طلای دیگر سعودی

در منطقه وعدالشمال در فاصله 1200کیلومتری شمال ریاض، پایتخت عربستان، ماده معدنی فسفات استخراج و با دیگر مواد شیمیایی مخلوط می‌شود تا به شکل اسید درآید. سپس این محصول مسیر ریلی 1500کیلومتری به سمت شرق را طی می‌کند تا به بندر راس‌الخیر برسد. در آنجا این ماده به کود شیمیایی و همچنین آمونیاک تبدیل و محصول نهایی در غرب به برزیل، در جنوب به آفریقا و در شرق به هند و بنگلادش صادر می‌شود تا به دست کشاورزانی برسد که طبق گزارش بنگاه دولتی «معادن» که مدیر این پروژه است حدود 10 درصد از مواد غذایی جهان را تولید می‌کنند. این کسب‌وکار وسعت زیادی دارد. فروش و سرمایه‌گذاری داخلی آن معادل حدود دو درصد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی (Non-oil GDP) پادشاهی عربستان است. به زودی یک تجارت مشابه معادل یک درصد دیگر را صادر خواهد کرد. فسفات تنها ماده معدنی نیست که عربستان سعودی برای تقویت آینده بدون نفت به آن چشم دوخته است. دولت در 10 ژانویه ارزیابی اولیه خود را از ارزش ثروت معادن کشور بازبینی و آن را از 3 /1 به 5 /2 تریلیون دلار اصلاح کرد. این ثروت شامل معادن طلا، مس و روی می‌شود. این برآورد در مقایسه با ثروت نفتی عربستان که با قیمت امروز 20 تریلیون دلار ارزش دارد ناچیز می‌نماید، اما با هر مقیاس دیگری می‌توان آن را ثروتی عظیم قلمداد کرد.

محمد بن‌سلمان، ولیعهد و حاکم عربستان قصد دارد جایگاه کشورش در تامین مواد معدنی به ویژه مواد لازم برای گذار انرژی را به همان جایگاهی برساند که امروز در تامین طلای سیاه دارد. او می‌خواهد چنین هدفی را بدون توسل به ملی‌گرایی تحقق بخشد، در حالی که هم‌اکنون اکثر کشورها از آمریکا تا شیلی و چین به ملی‌گرایی چنگ زده‌اند. مدیران شرکت‌های معدنی و وزرای معادن از 80 کشور دنیا در همایش مواد معدنی آینده در ریاض شرکت کردند. پادشاهی عربستان برای اثبات تعهد خود به باز گذاشتن درها هم با روسیه و هم با بانک صادرات-واردات آمریکا توافق‌نامه‌هایی را به امضا رساند. عربستان انتظار دارد قراردادهایی با ارزش 20 میلیارد دلار در این همایش نهایی شوند. 

بخشی از این راهبرد به خارج از کشور می‌نگرد. عربستان شرکت «مواد معدنی مناره» را با پشتیبانی شرکت معادن و صندوق ثروت حکومتی سعودی راه‌اندازی کرد. مناره قصد دارد تا 15 میلیارد دلار در سهام معادن خارجی سرمایه‌گذاری کند. این شرکت سال گذشته سه میلیارد دلار برای 10 درصد از سهام غول معدنی ویل (Vale) در برزیل پرداخت که در حوزه فلزات پایه فعالیت می‌‌کند. ادواردو بارتولومیو، مدیرعامل شرکت ویل می‌گوید، آنها پولشان را در جایی مناسب می‌گذارند.  آن‌گونه که مجتمع فسفات در وعد‌الشمال نشان می‌دهد بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری سعودی‌ها در داخل کشور انجام می‌گیرد. عربستان خود را به عنوان یک مقصد جذاب برای سرمایه‌گذاری معرفی می‌کند و تبلیغات آن حتی به داخل مترو لندن هم رسیده‌اند. این کشور در چند سال اخیر وزارت جدیدی برای صنعت و منابع معدنی تشکیل داد، عوارض مربوط به واردات ماشین‌آلات و مواد خام را برداشت، کارمزد مجوزها و حق بهره‌برداری را کاهش و حمایت دولتی را برای دستمزدها و یارانه اجاره‌بها تعمیم داد. علاوه بر این، قانون قدیمی معادن با قانونی جدید و حامی سرمایه‌گذار جایگزین شد که شباهت زیادی به قوانین استرالیا، بوتسوانا و کانادا دارد. مجوزهایی که قبلاً چند سال در انتظار بودند اکنون ظرف دو ماه صادر می‌شوند. 

در نتیجه تعداد مجوزهای فعال به سرعت بالا رفت و به 2300 مورد رسید که در مقایسه با دو سال قبل 20 درصد افزایش یافته است. حدود 700 مجوز برای کاوش هستند و برخی برای خارجیان صادر شده‌اند. شرکت‌های خارجی متخصص یا دارای اندازه متوسط از قبیل باریک‌گلد (Barrick Gold) و گروه منابع اوراسیا مجوز اکتشاف گرفته یا با شرکت معادن شریک شده‌اند. رابرت ویلت (Wilt)، مدیرعامل شرکت معادن می‌گوید، «من ترجیح می‌دهم 50 درصد از یک چیز را داشته باشم تا 100 درصد از هیچ چیز». مارک باریستو، رئیس شرکت باریک‌گلد می‌گوید، «عربستان برای جذب بازیگران بزرگ به کشفیات بزرگ نیاز دارد». به این منظور، عربستان بیش از 180 میلیون دلار برای تشویق اکتشاف اختصاص می‌دهد. صندوق توسعه صنعتی سعودی که یک ابزار مالی دولتی است پیشنهاد داد تا سه‌چهارم هزینه پروژه‌ها را تامین کند. عربستان علاوه بر 500 میلیون‌دلاری که قبلاً برای تحقیقات اختصاص داده بود، 200 میلیون دلار برای تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی و تشکیل پایگاه داده‌های منابع هزینه می‌کند. آقای ویلت می‌گوید شرکت معادن کارهای آینده‌نگرانه زیادی در دست دارد. 

علاوه بر این، دولت تیمی از زمین‌شناسان و مهندسان را آموزش می‌دهد. کمبود این افراد حرفه‌ای نه‌تنها در عربستان بلکه در دیگر نقاط جهان احساس می‌شود. جان برادفورد از دانشکده معادن کلرادو می‌گوید، «این روزها شما با هیچ مبلغی نمی‌توانید تمام نیروی انسانی مورد نیازتان را تامین کنید». عربستان برای اطمینان از تامین نیرو در آینده با اندیشکده‌های آمریکایی فعال در تحقیقات معدنی و همچنین موسسه آقای برادفورد در تهیه برنامه‌های آموزشی همکاری می‌کند. شرکت معادن در ماه نوامبر حمایت مالی از یک رشته جدید کارشناسی علوم معدن و مهندسی را در دانشگاه نفت و مواد معدنی ملک فهد متقبل شد.  ممکن است این برنامه‌های شاهزاده با دردسر روبه‌رو شوند. در خارج از کشور آنها به همان ملی‌گرایی برخورد می‌کنند که خود از آن اجتناب می‌ورزند. شرکای آفریقایی که دهه‌ها شاهد آن بودند که خارجیان منابع آنها را انتقال می‌دهند بدون اینکه کمکی به توسعه کشورشان کرده باشند این‌بار اصرار دارند که منافع حاصل به اقتصادشان بازگردد. هنری دل آلاکه، وزیر مواد معدنی جامد نیجریه می‌گوید، مشارکت با عربستان سعودی نباید به استخراج سنگ‌آهن و صدور آن محدود باشد. این مشارکت مستلزم سرمایه‌گذاری در کارخانه‌ها و بخش فرآوری نیجریه خواهد بود. 

برخی مدیران بدبین در داخل عربستان می‌گویند که برنامه‌ زمانی فشرده شاهزاده محمد بن‌سلمان با چشم‌انداز پیش‌رو هم‌خوانی ندارد. توسعه معادن و آموزش متخصصان سال‌ها وقت می‌برد. برخلاف فسفات، استخراج سنگ‌های فلزات از معادن عمیق را نمی‌توان به سرعت انجام داد. کارها در تابستان‌های سوزان به دلایل ایمنی متوقف و هر سال پروژه‌‌ها سه تا چهار ماه تعطیل می‌شوند. هنوز تردیدهایی در مورد توانایی تامین برق برای فعالیت‌های انرژی‌پالایش و فرآوری وجود دارد هرچند به لطف انرژی فراوان این مشکل مهمی نخواهد بود. 

سرانجام، تبدیل آرزوهای عربستان به واقعیت نیازمند تحول بنیادی در دیدگاه فعالان معدنی جهان است. در این دنیای پیش‌بینی‌ناپذیر، بسیاری ترجیح می‌دهند سودهای کنونی را به سهامداران بدهند به جای آنکه آنها را به سمت پروژه‌های جدید پرخطر هدایت کنند. شاهزاده برای ایجاد چنین تحولی باید تمام توان خود را در اقناع اذهان به کار گیرد.   

منبع:اکونومیست