دیوار بلند بی‌اعتمادی

  زهرا اکبری: ایران و عربستان سعودی به عنوان دو قدرت منطقه‌ای از دیرباز به عنوان دو رقیب اصلی در منطقه خاورمیانه شناخته می‌شدند، که همواره روابطی توام با فرازو‌نشیب‌های فراوان را در تاریخ تعاملات خود تجربه کرده‌اند. این روابط با وقوع انقلاب اسلامی در ایران وارد فاز جدیدی شده و حالت خصمانه‌تری به خود گرفته است. هر چند در برخی از دوره‌ها شاهد گسترش روابط و تنش‌زدایی میان این دو کشور بوده‌ایم؛ اما همواره میزانی از رقابت و خصومت میان ایران و عربستان وجود داشته است. طی سال‌های اخیر روابط میان دو کشور پیچیده‌تر شده و ابعاد جدیدی به خود گرفته است. خیزش‌های عربی آغازگر تنشی آشکار در روابط ایران و عربستان بود. اختلاف دیدگاه تهران و ریاض در برخورد با اتفاقات رخ‌داده در جهان عرب و تفاسیر متفاوت آنها از این تحولات، دامنه بی‌اعتمادی میان دو کشور را افزایش داد. عربستان به دلیل ماهیت محافظه‌کارانه‌اش، تلاش داشت مانع از سرایت خیزش‌های عربی به دیگر کشورهای منطقه شود و در برخی کشورها از جمله بحرین مستقیماً وارد عمل شد و در دیگر کشورها نیز تلاش کرد تحولات را مدیریت کند؛ اما نگاه ایران به این تحولات مثبت بود و از بیداری اسلامی در کشورهای عربی استقبال کرد. در واقع رقابت تهران و ریاض از سال 2011 در قالب تحولات مرسوم به بیداری اسلامی یا بهار عربی در سراسر منطقه خاورمیانه گسترش یافته و جای خود را به منازعه میان دو کشور داده است. اوج تنش‌های ایران و عربستان را می‌توان در ماجرای اعدام شیخ نمر و اعتراض‌ها به آن در ایران دید. در طی این ماجرا روابط دیپلماتیک ایران و عربستان قطع شد و جنگ نیابتی دو کشور در منطقه ابعاد تازه‌ای به خود گرفت. از نظر بسیاری از تحلیلگران کار دیپلماسی ایران از زمانی گره خورد که عده‌ای از دیوار سفارت عربستان بالا رفتند و روابط دو کشور را تیره‌وتار کردند. با وجود اینکه دشمنی‌های آشکار در طول سال‌های گذشته، دیوار بلندی از بی‌اعتمادی را بین دو کشور به وجود آورده، نشانه‌هایی از تحول در روابط بین ایران و عربستان آغاز شده است. در همین راستا محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، در اظهاراتی کم‌سابقه از تمایل کشورش به بهبود روابط با ایران گفت: «در نهایت ایران یک کشور همسایه است، همه ما امیدواریم که رابطه خوب و متمایزی با ایران برقرار کنیم.» در طرف مقابل هم سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه، تمایل ایران را برای مذاکره با عربستان ابراز کرد. هرچند واضح است که مشکلات ایران و عربستان که در بُعدهای مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی این دو کشور را رودرروی هم قرار داده است به سادگی قابل حل نیستند، با این حال مذاکره میان دو کشور می‌تواند گام نخست برای تنش‌زدایی باشد.