‌چه قانون سی را امروز به افسانه تشبیه کرده‌اند، ولی باید توجه داشت که مبنای این فکر، هنوز مورد قبول بسیاری از اقتصاددانان نظام سرمایه‌داری است. با وجود این، مطالعات انجام‌شده در بررسی علل افزایش نرخ چاقی بیان می‌کنند که ممکن است افزایش نرخ چاقی به دلیل کاهش هزینه‌های پولی و زمانی مصرف مواد غذایی باشد که به نوآوری‌های تکنولوژیک در تولید، نگهداری و توزیع مواد غذایی نسبت داده می‌شود. علاوه بر این، افزایش هزینه-فرصت فعالیت بدنی به دلیل ماهیت بی‌تحرک فزاینده اشتغال و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل که حومه‌نشینی را امکان‌پذیر کرده است نیز می‌تواند دلیل مورد قبولی باشد. به عبارت دیگر، با پیشرفت تکنولوژی و در دسترس بودن وسایل نقلیه باکیفیت‌تر، افراد فعالیت بدنی و تحرک کمتری نسبت به گذشته‌ها دارند که باعث افزایش وزن آنها می‌شود. به هر روی، محققانی که در رشته‌های مختلف به دنبال یافتن علل افزایش چاقی در کشورها در سال‌های اخیر بودند به نتایج متنوعی رسیدند که هر کدام از اینها می‌تواند دلیلی برای این افزایش نرخ چاقی باشد. یکی دیگر از علت‌هایی که در این پژوهش‌ها به آن اشاره شده است، اثرات جانبی مصرف یا ترک دخانیات همچون سیگار است.

گزارش مطالعات عمومی درباره سیگار در سال 1964 نشان داد که سیگار به افزایش مخاطرات برای سلامتی مانند سرطان ریه و بیماری قلبی منجر می‌شود و خطر مرگ را افزایش می‌دهد. همین موضوع باعث شد که دولت‌های فدرال و ایالتی آمریکا، کمپین‌هایی را با هدف کنترل تنباکو از طریق ایجاد محدودیت‌های تبلیغاتی، برنامه‌های انتشار اطلاعات، مالیات بر سیگار و ممنوعیت سیگار کشیدن در مکان‌های عمومی راه‌اندازی کردند. در نتیجه، این اقدامات باعث کاهش مصرف تنباکو در ایالات متحده از 42 درصد به 19 درصد بین سال‌های 1965 تا 2010 شد. نیکوتینی که در سیگار وجود دارد باعث افزایش متابولیسم، کاهش اشتها و به نوعی سرکوب‌کننده آن است. خواص سرکوب‌کننده اشتهای نیکوتین می‌تواند موجب خوردن کمتر و در نتیجه کاهش وزن بدن شود. تحریک متابولیسم نیز به این معنی است که در یک فعالیت بدنی ثابت، کالری بیشتری سوزانده می‌شود و وزن را بیشتر کاهش می‌دهد. از این‌رو، ترک و کاهش مصرف سیگار بی‌شک بر میزان مصرف غذایی و افزایش وزن تاثیرگذار خواهد بود. با توجه به کاهش مصرف سیگار پس از دهه 1960 در آمریکا، می‌توان انتظار افزایش وزن و چاقی در این کشور را داشت. در همین راستا، این پژوهش به بررسی این موضوع پرداخته است.

یافته‌های پژوهش

مطالعات اقتصادی در این زمینه به دنبال یافتن عامل برون‌زایی بودند که تغییرات مصرف در سیگار از طریق آن بر چاقی و BMI افراد جامعه تاثیر می‌گذارد. نتایج این مطالعات با یکدیگر متفاوت بودند. برخی از این مطالعات مانند چو و همکاران (2004)، رشاد و همکاران (2006) و باوم (2009) نشان دادند که ارتباط مثبتی بین هزینه یک پاکت سیگار و BMI وجود دارد. به عبارت دیگر، افزایش هزینه سیگار به عنوان یک عامل اقتصادی باعث کاهش مصرف سیگار می‌شود و این کاهش مصرف سیگار به افزایش وزن و شاخص توده بدنی افراد منجر خواهد شد. با وجود این، پژوهش‌های گروبر و فراکس (2006)، کورتمانچ (2009) و وهبی و کورتمانچ (2012) نشان می‌دهند که تاثیر هزینه‌های سیگار بر BMI در واقع منفی است. به دلیل وجود همین تناقضات در نتایج این مطالعات، کورتمانش، چرنیس و اوکرت به بررسی همین موضوع پرداختند. نتایج بررسی آنها نشان می‌دهد که ترک کردن سیگار باعث افزایش 5 /1 تا 7 /1 واحد در شاخص توده بدنی (BMI) و افزایش پنج‌کیلویی در وزن افراد در یک سال می‌شود. در بلندمدت و در حدود پنج سال نیز این ‌روند ادامه‌دار خواهد بود و وزن افراد در این دوره 5 /5 کیلو افزایش می‌یابد. در نهایت، یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که کاهش مصرف سیگار، 14 درصد از افزایش وزن افراد در دهه‌های گذشته را توضیح می‌دهد.

جمع‌بندی

در اوایل دهه 1960، با مطلع شدن دولت‌ها از مضرات سیگار و عوارض جانبی آن بر روی سلامت افراد، بسیاری از دولت‌ها از جمله آمریکا شروع به اجرای برنامه‌هایی با هدف کنترل مصرف توتون و سیگار کردند. در نتیجه این اقدامات مصرف سیگار در آمریکا طی سال‌های 1965 تا 2010 به میزان قابل توجهی کاهش یافت. برخی از پژوهش‌هایی که به بررسی دلایل افزایش چاقی در آمریکا پرداخته بودند، این افزایش را به کاهش مصرف سیگار مربوط دانستند. در همین راستا، کورتمانش، چرنیس و اوکرت در پژوهشی با نام «تاثیر سیگار کشیدن بر چاقی» به بررسی این موضوع پرداختند. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که کاهش مصرف سیگار باعث افزایش وزن افراد می‌شود و به میزان 14 درصد از افزایش چاقی افراد در دهه‌های اخیر در آمریکا را توضیح می‌دهد.