قانون خلق

 ترجمه: جواد طهماسبی

یکی از مبانی اصلی نرم‌افزارهای منبع باز که به‌طور رایگان برای همگان در دسترس‌اند آن است که زیرمبنای اقتصاد دیجیتال را بسازد. اکثر وب‌سایت‌های جهان از دو برنامه منبع باز آپاچی (Apache) و ان جینکس (Nginx) استفاده می‌کنند. اکثر سرورهای کامپیوتری هم قدرت خود را از یک برنامه مشابه به نام لینوکس (Linux) می‌گیرند که مبنای سیستم عامل اندروید گوگل به‌شمار می‌رود. برنامه کوبرنتس (Kubernetes) که برای مدیریت بار کاری رایانش ابری کاربرد دارد نیز منبع باز است. یک جامعه جهانی متشکل از توسعه‌دهندگان وظیفه نگهداری و بهبود این نرم‌افزار را بر عهده دارند. چین که مدت‌ها در حاشیه آن جامعه قرار داشت در سال‌های اخیر به بخشی جدایی‌ناپذیر از آن تبدیل شده است. چین پس از آمریکا و هند میزبان بزرگ‌ترین گروه توسعه‌دهندگان است و آنها را در گیت‌هاب (GitHub) بزرگ‌ترین مخزن نرم‌افزارهای منبع باز جای می‌دهد. بزرگ‌ترین غول‌های فناوری چین از جمله علی بابا، بیدو و هوآوی حامیان مالی و مشارکت‌کنندگان اصلی منبع باز هستند. چین به‌ویژه فعالیت زیادی در توسعه مدل‌های هوش مصنوعی منبع باز دارد که از آن میان می‌توان به بنگاه نوپای دیپ سیک 

(Deep Seek) اشاره کرد که در ماه ژانویه جهان را تکان داد و مدل پیشرفته‌ای را معرفی کرد که با ساده‌ترین امکانات ساخته بود. طبق گزارش وب‌سایت «تحلیل مصنوعی»، ۱۲ مدل از ۱۵ مدل برتر منبع باز چینی هستند. علاقه‌مندی جدید چین به منبع باز به این خاطر است که آمریکا تلاش می‌کند جلوی رقیب خود را بگیرد. مهار دسترسی چین به کدهایی که به راحتی در فضای آنلاین در دسترس‌اند برای یک دولت خارجی دشواری زیادی دارد. رن ژنگ فی (Ren Jhengfei) بنیان‌گذار هوآوی به روزنامه خلق، ارگان حزب کمونیست، گفت که محدودیت‌های آمریکا بر فناوری جای نگرانی ندارد چون «هزاران نرم‌افزار منبع باز وجود دارند که می‌توانند نیاز کل جامعه را برطرف کنند».  با این حال، افزایش توانمندی چین در منبع باز که بر شفافیت و عدم تمرکز اتکا دارد برای یک دولت خودکامه عجیب به نظر می‌رسد. جنبش منبع باز چین برای اولین بار در اواسط دهه ۲۰۱۰ توجه‌ها را جلب کرد. ریچارد لین بنیان‌گذار همکار شرکت کیوانشی (Kaiyuanshe) که گروهی طرفدار منبع باز است به خوبی به خاطر می‌آورد که اولین پذیرندگان منبع باز توسعه‌دهندگانی بودند که صرفاً نرم‌افزار رایگان می‌خواستند. این علاقه‌مندی زمانی تغییر کرد که آنها متوجه شدند که مشارکت در پروژه‌های منبع باز چشم‌انداز حرفه‌ای آنها را بهبود می‌بخشد. بنگاه‌های بزرگ به‌سرعت به آنها ملحق شدند و شرکت‌هایی مانند هوآوی از کارهای منبع باز حمایت کردند تا بتوانند استعدادها را جذب کنند و با به اشتراک‌گذاری فناوری‌ها، هزینه‌ها را کاهش دهند.  این شتاب در سال ۲۰۱۹ و زمانی شدت گرفت که آمریکا هوآوی را از استفاده از اندروید منع کرد. تلاش برای قطع وابستگی به فناوری‌های غربی اهمیتی اضطراری پیدا کرد . منبع باز روش سریع‌تری برای بنگاه‌های فناوری چینی بود تا از کدهای موجود استفاده کنند و برنامه‌هایشان را با کمک جامعه گسترده توسعه‌دهندگان کشور بسازند. هوآوی در سال ۲۰۲۰ سیستم عامل منبع باز اوپن هارمونی را برای تلفن‌های هوشمند و دیگر ابزارها معرفی کرد. این شرکت به همراه علی بابا، بیدو و تنسنت بنیاد اوپن اتم را تاسیس کرد که وظیفه توسعه منبع باز را بر عهده داشت. چین نه‌تنها به‌سرعت به یک مشارکت‌کننده بزرگ در برنامه‌های منبع باز تبدیل شد بلکه از اولین پذیرندگان چنین نرم‌افزاری بود. بنگاه تجارت الکترونیکی JD.com یکی از اولین بنگاه‌هایی بود که به کوبرنتس پیوست.  به تازگی هوش مصنوعی جنبش منبع باز را تقویت کرده است. شرکت‌های چینی و دولت آن مدل‌های باز را سریع‌ترین راه برای پر کردن فاصله خود با آمریکا می‌دانند. مدل‌های دیپ سیک بیشترین توجهات را جلب کرده‌اند اما مدل کوون (Qwen) ساخت علی بابا نیز رتبه بالایی دارد و بیدو اعلام کرد که به زودی مدل پشتیبان روبات گفت‌وگوی ارنی (Ernie) را باز می‌کند.  اشتیاق چین به فناوری باز به سخت‌افزارها هم تعمیم می‌یابد. بنگاه نوپای روباتیکی یونی‌تری (Unitree) داده‌های آموزش، الگوریتم‌ها و طراحی‌های سخت‌افزاری خود را رایگان در اختیار دیگران می‌گذارد تا به شکل‌دهی استانداردهای جهانی کمک کند. نیمه‌رساناها نمونه دیگری از این موضوع هستند. چین به طرح‌های بنگاه‌های تراشه غربی وابسته است. دولت در تلاش برای رسیدن به خودکفایی بنگاه‌ها را به پذیرش RISC-V تشویق می‌کند. دانشگاه کالیفرنیا، برکلی این ساختار تراشه‌ای باز را توسعه داده است.  بسیاری از بنگاه‌های چینی امیدوارند که فناوری شفاف‌تر به پذیرش بیشتر محصولاتشان در خارج کمک کند. اما چنین چیزی اتفاق نمی‌افتد. سیستم عامل هوآوی نتوانست کاربران زیادی در خارج پیدا کند. برخی بنگاه‌های غربی مدل‌های دیپ سیک را آزمایش می‌کنند اما مدیرعامل یک شرکت نرم‌افزاری جهانی می‌گوید که بسیاری از مشتریان آن در خارج از چین اصلاً به ابزارهای هوش مصنوعی چینی علاقه ندارند. برخی از آنها نگران اختلالات ناشی از محدودیت‌های آینده آمریکا هستند. دیگران از این می‌ترسند که درهای پشتی مخفی در کدها امکان جاسوسی برای چین را فراهم سازند.  بلندپروازی‌های منبع باز چین ممکن است به روش‌های دیگر به انحراف کشیده شوند. کی نینک (Qi Ning) مهندس چینی نرم‌افزار اشاره می‌کند که در همایش‌های بین‌المللی مربوط به منبع باز حاضران مرتباً از ذکر اسامی همکاران چینی خود امتناع می‌کنند چون نگران ریسک اشتهار یا بازخوردهای منفی سیاسی هستند.  احتمالاً دولت آمریکا هم زندگی را برای توسعه‌دهندگان چینی منبع باز دشوار می‌کند. آقای کی می‌گوید که بسیاری از توسعه‌دهندگان چینی نگران دسترسی‌های آینده‌اند. دولت چین جایگزینی به نام Gitee  را برای GitHub معرفی کرد اما کدنویسان داخلی از آن استفاده نمی‌کنند. سال گذشته برخی از قانون‌گذاران آمریکایی از محدودیت دسترسی چین به RISC-V صحبت می‌کردند هرچند چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. دولت در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که تمام پروژه‌های موجود درGitee  مشمول نظارت مقامات خواهند شد و کدنویسان باید از قانون چین پیروی کنند.  الگوی مشابهی در حوزه هوش مصنوعی دیده می‌شود. طبق قانون چین، مدل‌هایی که محتواهای زیان‌بار برای انسجام ملی و هماهنگی اجتماعی تولید کنند ممنوع خواهند شد. سکوی فرانسوی-آمریکایی Hugging Face در سال ۲۰۲۳ به بهانه به اشتراک‌گذاری مدل‌های هوش مصنوعی منبع باز از داخل چین از دسترسی خارج شد.  جنبش منبع باز چین بی‌طرف است و توسعه‌دهندگان و بنگاه‌های فناوری آن را پیش می‌برند. دولت نیز تاکنون آن را تشویق کرده است چون با اهداف آن در زمینه تسریع نوآوری داخلی و کاهش اتکا به فناوری‌های غربی همخوانی دارد. اما اگر رهبران چین فرهنگ آزادی و آزمایش -که فناوری‌های باز به آن متکی هستند- را محدود کند توانایی‌های بالقوه آن کاهش خواهد یافت.