از کاراکاس تا آتن

  رضا طهماسبی: در سال 1396 که اقتصاد ایران برای اولین‌بار طی سال‌های پس از انقلاب، دومین سال پیاپی با تورم تک‌رقمی را تجربه می‌کرد، در مورد خطر ونزوئلایی شدن در صورت عدم انجام اصلاحات ساختاری هشدار داده شد. هشداری که پیش از آن هم ذکرش رفته بود اما در شماره 253 تجارت فردا که 16 دی‌ماه 96 منتشر شد، به دوری و نزدیکی ایران و ونزوئلا، (خواهران غریب) اشاره شد، تا از سال پس از آن و با قرار گرفتن تورم در مسیر جهش این خطر بیش از پیش احساس شود. نرخ تورم تا مرز 50 درصد بالا رفته اما فعلاً ایران از گردابی که ونزوئلا در آن گرفتار شد، فاصله دارد. در این میان گفته می‌شود آنچه تاکنون مانع از ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران شده، اوراق بدهی به عنوان ابزاری متعارف در سیاستگذاری اقتصادی است که ما آن را دیر یافته‌ایم اما باید در کاربردش به‌هوش باشیم.

مسعود نیلی، اقتصاددان، در شماره 407 تجارت فردا می‌گوید: «... امروز با اطمینان می‌گویم اگر اوراق منتشر نمی‌شد، همان نگرانی که شما بارها در مورد آن نوشتید به وقوع می‌پیوست؛ یعنی اقتصاد ایران ونزوئلایی می‌شد. اوراق بدهی کلید حل همه مشکلات اقتصاد ایران نبود اما دست‌کم توانست اقتصاد ایران را از ورطه ونزوئلایی شدن نجات دهد.» پولی کردن کسری بودجه هشداری بود که بسیاری از اقتصاددانان در سال‌های گذشته آن را با صدای بلند اعلام کردند و در نهایت نهادهای اصلی اقتصادی دولت مانند سازمان برنامه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی آن را پذیرفتند و اقتصاد ایران از سال 1395 به بعد بخشی از کسری بودجه خود را با انتشار اوراق بدهی جبران کرده است. روند انتشار اوراق نیز فزاینده بوده و حتی از آنچه در ابتدا در بودجه پیش‌بینی شده بود، فراتر رفته است. راه‌اندازی عملیات بازار باز و انتشار اوراق بدهی این امکان را به دولت می‌دهد که علاوه بر تامین کسری بودجه، بدهی‌های دولت را نیز به سمت شفاف شدن برای همه آحاد اقتصادی ببرد.

با این حال این استقراض اگرچه ریسک ایجاد تورم را تا حدود زیادی کاهش می‌دهد، البته به صفر نمی‌رساند و مداخله سیاستگذار می‌تواند از همین کانال هم تورم خلق کند، اما مساله ایفای تعهدات دولت در سررسید اوراق خود بحث مهمی است. دولت باید بتواند قرضی را که گرفته است، با سود آن در سررسید معینی بازگرداند و اگر این تعهدات از حد توانش فراتر رفته باشد، خود گرفتاری تازه‌ای برای دولت ایجاد می‌کند. به گونه‌ای که خطر تورم تبدیل به بحران بدهی می‌شود. بحرانی که چند سال قبل یقه دولت یونان را گرفت، و البته در آن کشور اروپایی خطر سهمگین‌تر بود چون استقراض خارجی انجام شده بود.

انتشار اوراق بدهی فعلاً ما را از یک ریسک نزدیک عبور داده اما در معرض ریسک دورتری قرار داده است. گرفتار شدن در چاله تعهدات سنگین می‌تواند همان بلایی را که سر دولت یونان آورد، این‌بار همراه با تورم به سوی اقتصاد ایران گسیل دارد. ما با ابزار اوراق بدهی آشنا شده‌ایم اما باید راه استفاده درست از آن را هم بلد باشیم.