خطر در کمین

  جواد حیدریان: آب عنصر حیاتی است که نه‌تنها در ایران و دیگر سرزمین‌های خشک و گرم بلکه در غالب کشورهای دنیا که اهمیت آن درک شده، دارای قانون مالکیت عمومی، قیمت‌گذاری، مدیریت و نگهداری منابع و عرضه به مردم است. شکل‌گیری توسعه بر مبنای آب اتفاق می‌افتد. توسعه به نحوی به پایداری سرزمین نیز مربوط است. سرزمین‌هایی که با بحران آب مواجه هستند روندهای توسعه‌ای پایداری را تجربه نمی‌کنند. برداشت و بهره‌برداری از منابع آب به همان اندازه که می‌تواند روندهای توسعه اقتصادی را شکل دهد، می‌تواند بستر تنش‌های اجتماعی و سیاسی را فراهم آورد از سویی می‌تواند زمینه تسریع خشیدگی سرزمین را موجب شود. در ایران به‌رغم اینکه آب از دیرباز به عنوان یک چالش مطرح بوده، اما قانون مشخصی برای مدیریت و مالکیت آن وجود نداشته است.

بر اساس پیش‌نویس قانون آب، مالکیت عمومی و ملی آب باید پیش‌بینی شود. بر اساس پیش‌نویس تمامی آب‌های جاری در رودخانه‌ها و انهار طبیعی و دره‌ها و جویبارها و هر مسیر طبیعی دیگر اعم از سطحی و زیرزمینی و همچنین سیلاب‌ها و فاضلاب‌ها و زه‌آب‌ها و دریاچه‌ها و مرداب‌ها و برکه‌های طبیعی و چشمه‌سارها و آب‌های معدنی و منابع آب‌های زیرزمینی ثروت ملی محسوب شده و متعلق به عموم‌ است و مسوولیت حفظ و بهره‌برداری این ثروت ملی در اختیار دولت است.

هدف از شکل‌گیری قانون آب؛ تضمین حق دسترسی عموم به آب، استفاده بهینه از آن با رعایت منافع ملی، مصالح عامه و حقوق نسل‌های آینده، ارتقای پایداری محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی، تامین توامان امنیت آبی و غذایی کشور با استفاده از مشارکت آحاد جامعه است. بر اساس این قانون ارکان ساختار مدیریت آب عبارت‌اند از: الف- سطح ملی: شورای عالی آب و وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان ارکان اصلی مدیریت آب کشور. ب- سطح حوضه ‌آبریز: کمیسیون‌های حوضه‌ آبریز (اصلی و فرعی) و سازمان‌های حوضه ‌آبریز به‌عنوان دبیرخانه کمیسیون‌های حوضه ‌آبریز. ج- سطح استانی: کارگروه‌های استانی آب، شرکت‌های آب‌منطقه‌ای و شرکت‌های آب و فاضلاب استان. بر این اساس دولت موظف است با همکاری سایر قوا و به‌منظور حفظ حاکمیت، امنیت و منافع ملی و ارتقای اصل حسن همجواری، اقدامات لازم را درباره انعقاد و اجرای معاهدات مربوط به حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب مرزی و مشترک، اعم از سطحی، زیرزمینی و غیرمتعارف، با دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی دیگر معمول کند. با این حال پرسش‌های بسیاری در این زمینه مطرح است که شکل‌گیری قانون آب چه نیازهایی از وضعیت آب و محیط زیست سرزمین ما را رفع می‌کند؟ ملی شدن صنعت آب به چه معنی است؟ اگر آب ملی می‌شود از مصرف آن کاسته می‌شود یا صرفاً در حیطه اختیار دولت قرار می‌گیرد؟ چرا قانون آب تا پیش از این در ایران مصوب نشده بود؟ چه موانعی بر سر راه ملی شدن آب وجود داشته است؟