کمان‌کشیده و در کمین

  رضا طهماسبی: متوسط نرخ تورم سالانه در اقتصاد ایران حداقل در چهار دهه بعد از انقلاب رقمی در حدود 20 درصد بوده است؛ رقمی بالا که از نظر علم اقتصاد مخرب است و به تدریج مانند موریانه پایه‌های اقتصاد کشور را می‌خورد و اگر این روند بدون توقف ادامه یابد، دیر یا زود زمانی می‌رسد که این پایه‌های موریانه‌زده یکی‌یکی فرو می‌ریزند و اقتصاد فرو می‌پاشد. متوسط نرخ تورم از سال 1397 به بعد با جهش قابل توجهی مواجه شده و متوسط آن به بالای 40 درصد رسیده است. رقمی که همچنان به نظر می‌رسد در حال عادی شدن برای اقتصاد است و روند آن فزاینده است. متوسط تورم 10ماه نخست سال جاری معادل 48 درصد بوده که رقم بسیار بالایی است.

حالا به نمونه اخیر وقوع ابرتورم در دنیا نگاه کنید. ونزوئلا بعد از یک دهه تورم متوسط 24درصدی در سال، درگیر تورم فزاینده‌ای شد که تقریباً هر سال نرخ را دو برابر بالا برد. 62 درصد، 120 درصد، 250 درصد و ناگهان چندهزار درصد روندی بود که ابرتورم در ونزوئلا طی کرد و نتیجه آن متلاشی شدن اقتصاد، مهاجرت گسترده، فقر عمومی شدید، سوءتغذیه و گسترش بیماری و... شد. حالا آیا اقتصاد ایران هم ممکن است در همین روند کنونی و با این دست‌فرمان سیاستگذار در دام ابرتورم بیفتد؟

فیلیپ کاگان (2012-1927) اقتصاددان و دانش‌آموخته دانشگاه شیکاگو، ابرتورم را این‌گونه تعریف می‌کند: «افزایش حداقل 50درصدی سطح عمومی قیمت‌ها در ماه.» این تعریف در فضای دانشگاه علم اقتصاد تقریباً پذیرفته‌شده است. با این حال تعریف مورد قبول همه نیست. کالن راش، پژوهشگر اقتصاد مالی و سیاست پولی، در مقاله‌ای با عنوان «ابرتورم، فراتر از یک پدیده صرفاً پولی» با بررسی ابرتورم‌های رخ‌داده در دنیا با اشاره به نقل‌قول معروف میلتون فریدمن در مورد منشأ پولی تورم، تاکید دارد که ابرتورم همیشه و همه‌جا یک پدیده پولی نیست و رویدادهای غیرمتعارف و برون‌زا در رخ دادن آن نقش ایفا می‌کنند. او ابرتورم را یک تهاجم اقتصادی آشوبگرانه می‌داند که باعث می‌شود مردم از نظر ذهنی و روانشناسی پول را کاملاً بی‌اعتبار بدانند و پس بزنند. او می‌گوید عواملی مانند کسری بودجه بالا یا بدهی زیاد دولت به‌طور مستقیم به ایجاد ابرتورم نمی‌انجامد بلکه این عوامل موجب بروز عواملی چون نااطمینانی به سیاستگذار، بی‌ثباتی سیاسی شدید، جنگ داخلی یا تهاجم خارجی می‌شود و ابرتورم در این صورت رخ می‌دهد.

با این تفاسیر در اقتصاد ایران، روند شاخص‌های تورم‌زا بستر مناسبی برای وقوع ابرتورم فراهم کرده‌اند و اگر یک عامل برون‌زا ظهور کند، احتمال افتادن اقتصاد در چاه ابرتورم نیز می‌رود.