مادر جنگل

وانگاری ماتای، فعال محیط زیست، فعال سیاسی و نویسنده، در روستایی در کنیا بزرگ شد. روستاى او به علت جنگل‌زدایی ناشی از تغییر اقلیم تغییرات وحشتناکى کرده بود و مهم‌تر از همه، امنیت غذایی منطقه دستخوش تغییر شده بود. چون اغلب تهیه غذا بر عهده زنان بود آنها با مشکلات جدى مواجه بودند. او بعدها پژوهش‌های زیادى در مورد اهمیت اثر زنان بر تولید غذا و امنیت غذایى انجام داد. ماتای به حمایت از حقوق زنان در تمام طول زندگی‌اش ادامه داد و در حالی که در شورای ملی زنان کنیا خدمت می‌کرد، ایده کاشت درخت براى حمایت از حفظ روستاهاى کنیا را مطرح کرد. این حرکت بعدها به عنوان جنبش کمربند سبز شکل گرفت و امروزه بیش از 50 میلیون درخت را نه تنها در کنیا که در سراسر آفریقا کاشته است. او یکی از نخستین افرادی است که به پیوند میان محیط زیست و حقوق بشر پی برد. وانگاری ماتای با دریافت جایزه نوبل صلح در سال ۲۰۰۴، نخستین زن آفریقایی شد که جایزه نوبل را دریافت کرده است.

شبیه‌سازی‌های جدید و الگوهای تازه اقلیمی که به گذشته و آینده منطقه نگاه می‌کند، نشان می‌دهد این سبز شدن می‌تواند تاثیر عمیقی بر آب‌وهوای شمال آفریقا داشته و حتی فراتر از آن بر منابع آبی زیرزمینی، وضع کشاورزان و طوفان‌های شن (سرعت و حجم طوفان‌ها)، میزان بارندگی و کاهش دما در تابستان‌ها موثر باشد. این امر را می‌توان به نوعی پیروزی زنان آفریقا به خصوص زنان روستایی آفریقا دانست. در ادامه می‌خواهیم ببینیم وانگاری ماتای که بود و چه اثری روی محیط زیست داشته است.

خالق کمربند سبز

ماتای در اول آوریل 1940 در روستای Ihithe، ناحیه نیِری، در ارتفاعات مرکزی مستعمره کنیا به دنیا آمد. خانواده او کیکویو، پرجمعیت‌ترین گروه قومی در کنیا بودند و چندین نسل در این منطقه زندگی می‌کردند. در حدود سال 1943، خانواده ماتای به یک مزرعه متعلق به وایت در دره ریفت، نزدیک ناکورو، جایی که پدرش کار پیدا کرده بود، نقل مکان کردند. در اواخر سال 1947، او به همراه مادرش به ایهیته بازگشت، زیرا دو برادرش در مدرسه ابتدایی روستا درس می‌خواندند و در مزرعه‌ای که پدرش در آن کار می‌کرد، هیچ مدرسه‌ای وجود نداشت؛ اما پدرش در مزرعه ماند. اندکی بعد، در هشت‌سالگی، او به برادرانش در مدرسه ابتدایی ایهیته پیوست.

در 11سالگی، ماتای به مدرسه راهنمایی سنت سیسیلیا، یک مدرسه شبانه‌روزی در نیِری نقل مکان کرد. ماتای چهار سال در سنت سیسیلیا تحصیل کرد. در این مدت، او به زبان انگلیسی مسلط شد و به مذهب کاتولیک گروید. او با «لژیون مِری» درگیر بود که اعضای آن تلاش می‌کردند «با خدمت به همنوعان به خدا خدمت کنند». او که در سنت سیسیلیا درس می‌خواند، از قیام در حال پیشروی مائو مائو که مادرش را مجبور کرد از خانه‌شان به دهکده‌ای در ایهیته نقل مکان کند، پناه گرفت. هنگامی که وانگاری تحصیلات خود را در آنجا در سال 1956 به پایان رساند، در کلاس خود رتبه اول را کسب کرد و در تنها دبیرستان دخترانه کاتولیک در کنیا، دبیرستان لورتو در لیمورو، پذیرفته شد.

با نزدیک شدن به پایان استعمار شرق آفریقا، سیاستمداران کنیایی، مانند تام اِمبویا، راه‌هایی را برای در دسترس قرار دادن آموزش در کشورهای غربی آفریقا برای دانش‌آموزان آینده‌دار پیشنهاد می‌کردند. جان اف کندی، که در آن زمان سناتور ایالات‌متحده بود، موافقت کرد که چنین برنامه‌ای را از طریق بنیاد جوزف پی کندی جونیور تامین مالی کند و آنچه به عنوان «حمل‌ونقل هوایی کندی» یا «حمل‌ونقل هوایی آفریقا» شناخته شد را آغاز کرد. ماتای در سپتامبر 1960 جزو حدود 300 کنیایی قرار گرفت که برای تحصیل در ایالات‌متحده انتخاب شدند.

ماتای بورسیه تحصیلی برای تحصیل در کالج مانت سنت اسکولاستیکا (کالج بندیکتین کنونی) در آچیسون، کانزاس، برای تحصیل در رشته زیست‌شناسی دریافت کرد. او پس از دریافت مدرک لیسانس خود در سال 1964، در دانشگاه پیتزبورگ برای مدرک کارشناسی ارشد در رشته زیست‌شناسی تحصیل کرد. تحصیلات تکمیلی او در آنجا به وسیله موسسه آفریقایی-آمریکایی تامین مالی شد، و در طول مدت اقامتش در پیتزبورگ، او برای اولین‌بار بازسازی محیط زیست را تجربه کرد؛ زمانی که محیط‌بانان محلی تلاش کردند تا شهر را از آلودگی هوا خلاص کنند. در ژانویه 1966، ماتای کارشناسی ارشد خود را در علوم زیستی دریافت کرد و به عنوان دستیار پژوهشی استاد جانورشناسی در کالج دانشگاهی نایروبی منصوب شد.

پس از بازگشت به کنیا، ماتای نام خود را کنار گذاشت و ترجیح داد با نام تولدش، وانگاری موتا شناخته شود. وقتی برای شروع کار جدیدش به دانشگاه رسید، به او خبر دادند که این سمت به شخص دیگری داده شده است. ماتای معتقد بود که این موضوع به دلیل تعصب جنسیتی و قبیله‌ای است. پس از دو ماه جست‌وجوی کار، پروفسور راینهولد هافمن، از دانشگاه گیسن در آلمان، به او پیشنهاد شغلی به عنوان دستیار پژوهشی در بخش میکروآناتومی گروه تازه‌تاسیس آناتومی دامپزشکی در دانشکده دامپزشکی در کالج دانشگاهی نایروبی داد. در آوریل 1966، وانگاری ماتای با موانگی ماتای، کنیایی دیگری که در آمریکا تحصیل کرده بود، ملاقات کرد و بعداً با او ازدواج کرد. او همچنین یک مغازه کوچک در شهر اجاره کرده و یک فروشگاه باز کرد که خواهرانش در آن کار می‌کردند. در سال 1967، به اصرار پروفسور هافمن، برای ادامه تحصیل در مقطع دکترا به دانشگاه گیسن آلمان سفر کرد. او هم در گیسن و هم در دانشگاه مونیخ تحصیل کرد.

در بهار 1969، برای ادامه تحصیل در کالج دانشگاهی نایروبی به عنوان دستیار استاد به نایروبی بازگشت. در ماه می، او و موانگی ماتای ازدواج کردند. در اواخر همان سال، او اولین فرزندش را باردار شد و شوهرش برای یک کرسی در پارلمان، مبارزات انتخاباتی کرد و به سختی شکست خورد. در طول انتخابات، تام امبویا، که در تاسیس برنامه‌ای که او را به خارج از کشور فرستاده بود، نقش داشت، ترور شد. این باعث شد که رئیس جمهور، جومو کنیاتا، به دموکراسی چندحزبی در کنیا پایان دهد. اندکی بعد، اولین پسرش، واوِرو، به دنیا آمد. در سال 1971، او نخستین زن آفریقای شرقی بود که دکترای خود را در آناتومی دامپزشکی از کالج دانشگاه نایروبی دریافت کرد، که سال بعد به دانشگاه نایروبی تبدیل شد. او پایان‌نامه خود را در مورد توسعه و تمایز غدد جنسی در گاو به پایان رساند. دخترش وانجیرا نیز در دسامبر 1971 به دنیا آمد.

بانوی تاریخ‌ساز

وانگاری ماتای در سال 1984، جایزه زندگی مناسب را برای «تبدیل بحث زیست‌محیطی کنیا به اقدام گسترده برای احیای جنگل» دریافت کرد. وی یکی از اعضای منتخب پارلمان کنیا بود و بین ژانویه 2003 تا نوامبر 2005 به عنوان دستیار وزیر در امور محیط زیست و منابع طبیعی در دولت رئیس جمهور موای کیباکی خدمت کرد. او مشاور افتخاری شورای آینده جهانی بود. ماتای به عنوان یک دانشگاهی و نویسنده چندین کتاب، نه تنها یک فعال بود، بلکه یک روشنفکر بود که سهم قابل توجهی در تفکر پیرامون محیط زیست، توسعه، جنسیت،  فرهنگ‌ها و مذاهب آفریقایی داشته است.

در ادامه به حیات سیاسی و فعالیت‌های او در دوره‌های مختلف می‌پردازیم.

1977-1972: شروع فعالیت

ماتای به تدریس در نایروبی ادامه داد و در سال 1975 مدرس ارشد آناتومی، در سال 1976 رئیس گروه آناتومی دامپزشکی و در سال 1977 دانشیار شد. او نخستین زن در نایروبی بود که به هر یک از این سمت‌ها منصوب شده است. در این مدت، او برای مزایای برابر برای زنان شاغل در کارکنان دانشگاه مبارزه کرد و تا آنجا پیش رفت که انجمن هیات علمی دانشگاه را به اتحادیه تبدیل و برای کسب مزایا مذاکره کند. دادگاه‌ها این پیشنهاد را رد کردند، اما بسیاری از خواسته‌های او برای مزایای مساوی بعداً برآورده شد. علاوه بر کارش در دانشگاه نایروبی، ماتای در اوایل دهه 1970 در چندین سازمان مدنی مشارکت داشت. او عضو شعبه نایروبی انجمن صلیب سرخ کنیا بود و در سال 1973 مدیر آن شد. او عضو انجمن زنان دانشگاه کنیا بود. پس از تاسیس مرکز ارتباط با محیط زیست در سال 1974، از ماتای خواسته شد تا عضو هیات مدیره محلی باشد و در نهایت رئیس هیات مدیره شد. مرکز ارتباط با محیط زیست برای ترویج مشارکت سازمان‌های غیردولتی در «برنامه محیط ‌زیست سازمان ملل متحد» (UNEP) کار می‌کرد که مقر آن پس از کنفرانس سازمان ملل در مورد محیط زیست انسانی -که در سال 1972 در استکهلم برگزار شد-، در نایروبی تاسیس شد. ماتای همچنین به شورای ملی زنان کنیا (NCWK) پیوست. از طریق کار او در این انجمن‌های داوطلبانه مختلف، برای ماتای آشکار شد که ریشه بیشتر مشکلات کنیا در تخریب محیط زیست است.

در سال 1974، خانواده ماتای گسترش یافت و فرزند سوم او، پسرش موتا، را نیز شامل شد. شوهرش دوباره برای یک کرسی در پارلمان به امید نمایندگی از حوزه انتخابیه لانگاتا، مبارزات انتخاباتی کرد و پیروز شد. او در طول مبارزات انتخاباتی خود قول داده بود که شغل‌هایی برای محدود کردن افزایش بیکاری در کنیا پیدا کند. این وعده‌ها باعث شد که ماتای ایده‌های خود را در مورد احیای محیط‌ زیست با ایجاد شغل برای بیکاران مرتبط کند که این امر به تاسیس Envirocar Ltd. منجر شد؛ تجارتی که شامل کاشت درختان برای حفظ محیط ‌زیست می‌شد و مردم عادی را در این فرآیند مشارکت می‌داد. این کار باعث کاشت اولین نهالستان او شد که با یک نهالستان دولتی در جنگل کارورا همکاری داشت. Envirocare با مشکلات متعددی روبه‌رو بود؛ در درجه اول با تامین مالی سروکار داشت و در نهایت شکست خورد. با این حال، UNEP از طریق گفت‌وگوهای مربوط به Envirocare و کار ماتای در مرکز ارتباط محیطی، امکان فرستادن او را به اولین کنفرانس سازمان ملل در مورد سکونتگاه‌های انسانی، معروف به Habitat I، در ژوئن 1976 فراهم کرد.

در سال 1977، ماتای با شورای ملی زنان کنیا (NCWK) در مورد حضور خود در کنفرانس Habitat I صحبت کرد. او کاشت درخت‌های بیشتر را پیشنهاد کرد که شورا از آن حمایت کرد. در 5 ژوئن 1977، به مناسبت روز جهانی محیط زیست، NCWK در یک راهپیمایی از مرکز کنفرانس بین‌المللی کنیاتا در مرکز شهر نایروبی به سمت پارک کاموکونجی در حومه شهر راهپیمایی کرد، جایی که آنها هفت درخت را به افتخار رهبران جامعه در طول تاریخ کاشتند. این نخستین رویداد «جنبش کمربند سبز» بود. ماتای زنان کنیا را تشویق کرد تا نهالستان‌های درختی را در سراسر کشور بکارند و در جنگل‌های مجاور به‌ دنبال بذر برای رشد درختان بومی منطقه بگردند. او موافقت کرد که برای هر نهال که بعداً در جای دیگری کاشته شود، دستمزد کوچکی به زنان بپردازد.

او در کتاب خود در سال 2010 با عنوان «پر کردن زمین: ارزش‌های معنوی برای شفای خود و جهان»، تاثیر جنبش کمربند سبز را مورد بحث قرار داده و توضیح داد که سمینارهای مدنی و محیط زیستی این گروه بر «اهمیت مسئولیت‌پذیری جوامع در قبال اقداماتشان و بسیج برای رفع نیازهای محلی خود» تاکید دارد و افزود: «همه ما باید سخت تلاش کنیم تا در محله‌ها، مناطق، کشورها و در کل جهان تفاوت ایجاد کنیم. این بدان معناست که مطمئن شویم سخت کار می‌کنیم، همکاری می‌کنیم و خود را عاملان بهتری برای تغییر می‌کنیم.» در این کتاب، او به صراحت سنت‌های مذهبی، از جمله مذهب بومی کیکویو و مسیحیت، را به کار می‌گیرد و آنها را به عنوان منابعی برای تفکر و فعالیت‌های زیست‌محیطی بسیج می‌کند.

1979-1977: مشکلات شخصی

ماتای و همسرش موانگی ماتای در سال 1977 متارکه کردند. پس از متارکه طولانی، موانگی در سال 1979 درخواست طلاق داد. او معتقد بود که وانگاری «به عنوان یک زن بیش از حد قوی» است و «نمی‌تواند او را کنترل کند».

او علاوه بر نام بردن از وانگاری به عنوان «بی‌رحم» در پرونده‌های دادگاه، علناً او را به روابط نامشروع با یکی دیگر از نمایندگان مجلس متهم کرد که باعث فشار خون موانگی شد و قاضی به نفع او رای داد. مدت کوتاهی پس از محاکمه، ماتای در مصاحبه‌ای با مجله Viva، از قاضی به عنوان بی‌کفایت و فاسد یاد کرد. مصاحبه بعداً باعث شد که قاضی ماتای را به توهین به دادگاه متهم کند؛ بنابراین او مجرم شناخته شده و به شش ماه زندان محکوم شد. پس از سه روز ماندن در زندان زنان لانگاتا در نایروبی، وکیل او بیانیه‌ای را تنظیم کرد که دادگاه آن را برای آزادی وانگاری کافی تشخیص داد. مدت کوتاهی پس از طلاق، شوهر سابق او نامه‌ای از طریق وکیل خود ارسال کرد و از ماتای خواست نام خانوادگی او را کنار بگذارد. او ترجیح داد به جای تغییر نام، یک «a» به آن اضافه کند.

طلاق پرهزینه بود و بعد از دستمزد وکلا و از دست دادن درآمد شوهرش، ماتای به سختی می‌توانست زندگی خود و فرزندانشان را با دستمزد دانشگاه تامین کند. پس از مدتی، فرصتی برای کار برای کمیسیون اقتصادی آفریقا از طریق برنامه توسعه سازمان ملل به وجود آمد. از آنجا که این شغل مستلزم سفر طولانی در سراسر آفریقا بود و اساساً در لوزاکا، زامبیا قرار داشت، او نتوانست فرزندانش را همراه با خود ببرد؛ بنابراین تصمیم گرفت آنها را پیش شوهر سابقش بفرستد و کار را بپذیرد. در حالی که او به طور منظم با آنها ملاقات می‌کرد، آنها تا سال 1985 با پدرشان زندگی می‌کردند.

 1982-1979: مشکلات سیاسی

در سال 1979، اندکی پس از طلاق، ماتای برای سمت ریاست شورای ملی زنان کنیا (NCWK)، یک سازمان چتر1 متشکل از بسیاری از سازمان‌های زنان در کشور، نامزد شد. رئیس جمهور تازه انتخاب‌شده کنیا، دانیل آراپ موی، تلاش کرد میزان نفوذ قومیت کیکویو را در کشور، از جمله در سازمان‌های مدنی داوطلبانه مانند NCWK محدود کند؛ در نتیجه وانگاری در این انتخابات با سه رای شکست خورد، اما با اکثریت قاطع به عنوان نایب رئیس سازمان انتخاب شد. سال بعد، ماتای دوباره برای ریاست NCWK نامزد شد که مجدداً با مخالفت دولت مواجه شد. وقتی مشخص شد که ماتای قرار است در انتخابات پیروز شود، Maendeleo Ya Wanawake، یک سازمان عضو که اکثریت زنان روستایی کنیا را نمایندگی می‌کرد و رهبر آن نزدیک به آراپ موی بود، از NCWK کناره گرفت. به دنبال این اتفاق، ماتای سپس بدون مخالفت به عنوان رئیس NCWK انتخاب شد؛ با این حال، به سبب اینکه Maendeleo Ya Wanawake اکثریت حمایت مالی از برنامه‌های زنان در کشور را دریافت می‌کرد، NCWK عملاً ورشکسته شد. تامین مالی آینده بسیار دشوار بود، اما NCWK با افزایش تمرکز خود بر محیط زیست و اعلام حضور و فعالیت، زنده ماند. ماتای همچنان هر سال به عنوان رئیس سازمان انتخاب می‌شد تا اینکه در سال 1987 از این سمت بازنشسته شد.

در سال 1982، کرسی پارلمان به نمایندگی از منطقه محل سکونت او در نیری باز شد و ماتای تصمیم گرفت برای این کرسی کمپین تبلیغاتی برگزار کند. طبق قانون، او از سمت خود در دانشگاه نایروبی استعفا کرد تا به مبارزات انتخاباتی برسد. دادگاه تصمیم گرفت که او واجد شرایط نامزدی نیست زیرا در آخرین انتخابات ریاست جمهوری در سال 1979 ثبت نام مجدد نکرده بود. دادگاه قرار بود ساعت 9 صبح تشکیل جلسه دهد و اگر وانگاری حکم مثبت را دریافت می‌کرد، باید تا ساعت سه بعدازظهر آن روز برگه‌های نامزدی خود را در نیری ارائه می‌کرد. اما قاضی او را از حضور در انتخابات محروم کرد. هنگامی هم که درخواست کرد به شغل خود برگردد، با درخواست او مخالفت شد. به همین دلیل، از آنجا که او در خانه‌های دانشگاه زندگی می‌کرد و دیگر کارمند آنجا نبود، او را بیرون کردند.

جنبش کمربند سبز

ماتای در سال 1977 جنبش کمربند سبز را در پاسخ به نگرانی‌های زیست‌محیطی که از سوی زنان روستایی کنیایی مطرح می‌شد، تاسیس کرد. او به خانه کوچکی نقل مکان کرد که سال‌ها قبل خریده بود و قبل از اینکه دوباره مشغول به کار شود، روی NCWK تمرکز کرد. در طول کار خود از طریق NCWK، او این فرصت را داشت که با مدیر اجرایی انجمن جنگلداری نروژ، ویلهلم اِلسرود، شریک شود. ماتای هماهنگ‌کننده شد و در مشارکت با انجمن جنگلداری نروژ، این جنبش سرمایه اولیه خود را از صندوق داوطلبانه سازمان ملل متحد برای زنان دریافت کرد. این بودجه باعث گسترش جنبش، استخدام کارمندان اضافی برای نظارت بر عملیات، و ادامه پرداخت کمک‌هزینه اندک به زنانی شد که در سراسر کشور نهال می‌کاشتند. این کار به وانگاری ماتای اجازه داد تا عملکرد جنبش را اصلاح کند و به همسران و پسران زنانی که باسواد بودند و می‌توانستند سوابق دقیق نهال‌های کاشته‌شده را نگه دارند نیز دستمزد کوچکی بپردازد.

سازمان ملل سومین کنفرانس جهانی زنان را در نایروبی برگزار کرد. در طول کنفرانس، ماتای سمینارها و ارائه‌هایی را ترتیب داد تا کارهای جنبش کمربند سبز در کنیا را تشریح کند. او نمایندگان را برای دیدن نهالستان‌ها و کاشت درخت همراهی کرد. او با پِگی اسنایدر، رئیس UNIFEM (صندوق توسعه سازمان ملل متحد برای زنان)، و هِلوی سیپیلا، نخستین زنی که به عنوان دستیار دبیرکل سازمان ملل منصوب شد، ملاقات کرد. این کنفرانس به گسترش بودجه برای جنبش کمربند سبز کمک کرد و موجب برپایی این جنبش در خارج از کنیا شد. در سال 1986، با کمک مالی برنامه محیط ‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، این جنبش در سراسر آفریقا گسترش یافت و به تاسیس شبکه کمربند سبز پان‌آفریقایی منجر شد. 45 نماینده از 15 کشور آفریقایی طی سه سال بعد از آن به کنیا سفر کردند تا یاد بگیرند که چگونه برنامه‌های مشابهی را در کشورهای خود برای مبارزه با بیابان‌زایی، جنگل‌زدایی، بحران آب و گرسنگی روستایی راه‌اندازی کنند. توجهی که این جنبش در رسانه‌ها به خود جلب کرد باعث شد از ماتای، با جوایز متعددی تجلیل شود. با این حال، دولت کنیا خواستار جدایی جنبش کمربند سبز از NCWK شد و معتقد بود که این جنبش باید صرفاً بر مسائل زنان تمرکز کند، نه محیط زیست. بنابراین در سال 1987، ماتای از ریاست NCWK کنار رفت و بر سازمان غیردولتی تازه جداشده‌اش تمرکز کرد.

دخالت دولت

در نیمه دوم دهه 1980، دولت کنیا علیه ماتای و جنبش کمربند سبز به مخالفت برخاست. رژیم تک‌حزبی با بسیاری از مواضع جنبش در مورد حقوق دموکراتیک مخالف بود. دولت به قانون دوران استعماری استناد کرد که گروه‌های بیش از 9 نفر را از ملاقات بدون مجوز دولتی منع می‌کرد. در سال 1988، جنبش کمربند سبز فعالیت‌های دموکراسی‌خواهانه‌ای مانند ثبت‌نام رای‌دهندگان برای انتخابات و فشار بر اصلاح قانون اساسی و آزادی بیان را انجام داد. به گفته ماتای، دولت برای حفظ قدرت دست به تقلب در انتخابات می‌زد.

در اکتبر 1989، ماتای از طرحی برای ساخت مجتمع 60‌طبقه‌ای «اعتماد رسانه‌ای کنیا تایمز» در پارک اوهورو مطلع شد. این مجموعه قرار بود دفتر مرکزی «اتحادیه ملی آفریقایی کنیا»، روزنامه کنیا تایمز، یک مرکز تجاری، دفاتر، یک سالن، گالری‌ها، مراکز خرید و پارکینگ برای دو هزار خودرو را در خود جای دهد. این طرح همچنین شامل مجسمه بزرگ رئیس جمهور دانیل آراپ موی بود. ماتای نامه‌های زیادی در اعتراض به کنیا تایمز، دفتر رئیس‌جمهور، کمیسیون شهر نایروبی، کمیسر استانی، وزیر محیط‌ زیست و منابع طبیعی، مدیران اجرایی UNEP و مرکز بین‌المللی محیط ‌زیست نوشت. مدیر اجرایی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، وزارت فواید عامه، و دبیر دائمی وزارت امنیت و اداره بین‌الملل همگی نامه‌هایی دریافت کردند. او به سر جان جانسون، کمیساریای عالی بریتانیا در نایروبی نامه نوشت و از او خواست که با رابرت ماکسول، سهامدار عمده پروژه پادرمیانی کند و ساخت برج در پارک اوهورو را با چنین ساخت‌وسازهایی در هاید پارک یا پارک مرکزی برابر می‌دانست و معتقد بود نمی‌توان آن را تحمل کرد.

دولت از پاسخگویی به درخواست‌ها و اعتراضات او خودداری کرد، در عوض از طریق رسانه‌ها پاسخ داد که ماتای «یک زن دیوانه» است که انکار می‌کند پروژه در پارک اوهورو، بخش کوچکی از این پارک عمومی را می‌گیرد و تنها  «عده کمی نادان» با این پروژه به عنوان یک «کار معماری زیبا و باشکوه» مخالفت می‌کنند. در 8 نوامبر 1989، مجلس خشم خود را نسبت به اقدامات ماتای ابراز کرده و از نامه‌های او به سازمان‌های خارجی شکایت کرد و جنبش کمربند سبز را یک سازمان جعلی و اعضای آن را «انبوهی از زنان بیوه» خواند. آنها پیشنهاد کردند که اگر ماتای اینقدر راحت برای اروپایی‌ها می‌نویسد، شاید باید در اروپا زندگی کند.

به رغم اعتراضات ماتای و همچنین افزایش اعتراضات مردمی در سراسر شهر، زمین پارک اوهورو برای ساخت این مجموعه در 15 نوامبر 1989 افتتاح شد. ماتای در دادگاه عالی کنیا درخواست توقف ساخت‌وساز را داد، اما این پرونده در 11 دسامبر کنار گذاشته شد. رئیس جمهور، دانیل آراپ موی در اولین نظرات عمومی خود درباره پروژه اظهار داشت، کسانی که با این پروژه مخالف بودند «حشراتی در سر خود داشتند». رئیس جمهور در 12 دسامبر، در پارک اوهورو، طی یک سخنرانی به مناسبت استقلال از بریتانیا، به ماتای پیشنهاد کرد که یک زن مناسب در سنت آفریقایی باشد و به مردان احترام بگذارد و ساکت باشد. دولت ماتای را مجبور کرد دفتر خود را تخلیه کند و جنبش کمربند سبز به خانه او منتقل شد. اما با وجود تلاش‌های دولت، اعتراضات ماتای و پوشش رسانه‌ای واکنش دولت باعث شد سرمایه‌گذاران خارجی این پروژه را در ژانویه ۱۹۹۰ لغو کنند.

در این مدت، ماتای با جوایز مختلف بین‌المللی شناخته شد، اما دولت کنیا از کار او قدردانی نکرد. او در سال 1991 جایزه محیط زیست گلدمن را در سانفرانسیسکو و جایزه رهبری پروژه هانگر آفریقا را در لندن دریافت کرد. سی‌ان‌ان فیلمی سه‌دقیقه‌ای در مورد جایزه گلدمن پخش کرد، اما وقتی در کنیا پخش شد، آن قسمت قطع شد. در ژوئن 1992، در جریان اعتراض طولانی در پارک اوهورو، هم ماتای و هم رئیس جمهور آراپ موی برای کنفرانس سازمان ملل در مورد محیط زیست و توسعه (اجلاس زمین) به ریو دو ژانیرو رفتند. دولت کنیا ماتای را به تحریک زنان و تشویق آنها به برهنه شدن در Freedom Corner متهم کرد و اصرار کرد که ماتای اجازه سخنرانی در اجلاس را نداشته باشد. با وجود این، او به عنوان سخنگوی اصلی این اجلاس انتخاب شد.

محیط‌بان صلح‌طلب

وانگاری ماتای در سال 2004 جایزه صلح نوبل را به دلیل «کمک به توسعه پایدار، دموکراسی و صلح» دریافت کرد. ماتای نخستین زن آفریقایی بود که برنده این جایزه معتبر شد. بر اساس وصیت‌نامه نوبل، جایزه صلح به کسی تعلق می‌گیرد که در سال گذشته «بیشترین یا بهترین کار را برای برادری بین ملت‌ها، برای لغو یا کاهش ارتش‌های ثابت و همچنین برگزاری و ترویج کنگره‌های صلح انجام داده باشد». بین سال‌های 1901 تا 2018، تنها 52 جایزه نوبل به زنان داده شده، در حالی که 852 جایزه متعلق به مردان بوده است. وانگاری ماتای با تلاش‌های چشمگیر خود، اولین زن آفریقایی و اولین محیط‌بانی بود که این جایزه صلح را از آن خود کرد.

ماتای شجاعانه در برابر رژیم سرکوبگر سابق کنیا ایستاد. او به عنوان الهام‌بخش بسیاری افراد در مبارزه برای حقوق دموکراتیک عمل کرده و به ویژه زنان را تشویق به بهبود وضعیت خود کرده است. کمیته نروژی نوبل، در بیانیه‌ای او را به عنوان برنده جایزه صلح نوبل 2004 اعلام کرد.

سکانس پایانی (2011-2005)

پس از سفر به ژاپن در سال 2005، ماتای به یکی از طرفداران مشتاق فلسفه کاهش ضایعات mottainai، یک اصطلاح ژاپنی با منشأ بودایی تبدیل شد. در 28 مارس 2005، ماتای به عنوان اولین رئیس شورای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اتحادیه آفریقا انتخاب شده و به عنوان سفیر حسن نیت برای طرحی با هدف حفاظت از اکوسیستم جنگلی حوزه کنگو منصوب شد. در سال 2006، او یکی از هشت پرچمدار مراسم افتتاحیه المپیک زمستانی 2006 بود. همچنین در 21 می 2006، دکترای افتخاری از کالج کانکتیکات به او اعطا شد. او از برنامه «سال بین‌المللی بیابان‌ها و بیابان‌زدایی» حمایت کرد. در نوامبر 2006، او رهبری کمپین میلیاردی درختان سازمان ملل را بر عهده داشت. ماتای یکی از بنیان‌گذاران «ابتکار زنان نوبل» به همراه برندگان صلح نوبل جودی ویلیامز، ریگوبرتا منچو توم، بتی ویلیامز و مرید کوریگان مگوایر بود. شش زن نماینده آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی، اروپا، خاورمیانه و آفریقا تصمیم گرفتند تجربیات خود را در تلاشی متحد برای صلح با عدالت و برابری گرد هم آورند. هدف «ابتکار زنان نوبل» کمک به تقویت کارهایی است که در حمایت از حقوق زنان در سراسر جهان انجام می‌شود. در آگوست 2006، باراک اوباما، سناتور وقت ایالات‌متحده به کنیا سفر کرد؛ پدر او نیز از طریق همان برنامه ماتای در آمریکا تحصیل کرده بود. ماتای و سناتور با هم در پارک اوهورو در نایروبی ملاقات کردند و درختی کاشتند. اوباما خواستار احترام به آزادی مطبوعات شد و گفت: «آزادی مطبوعات مانند نگهداری از یک باغ است؛ باید دائماً آن را پرورش داد. شهروندان باید برای آن ارزش قائل شوند، زیرا یکی از مواردی است که اگر هوشیار نباشیم، ممکن است از بین برود.» او از خسارات زیست‌محیطی جهانی ابراز تاسف کرد و به امتناع رئیس جمهور جرج دبلیو بوش از پیوستن به کنوانسیون چهارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب‌وهوا (UNFCCC) و زیرمجموعه آن، پروتکل کیوتو اشاره کرد.

در سال 2009، او «چالش برای آفریقا» را با بینش خود در مورد نقاط قوت و ضعف حکمرانی در آفریقا، تجربیات خود و محوریت حفاظت از محیط زیست در آینده آفریقا منتشر کرد.

در ژوئن 2009، ماتای به عنوان یکی از اولین قهرمانان صلح PeaceByPeace.com معرفی شد. ماتای تا زمان مرگش در سال 2011 در هیات مشاوران برجسته انجمن نمایندگان پارلمان اروپا با آفریقا (AWEPA) خدمت می‌کرد.

وانگاری ماتای سرانجام در 25 سپتامبر 2011 بر اثر عوارض ناشی از سرطان تخمدان در حین درمان در بیمارستان نایروبی درگذشت. بقایای او سوزانده و در موسسه مطالعات صلح و محیط زیست وانگاری ماتای در نایروبی به خاک سپرده شد.

خانم ماتای در آخرین روزهای زندگی، حتی زمانی که در بیمارستان نایروبی با سرطان دست‌وپنجه نرم می‌کرد، بار دیگر آرزوی خود را مبنی بر اینکه نباید در تابوت چوبی دفن شود، تکرار کرد و بدین ترتیب بر نبرد مادام‌العمر خود برای نجات درختان و بقیه محیط زیست تاکید کرد. Nnimmo Bassey، فعال محیط زیست نیجریه‌ای، اظهار داشت: «اگر کسی این زن بزرگ آفریقا را تشویق نکند، درختان برای او کف می‌زنند.» 

پی‌نوشت:

1- در محیط‌های تجاری، سیاسی یا سایر محیط‌ها، یک گروه (سازمان چتر) منابع و اغلب یک هویت برای سازمان‌های کوچک‌تر فراهم می‌کند.