تحصیل کنسروی
کودکان ناکام در مدارس کشورهای فقیر
پولینا بیکا در پایان شعر و بازی کودکانه با صدای بلند میگوید، «آفرین به شما». کل کلاس با هم فریاد می‌زنند، «آفرین به من». خانم بیکا مدیر یک مدرسه ابتدایی دولتی در ایالت ایدو در جنوب نیجریه است. برای رسیدن به مدرسه باید از یک جاده خاکی عبور کرد. مدرسه او 140 دانش‌آموز اما فقط سه معلم دارد. وقتی ما از مدرسه او بازدید کردیم خانم بیکا هم خوشحال و هم دستپاچه به نظر می‌رسید. مدرسه خانم بیکا با تمام کمبودهایش یک مزیت دارد. وزارت آموزش و پرورش ایالت در آغاز امسال به هر کدام از معلمان یک تبلت کوچک با صفحه لمسی سیاه و سفید داد. آنها هر دو هفته یک‌بار از آن برای دانلود متونی استفاده می‌کنند که با جزئیات کامل نحوه تدریس هر درس را بیان می‌کند. این متون به معلمان توضیح می‌دهند که چه بگویند، چه چیز بر روی تخته سیاه بنویسند و حتی چه موقع در کلاس قدم بزنند. خانم بیکا میگوید این روش جدید کار به معلمان کمک می‌کند وقتی را که قبلاً به نوشتن طرح درس اختصاص می‌دادند برای کارهای دیگر نگه دارند. مهارت خواندن دانش‌آموزان نیز بهتر شده است.
این روش ضرورت زیادی دارد چراکه آموزش در اکثر نقاط جهان بسیار ضعیف عمل می‌کند. در سراسر جهان در حال توسعه بسیاری از کودکان دانش‌آموز حتی پس از گذراندن چند سال در مدرسه چیزی نمی‌آموزند. طبق گزارش بانک جهانی کمتر از نیمی از کودکان در کشورهای دارای درآمد کم و متوسط پس از پایان مقطع ابتدایی قادر به خواندن یک متن کوتاه هستند. این نسبت در آفریقای زیر صحرای کبیر به 10 درصد می‌رسد. آزمایش‌هایی از قبیل آنچه در نیجریه اتفاق می‌افتد یکی از تلاش‌هایی است که در جهت بهبود امور صورت می‌گیرد. البته مخالفت‌های شدید را هم می‌توان از جانب منتقدانی دید که این روش را یک چرخش اشتباه می‌دانند.
اصلاحات ایالت ایدو در سال 2018 آغاز شد. گادوین اوبازکی فرماندار ایالت مدارس ضعیف را یکی از دلایل مهاجرت جوانان از آنجا می‌داند. برخی از این جوانان به دام قاچاقچیان انسان می‌افتند که به آنها وعده زندگی بهتر در اروپا می‌دهند. از آن زمان، دولت به بیش از 15 هزار معلم تبلت و خدمات آموزشی ارائه داده است. معلمان نیز به نوبه خود درس‌های جدید را به بیش از 300 هزار دانش‌آموز ارائه می‌دهند که اکثر آنها در مقطع ابتدایی هستند. در هر روز معین، کودکان سرتاسر ایالت درس‌های یکسانی را می‌خوانند که در تبلت معلمان آمده‌اند. شرکت آموزشی نیوگلوب (Newglobe) فناوری و خدمات آموزشی را فراهم می‌کند. سه آمریکایی این شرکت را در سال 2007 تاسیس کردند. در سال 2016 ارزش شرکت به 250 میلیون دلار رسید. شرکت نیوگلوب روش خود را در زمان اداره زنجیره‌ای از مدارس خصوصی کم‌هزینه در کنیا توسعه داد. مطالعه پژوهشگران دانشگاهی از جمله مایکل کرمر (Kremer) اقتصاددان توسعه در دانشگاه شیکاگو نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که در مدارس ابتدایی نیوگلوب حضور داشتند ظرف دو سال معادل یک سال تحصیل اضافه از همتایانشان در دیگر مدارس جلو افتادند.
ایدو اولین ایالتی بود که با شرکت نیوگلوب قرارداد بست اما روش این شرکت در لاگوس، بزرگ‌ترین شهر کشور نیز اجرا می‌شود. شرکت به زودی کار خود را در ایالت مانیپور (Manipur) در شمال شرق هند و همچنین در روآندا آغاز خواهد کرد. هم‌اکنون حدود یک میلیون کودک در کلاس‌هایی درس می‌خوانند که از روش نیوگلوب بهره می‌برند. این تعداد بسیار بیشتر از شمار دانش‌آموزانی است که به مدارس خصوصی آن شرکت می‌روند.
شرکت مشتریان فراوانی به‌دست آورده است اما مخالفان زیادی نیز در میان متخصصان تعلیم و تربیت دارد. مدارس خصوصی آن از مدت‌ها قبل آماج انتقادها و مخالفت‌های اتحادیه‌های معلمان و برخی سازمان‌های مردم‌نهاد بین‌المللی بوده‌اند. بسیاری از آنها مخالف حضور شرکت‌های منفعت‌طلب در حوزه آموزش هستند. دیگران به استفاده از فرآیند تولید انبوه در حرفه‌ای که ماهیت مهارتی و هنرمندانه دارد اعتراض می‌کنند.
دنیس سینیولو (Sinyolo) از گروه جهانی اتحادیه‌های معلمان میگوید، «درس‌های تجویزشده تدریس را تضعیف و یادگیری طوطی‌وار و تمرین برای امتحان را تشویق می‌کنند». به گفته او طرح درس‌های خوب با توجه به محیط محلی و نیازهای تک‌تک دانش‌آموزان نوشته می‌شوند. اگر یک طرح درس سودمند نیفتاد باید آزادی تغییر مسیر در میانه درس وجود داشته باشد. در تدریس هیچ الگویی وجود ندارد که برای همگان مناسب باشد.
بازدید از مدارس ایدو درکی از آنچه اتفاق می‌افتد به ما می‌دهد. طبیعتاً هزاران راه برای تدریس غلط یک درس تجویزشده وجود دارد. اما در نیجریه هدف آن است که جذابیت و سودمندی کلاس‌ها بالا برود. متون تجویزشده شامل اقداماتی هستند که به‌طور عادی در مدارس کشورهای ثروتمند اجرا می‌شوند اما کشورهای فقیر از آنها غفلت می‌کنند. از میان این اقدامات می‌توان به وقفه‌های مرتب برای طرح سوالات در کلاس به جای تدریس و سخنرانی طولانی‌مدت در پای تخته یا تشویق دانش‌آموزان به حل یک مساله با همکاری دانش‌آموز کناری اشاره کرد.
همچنین، طرح درس‌های دقیق تجویزی قصد دارند بار نوشتن طرح درس را از دوش معلمان بردارند. طرفداران می‌گویند این روش وقت و انرژی معلمان برای دیگر اقدامات از جمله اطمینان از مشارکت دانش‌آموزان را آزاد می‌کند. معلمان مدارس ایدو آموخته‌اند که هرگاه احساس کنند دانش‌آموزان خسته و بی‌قرار شده‌اند آنها را به بازی‌ها و آوازهای کوتاه بکشانند. خانم بیکا میگوید اوضاع در مقایسه با گذشته بهتر شده است. در گذشته دانش‌آموزانی که خسته و بی‌حوصله می‌شدند از مدرسه فرار می‌کردند و به خانه می‌رفتند. گاهی اوقات هم به خاطر بی‌توجهی با ترکه تنبیه می‌شدند.
تغییرات چیزی بیشتر از سبک تدریس را دربر می‌گیرند. مطالعه‌ای که در سال 2010 انتشار یافت بیان می‌کند که در هر روز حدود یک‌پنجم از معلمان ابتدایی نیجریه در سر کلاس حاضر نمی‌شدند. مطالعات قبل‌تر نشان می‌دهند که فقط یک‌سوم زمان کلاس مفید بود. در استان ایدو تبلت‌ها زمان ورود معلمان را ثبت می‌کنند. آنها می‌توانند بگویند که یک معلم سریع‌تر از زمان مناسب تدریس را انجام داده یا درس را نیمه‌کاره رها کرده است. در آن سوی بازی تیمی از مقامات وجود دارد که هر کدام بر 10 مدرسه نظارت می‌کنند. آنها تدریس را زیر نظر دارند و معلمان را آموزش می‌دهند. داده‌های تبلت‌ها به کمک این تیم می‌آید.
کیفیت بالای متون راهنما و داده‌های تبلت‌ها باعث شد برنامه ایالت ایدو برجسته‌تر از دیگر تلاش‌هایی باشد که در جهت بهبود آموزش در مدارس انجام می‌گیرند. اما این برنامه نقاط مشترک زیادی هم با مجموعه گسترده‌ای از اصلاحاتی دارد که با عنوان «آموزش ساختاری» می‌آیند و اکثر آنها کمتر مناقشه‌برانگیز هستند. می‌توان چنین نتیجه گرفت که تاکید انحصاری بر یک چیز خوب، مثلاً کتاب‌های درسی، اغلب به جایی نمی‌رسد. دستاوردهای بزرگ به کشیدن همزمان چندین اهرم نیاز دارند. بنابراین ارائه مواد آموزشی بیشتر به دانش‌آموزان و طرح درس‌های بهتر به معلمان باید با دوره‌های مدرن تربیت معلم و مربی همراه باشد.
در سال 2020 یک گروه تخصصی به ابتکار بانک جهانی و دیگر سازمان‌ها برگزار شد. آنها به این نتیجه رسیدند که این امور بهترین چیزهایی هستند که در اصلاحات آموزشی باید برایشان هزینه کرد. چند سال گذشته این رویکرد در گامبیا، غنا، نپال و سنگال به‌کار گرفته شد. برنامه‌ای که در مدارس دولتی کنیا به اجرا درآمد شمار دانش‌آموزانی را که به سطح استاندارد ملی در زبان انگلیسی می‌رسند تا 30 درصد افزایش داد.
کاربردی در همه‌جا
اما طرفداران رویکردهای ساختاری در آموزش مدارس صرفاً در کشورهای فقیر نیستند. به عنوان مثال در آمریکا روزبه‌روز آشکارتر می‌شود که مدارس در آموزش خواندن از روش‌های به ظاهر مدرن اما بی‌اثر «کودک‌محور» استفاده می‌کنند. روش‌هایی که دیگر کشورهای پیشرفته از جمله بریتانیا آنها را کنار گذاشته‌اند. برنامه‌های آموزشی که قبلاً ازمدافتاده تلقی می‌شدند یک‌بار دیگر پرطرفدار شده‌اند.
شرکت انتشاراتی مک گروهیل در آمریکا مجموعه‌ای از دوره‌های آموزشی تجویزشده را برای دانش‌آموزان ابتدایی عرضه می‌کند. برایان ویکمن (Wickman) از موسسه ملی آموزشی مستقیم در اورگان میگوید هنگام تدریس به کودکان خردسال باید از ساده‌ترین و شفاف‌ترین زبان ممکن استفاده کرد. به گفته او همان‌گونه که چیزهای دیگری مانند نمایش‌ها با توجه به متون اجرا می‌شوند نباید تعجب کرد که درس‌ها را هم می‌توان با پیروی از متون آموزش داد بدون آنکه کودکان خسته و دلزده شوند.
برنامه «موفقیت برای همه» که در برخی مدارس آمریکا و بریتانیا اجرا می‌شود بر اساس همکاری در یادگیری است و کودکان را تشویق می‌کند تا در گروه‌های کوچک با یکدیگر مسائل را حل کنند. اما بسیاری از دیگر فعالیت‌های کلاسی ساختاربندی و تجویزشده هستند. نانسی مادن (Maden) از دانشگاه جان هاپکینز و یکی از بنیانگذاران برنامه موفقیت برای همه عقیده دارد که متون تجویزشده به معلمان کمک می‌کنند تا تکنیک‌هایی را بپذیرند که بر اساس تحقیقات بهترین‌ها هستند. از میان این تکنیک‌ها می‌توان به ارائه بازخورد سریع و مرتب به کودکان و علاقه‌مند نگه داشتن آنها اشاره کرد.
خانم مادن میگوید از معلمانی که با تکنیک‌های برنامه او آشنا هستند انتظار نمی‌رود که متون را موبه‌مو اجرا کنند. اما در گذشته که تیمش برای آموزش رویکرد جدید به معلمان از کارگاه‌های آموزشی استفاده می‌کرد فقط تعداد اندکی از معلمان پس از بازگشت به کلاس روش‌های جدید را اجرا می‌کردند. او می‌پذیرد که معلمان گاهی اوقات مخالف محدودیت‌هایی هستند که متون به آنها تحمیل می‌کنند و می‌گویند اینها چیزهایی نیستند که در تربیت معلم به ما گفته‌اند. اما وقتی می‌بینند که کودکان به سرعت در حال پیشرفت هستند متون طرفداران بیشتری پیدا می‌کنند. خانم ویکمن به این نکته اشاره دارد که بسیاری از افراد حرفه‌ای دیگر مانند خلبانان و جراحان که آموزش‌های گسترده‌ای دیده‌اند نیز رویکردهایی دارند که باید موبه‌مو اجرا شوند. در آن حوزه‌ها نیز در ابتدا مخالفت‌هایی شبیه مخالفت معلمان دیده می‌شود اما پس از مدتی این رویکردهای سخت‌گیرانه هم به‌طور گسترده‌ای پذیرفته می‌شوند. آنها تعداد اشتباهات را کاهش و روش‌های بهتری برای انجام کارها ارائه می‌دهند.
در استان ایدو آقای اوبازکی هنوز باید چیزهای زیادی را ثابت کند. تحلیلی که در سال 2019 از سوی دولت ایالتی و شرکت نیوگلوب انتشار یافت ادعا می‌کند که در اولین سال اصلاحات کودکان در یک ترم به اندازه یک سال مطلب آموختند. اما این پروژه هنوز به ارزیابی‌های شدید مستقل نیاز دارد. بسیاری از شواهدی که استفاده از متون تجویزشده در مدارس را تایید می‌کنند به سواد پایه و ریاضیات در میان کودکان خردسال اشاره می‌کنند. در ایدو برای تدریس تمام درس‌ها و حتی برای نوجوانان مدارس راهنمایی هم از متون تجویزشده استفاده می‌شود.
هنوز استفاده از متون یک موضوع مناقشه‌برانگیز است. به عنوان مثال بانک جهانی عقیده دارد که متون بسیار دقیق و کلمه‌به‌کلمه کارایی کمتری از متون ساده و معمولی دارند. گروه غیرانتفاعی آمریکایی RTI در سال 2018 به تحلیل اصلاحات در 19 مدرسه در 13 کشور از جمله اتیوپی و اوگاندا پرداخت و به این نتیجه رسید که برنامه‌هایی که ماهیت تجویزی کمتری دارند و به عنوان مثال شامل یک صفحه یادداشت برای هر روز می‌شوند نتایج بهتری از متون کامل ایجاد می‌کنند. طرفداران رویکردهای ملایم می‌گویند که اعطای اندکی آزادی به معلمان برای اعمال نظرات خودشان باعث می‌شود این رویکردها را بهتر بپذیرند.
به نظر می‌رسد رویکرد ایدو موفق شده حمایت اکثر معلمان بومی را جلب کند. آقای اوبازکی فرماندار ایالت میگوید معلمان از مدت‌ها قبل احساس می‌کردند مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند و از آنها قدردانی نمی‌شود. او میگوید ارائه آموزش‌های حین کار و تجهیزات بیشتر انگیزه آنها را بالا برده است. فرماندار عقیده دارد جلب حمایت اتحادیه‌های معلمان از این پروژه به انتخاب مجددش در انتخابات سال 2020 کمک خواهد کرد. او میگوید، «این کار یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌های من بوده است».
