بشارت ثبات
بررسی چشم‌انداز بازارها در گفتوگو با مهدی خدابنده‌لو
اخبار مثبت از مذاکرات احیای برجام به گوش می‌رسد و متاثر از همین اخبار، بازارها هم به تکاپو افتاده‌اند و تغییرات معناداری را در روزهای پایانی مرداد از سر می‌گذرانند. بازار ارز، سکه و طلا متاثر از اخبار مثبت احیای برجام کاهشی شد. بازار سهام هم متاثر از اخبار مثبت، حرکت روبه جلویی را دنبال کرد. این در حالی است که فعلاً باید منتظر ماند و دید بازار مسکن چه واکنشی به احتمال احیای برجام نشان می‌دهد. مهدی خدابنده‌لو در این گفتوگو به تفکیک درباره چشم‌انداز بازارها پس از توافق احتمالی سخن گفته است.
♦♦♦
با فرض سناریوی توافق‌ها بر سر احیای برجام و امضای معاهده، به نظر شما در بازار ارز چه تغییراتی اتفاق می‌افتد؟ قیمت دلار در چه محدوده‌ای ممکن است قرار گیرد؟
با فرض سناریوی امضای توافق بر سر احیای برجام در وین و کاهش یا رفع تحریم‌ها، می‌شود بازارها را به‌طور مجزا تحلیل کرد. زمانی که در مورد تحریم‌ها و رفع کامل آن یا مذاکرات برجام و احیای آن صحبت می‌کنیم، نخستین موضوعی که به ذهن همه متبادر می‌شود، موضوع قیمت دلار است. شاخصی که مردم به آن علاقه‌مندند و این شاخص را به‌صورت لحظه‌ای دنبال می‌کنند. قیمت دلار در حال حاضر در محدوده 30 هزار تومان است و البته تا محدوده 32 هزار تومان هم اوج گرفت اما با توجه به اثرپذیری از اخبار مثبت در روزهای پایانی مرداد درباره احتمال توافق بر سر احیای برجام، قیمت دلار با اصلاح روبه‌رو شد و به محدوده 30 هزار تومان برگشت. به نظر می‌رسد اگر مذاکرات احیای برجام به مرحله نهایی برسد و امضا شود، قیمت‌ها در بازار ارز به‌طور موقت به‌خاطر فضای روانی و احساسی که شکل می‌گیرد، افت 20درصدی را تجربه خواهد کرد. بدین معنا که دلار می‌تواند در محدوده 25 هزار تومان یا حتی در محدوده 24 تا 26 هزار تومان پایین بیاید. البته این اتفاق و تغییر در قیمت‌ها، اثر روانی دارد و شاید بیشتر از یک تا دو هفته این محدوده قیمتی، ثبات نداشته باشد.
با امضای معاهده احیای برجام، گشایش‌هایی شکل می‌گیرد، پول‌های بلوکه‌شده آزاد می‌شود، نقل و انتقال بدون محدودیت انجام و صادرات تسهیل می‌شود. با توجه به نظرسنجی‌های متعددی که صورت گرفته است، بسیاری تاکید دارند دلار احتمالاً در صورت احیای برجام، در محدوده 28 هزار تومان قرار گیرد. تیم تحلیلی ما با آنالیز و تجزیه و تحلیل شرایط، به این نتیجه رسیده‌اند که اگر توافق‌ها بر سر احیای برجام نهایی و امضا شود، قیمت دلار در محدوده 27 تا 28 هزار تومان قرار می‌گیرد. جدا از آثار روانی احیای برجام که می‌تواند دلار را تا 24 هزار تومان هم پایین بیاورد، در نهایت محدوده قیمت دلار به سطح 27 تا 28 هزار تومان برمی‌گردد.
برای ارزیابی بهتر درباره بازار ارز، بهتر است به زمان امضای برجام یا عقب‌تر، زمان امضای قطعنامه آتش‌بس جنگ ایران و عراق برگردیم که دلار بعد از امضای هر یک از توافق‌ها چه تغییری کرده و در چه مسیری قرار گرفته است. در مجموع به نظر می‌رسد به جز اثر مقطعی روانی که احیای برجام روی قیمت دلار می‌گذارد، بعد از آن، قیمت دلار از محدوده 27 تا 28 هزار تومان پایینتر نیاید.
البته تاکید می‌کنم دلار قیمت‌های پایینتر را به خود نخواهد دید، مگر اینکه اصلاحات اساسی و زیرساختی در اقتصاد انجام شود که با توجه به تجربه 10 الی 20 سال گذشته چنین عزمی در دولت‌ها دیده نمی‌‌شود. در واقع آن چیزی که در آینده می‌توانیم ببینیم، بستگی به سیاست‌های دولت و بانک مرکزی و شرایط کلان کشور دارد که سیاست و رویدادهای سیاسی چه تاثیری روی بخش اقتصاد دارد.
بحث درباره تعیین قیمت ارز بستگی به این دارد که با توجه به اینکه دولت کسری بودجه شدید دارد، از محل درآمدهای ارزی یا فروش نفت چگونه اوضاع مدیریت می‌شود و دولت با چه قیمتی می‌خواهد ارز را متعادل کند. به نظر می‌رسد این مساله تک‌عاملی نیست و به اولویت دولت و وزن (سهم) هر یک از عامل‌های اثرگذار، بستگی دارد.
اگر هم احیای برجام نهایی و امضا نشود، قیمت دلار در محدوده فعلی 30 هزار تومان باقی نمی‌ماند. اما اگر احیای برجام نهایی و امضا شود، دولت می‌تواند به‌صورت موقت، آن را در محدوده 27 تا 28 هزار تومان نگه دارد.
درباره بازار سهام با فرض سناریوی احیای برجام چه ارزیابی‌ای دارید؟
ارزیابی در مورد بازار سهام با توجه به نمادهای مختلف، متفاوت است. نمادهای خودرویی و بانک‌ها متاثر از اخبار مثبت مربوط به احیای برجام، رشد می‌کنند. شرکت‌هایی که درآمد ارزی دارند، پیش‌بینی می‌شود متاثر از اخبار مثبت احیای برجام، رشدی شوند. اگر روندهای گذشته را ارزیابی کنیم، شرکت‌های صادرات‌محور پتروشیمی، پالایشی یا فولادی که درآمد ارزی داشتند، شاید در کوتاه‌مدت متاثر از کاهش قیمت دلار درآمدهایشان کاهش یابد اما درآمدهایشان در بلندمدت از محل افزایش حجم فروش ناشی از رفع محدودیت‌های بانکی و حمل‌ونقلی، گشایش‌ها یا ظرفیت‌های مغفول و جامانده از صادرات، رشد قابل‌توجهی خواهد داشت و اتفاق مثبتی برای آنها می‌افتد.
شاخص کل بورس در میان‌مدت و بلندمدت متاثر از امضای احیای برجام شیب افزایشی ملایمی خواهد داشت. بورس هنوز نسبت به انتظارات تورمی که در چند ماه گذشته شکل گرفته، پاسخی نداده است و درواقع در شاخص کل بورس این موضوع متبلور نشده است. البته شاخص کل بورس به دلیل اتفاقات سال 98 تا 99 تاحدودی حباب دارد و شاید این میزان حباب با انتظارات تورمی تهاتر بشود و انتظارات تورمی چند ماه گذشته، اثر چندانی نداشته باشد اما سهولت در محیط کسب‌وکار با امضای احیای برجام می‌تواند برای بازار سهام چشم‌انداز مثبت داشته باشد.
اقتصاد ما به‌مثابه خودرویی عمل می‌کند که فیلتر بنزینش گرفته و کثیف شده و بنزین به طرز صحیحی به موتور نمی‌رسد. خودروی ما به دلیل همین عیب‌های فنی به جای اینکه هر 100 کیلومتر، 10 لیتر بنزین مصرف کند، 15 لیتر سوخت نیاز دارد. این بدان معناست که هزینه‌های فعالیت (کار کردن) و چرخیدن در اقتصاد بالا رفته و هزینه استهلاک هم افزایش یافته است. اگر این مساله رفع شود، حتماً با سهولت کسب‌وکار، برنامه‌ریزی راحت‌تر خواهد بود و همین مساله می‌تواند روی بازار سهام اثر مثبت بگذارد.
چه پیش‌بینی‌ای از بازار طلا و سکه در صورت رفع تحریم‌ها خواهید داشت؟
بازار طلا و سکه همیشه تابعی از نرخ ارز در ایران بوده است. چون نوسان‌های ارز در ایران آنقدر وزن بالایی داشته که نوسان‌های طلای جهانی در کنار ارز، بازیگر جدی در تعیین نرخ طلا و سکه نبوده است. برای همین است، زمانی که قیمت دلار پایین می‌آید، قیمت سکه و طلا نیز واکنش مشابهی خواهد داشت، مگر اینکه نوسان‌های طلای جهانی زیاد باشد. به همین خاطر، تاثیر قیمت ارز بر طلا و سکه زیاد است. مردم در پی پوشش ریسک و جبران کاهش ارزش پول‌هایشان متاثر از انتظارات تورمی شکل‌گرفته به هر نحوی می‌خواهند سرمایه‌گذاری کنند و به نظر می‌رسد به دلیل پیچیدگی‌ها و ریسک‌های خاصی که در هر یک از بازارها هست، خرید سکه به‌صرفه‌تر و آسان‌تر باشد. اگرچه سکه مأمن خوبی برای جذب پول‌های مردم بوده اما هر سکه 30 تا 40 درصد حباب دارد و به نظر می‌رسد با کاهش قیمت دلار در بازه زمانی شش تا یک سال، حباب موجود در بازار سکه نیز تخلیه شود و سکه همسو با دلار، مسیر کاهشی را دنبال کند.
اگر بعد از احیای برجام، تصمیم دولتمردان در راستای تقویت ارزش پول ملی و ثبات بلندمدت در اقتصاد باشد، این اتفاق می‌افتد که چشم‌انداز مطلوبی پیش رویمان قرار دهد و ما همه امیدواریم این اتفاق بیفتد.
در مورد بازار مسکن چه چشم‌اندازی ممکن است بعد از احیای برجام شکل گیرد؟
در 10 الی 20 سال گذشته، قیمت هر مترمربع آپارتمان مسکونی در تهران در یک مقیاس استاندارد، 1000 تا 1200 دلار در نوسان بوده و متناسب با کاهش ارزش پول این محدوده هم‌تراز می‌شد. با تحولات رُخ‌داده در بازار مسکن در خرداد و تیر امسال، این محدوده قیمتی به بالای 1400 دلار رسید. تحلیل‌ها البته این وضعیت را پایدار نمی‌بینند و بیشتر تحلیلگران تاکید دارند که این وضعیت به همان محدوده 1200 دلار برمی‌گردد. اما چرا این اتفاق افتاد؟ متاثر از انتظارات تورمی در فصل بهار همان‌طور که پول‌های ریز و خُرد به بازارهای سکه و ارز رفتند، پول‌های دُرُشت و کلان هم به سمت بازار مسکن آمدند. مردم در ایران این درس را خوب آموختند که بازار مسکن و مِلک بازار کم‌ریسکی است. حتی اگر رکودهای سنگین هم در بازار مسکن شکل گیرد، مسکن و ملک هر چند سال یک‌بار می‌توانند ارزش خود را حفظ کند و به نوعی مأمن پول‌های دُرُشت شده است. علاوه بر انتظارات تورمی، با بحث مالیات بر سپرده‌های بانکی، جذابیت سپرده‌ها برای سرمایه‌گذاری کمرنگ شد و بخشی از آن پول‌ها هم روانه بازار مسکن شدند.
اگر احیای برجام نهایی و امضا شود، با کاهش ارزش دلار، به دلیل همبستگی‌ای که با بازار مسکن دارد، قیمت مسکن می‌تواند تعدیل شود اما در بازار مسکن، تعدیل‌ها سریع نیست، چون مدل بازار مسکن با بازارهای دیگر فرق دارد. در بازار مسکن تابلوی آنلاین وجود ندارد و مردم در آنجا هیجانی خرید و فروش نمی‌کنند و به همین دلیل برخلاف دیگر بازارها همچون سهام یا ارز، تصمیم‌ها و رفتارهای هیجانی شکل نمی‌گیرد. در صورت نهایی شدن احیای برجام و امضای آن و تخلیه هیجان‌ها، فرضیه غالب این است که بازار مسکن در بلندمدت وارد چرخه رکود شود. پیشتر تحلیل‌های ما نشان می‌داد که بازار مسکن تا پایان سال 1400 در رکود باشد اما با اتفاقات رخ‌داده در خرداد و تیر امسال و در صورت احیای برجام و امضای آن، رکود در بازار مسکن می‌تواند وارد چرخه بلندمدت‌تری همچون 1401 یا 1402 یا حتی تا پایان سال 1403 هم بشود.
ارزیابی شما از دورنمای بازار رمزارزها در صورت رفع تحریم‌ها و ورود نفت ایران به بازارهای جهانی چیست؟
اقتصاد ایران چندان بزرگ نیست که بخواهد روی بازارهای جهانی همچون رمزارزها اثر معناداری بگذارد، چرا که بازار رمزارزها تحت تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی جهان قرار می‌گیرد. البته با توجه به تحولات فعلی جهان، این‌بار احیای برجام و امضای آن می‌تواند روی بازار رمزارزها هم اثر بگذارد. در صورت رفع تحریم‌ها اگر عرضه نفت و گاز ایران در بازارهای جهانی بیشتر شود، می‌تواند روی قیمت نفت و البته پایین آمدن تورم جهان نیز اثرگذار باشد و از این لحاظ، موضوع احیای برجام می‌تواند اثر محسوس و مثبتی روی رمزارزها بگذارد. این موضوع را در نظر داشته باشیم که ما در برجام و احیای آن تعهدی درباره افزایش عرضه نفت و گاز نمی‌دهیم و بیشتر بحث بر سر رفع محدودیت‌هاست. اما اینکه تعاملات ایران با روسیه بعد از احیای برجام و امضای آن چگونه است مساله دیگری است. چرا که روسیه از انرژی به‌عنوان اهرمی برای فشار به غرب بهره می‌برد و باید دید آیا ایران با توجه به ارتباطات خوبی که با روسیه دارد، برخلاف این اهرم عمل می‌کند؟ این سناریو، سناریوی غالبی نیست، اما باید گوشه‌چشمی هم به آن داشت. اگر مذاکرات بر سر احیای برجام نهایی و امضا شود، گشایش‌هایی صورت می‌گیرد، پول‌های بلوکه‌شده آزاد می‌شود و ایران حداقل به‌صورت موقت می‌تواند عرضه نفت داشته باشد. سناریوی غالب در صورت احیای برجام این است که افزایش عرضه نفت از سوی ایران صورت می‌گیرد و همین مساله می‌تواند اثر مثبت روی اقتصاد جهانی و بازار رمزارزها داشته باشد.
در پایان اگر جمع‌بندی یا نکته خاصی از صحبت‌هایتان دارید، بفرمایید.
در پایان باید بگویم که در صورت احیای برجام، بازار ارز، سکه و طلا کاهشی می‌شود. بازار مسکن به فاز رکود می‌رود. اما بازار سهام حداقل در بازه زمانی سه تا شش ماه می‌تواند رشد ملایمی داشته باشد؛ به‌طوری که شاخص کل بورس تهران در کانال 5 /1 میلیون تثبیت شود. بازار رمزارزها هم می‌تواند بیشتر رشد کند و البته جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران داشته باشد. این را بگویم که در صورت احیای برجام قرار نیست اتفاقات عجیب و غریب بیفتد، هرچند این مساله می‌تواند اثرات مثبت داشته باشد اما همه این رویدادها و اتفاقات مثبت، تنها مُسکِن هستند و اقتصاد ایران نیاز به تغییرات در نوع نگاه، در زیرساخت‌ها، در نوع مدیریت‌ها و سیاستگذاری‌ها و حتی در نوع مدیران دارد و اگر همه این اتفاقات رخ دهد، در بلندمدت شاهد اتفاقات مثبت و پایداری خواهیم بود.
