پیام بازارها
گفت‌وگو با مرتضی ایمانی‌راد درباره دورنمای بازارهای جهانی
بازارهای جهانی در سال میلادی گذشته، بیشتر متاثر از نرخ بهره بود که به وسیله بانک‌های مرکزی در جهان دستخوش تغییر شد. از نگاه تحلیلگران تنها نکته قابل پیش‌بینی در اقتصاد جهان کاهش تورم است که در بسیاری از کشورهای جهان در یک سال گذشته اتفاق افتاد. به گفته مرتضی ایمانی‌راد، اقتصاددان، قیمت نفت و شرایط رکودی در سال ۲۰۲۳ در اقتصادهای جهان، اخبار خوبی برای اقتصاد ایران نیستند.
از نگاه او همه تحولات اقتصادی بر اقتصاد ایران اثر می‌گذارد. ایمانی‌راد با شرح پنج رویداد اثرگذار دورنمای بازارهای جهانی را سناریوبندی کرد. مشروح گفت‌وگوی تجارت فردا را با وی در ادامه بخوانید.
♦♦♦
از نگاه شما، روند بازارهای جهانی در یک سال گذشته متاثر از کدام متغیرها بودند؟
می‌توان با احتمال زیاد تاکید کرد عامل مهم و اثرگذار بر بازارها در اقتصاد جهانی، نرخ بهره بوده است. افزایش نرخ بهره در کشورهای مطرح جهان و آن‌هم به دفعات و تقریباً بی‌سابقه در 50 سال گذشته، بسیاری از روندهای اقتصاد جهانی و بازارها را شکل داد. درست است که سیاست نرخ بهره برای کنترل و مدیریت نرخ تورم است ولی نرخ بهره و سیاست‌های نرخ بهره به مهم‌ترین رخداد اقتصادی در سال ۲۰۲۲ تبدیل شد. بنابراین در سال گذشته این بانک‌های مرکزی بود که برای بازارها سرنوشت‌ساز بود. نرخ تورم خرده‌فروشی CPI و به‌تبع آن، افزایش نرخ بهره همه بازارها را تحت تاثیر قرار داد و قیمت مواد اولیه را تغییر داد. بازار سهام به‌طور مستمر روند کاهنده داشت. بخشی از مواد اولیه که درگیر تنش سیاسی درگیری روسیه و اوکراین نبود، روند کاهشی داشت. نکته جالب این بود که با وجود اعلام تعدادی از اقتصاددانان مطرح جهان، وضعیت اقتصادی در سال ۲۰۲۲ پیچیده بود، ولی بانک‌های مرکزی بسیاری از کشورها (تاکنون) توانستند این پیچیدگی را مهار یا مدیریت کنند.
با توجه به متغیرهای موجود اثرگذار در بازارهای جهانی، به نظرتان چه عواملی می‌تواند روند را دستخوش تغییر کند؟
اگر منظورتان وضعیت بازارها در سال ۲۰۲۳ است بسیاری از بازارها تحولات قابل توجهی را تجربه می‌کنند. آنچه قابل پیش‌بینی است، کاهش تورم در بسیاری از کشورهای جهان است. سیاست افزایش نرخ بهره توانست تورم را مهار کند، اگرچه چند کشور همچنان درگیر تورم هستند (مثل کشورهای اروپایی منطقه یورو و انگلستان). کاهش تدریجی افزایش نرخ بهره و عدم افزایش آن در سال ۲۰۲۳، شاخص دلار آمریکا را ضعیف می‌کند و احتمال اینکه شاخص مرز ۱۰۰ را بشکند و روند نزولی را طی کند، بسیار بالاست.
در این شرایط ما باید منتظر افزایش نرخ برابری یورو به دلار باشیم. گذشته از آن، ارزهای کالاپایه همانند دلار کانادا، دلار استرالیا و دلار نیوزیلند روند افزایشی را تجربه می‌کند. البته این افزایش قابل توجه نخواهد بود، چون فراگیری احتمالی رکود می‌تواند ارزهای کالاپایه را درگیر کند.
بنابراین این ارزها (که ارزهای بسیاری از کشورهای در حال ظهور و توسعه در این گروه طبقه‌بندی می‌شوند) درگیر فشار بر کاهش و افزایش هستند که به احتمال زیاد روند آنها افزایشی خواهد بود.
این مساله حامل خبر خوبی برای این کشورهاست. زیرا این کشورها در جریان افزایش شاخص دلار، ارزش پول‌شان را در بازار جهانی از دست می‌دهند و این مساله حجم بدهی‌های خارجی آنها را بالا می‌برد. در نتیجه می‌توان پیش‌بینی کرد، وضعیت بدهی این کشورها رو به بهبود رود. همه این مسائل بستگی به این دارد که وضعیت تورم و رکود در بازار جهانی چه خواهد شد. احتمال بالا این است که تورم رو به کاهش و نرخ تولید ناخالص داخلی هم کاهنده خواهد بود.
بیشتر صاحب‌نظران اقتصاد جهانی، رکود را خیلی فراگیر و عمیق پیش‌بینی نمی‌کنند، ولی استمرار رکود در شش ماه نخست سال آینده وضعیتی است که بیشتر صاحب‌نظران در مورد آن تفاهم دارند. در این شرایط بازار نفت هم پرنوسان و هم تحت تاثیر همان دو نیرو خواهد بود. بنابراین بسیار محتمل است که قیمت نفت در بازارهای جهانی در محدوده ۵۰ تا ۱۰۰ دلار نوسان کند، ولی تمایل آن بیشتر به کاهش و نزدیک شدن به سطح ۵۰ دلار است تا افزایش. در مجموع قیمت مواد اولیه و طلا هم در بازار کالاها تحت تاثیر این فرآیند قرار خواهد گرفت. ولی جهت‌گیری آنها در صورتی که رکود عمیق نشود، افزایشی خواهد بود.
بر اساس سناریوهای متعدد درباره دورنمای بازارهای جهانی، به نظرتان بازارها به کدام‌سو می‌روند؟
بازارهای جهانی در شرایط کنونی وضعیت کاملاً ویژه و پیچیده‌ای دارد. این پیچیدگی ناشی از چند عامل عمده است. نخست، تمام شدن همه‌گیری کووید 19 و فشار تقاضا بر کشورهای درگیر است. دوم، درگیری بانک‌های مرکزی برای مدیریت پول‌هایی که برای مدیریت کووید 19 به اقتصادهایشان تزریق کردند. سوم، درگیری نظامی روسیه و اوکراین که تاثیرات قابل توجهی بر اقتصاد جهان و به‌خصوص بر اروپا گذاشت. چهارم، رکود بنیادی که قبل از ورود اقتصاد جهانی به همه‌گیری وجود داشت و به عبارت دیگر در حال نشان دادن خودش بود. پنجم، در این میان، نابسامانی‌های سیاسی و افزایش تنش سیاسی در نقاط مختلف جهان، سطح ریسک را در اقتصاد جهان بالا برد. همه این مسائل باعث مشکلات جدی در زنجیره تامین شد و با فشار تقاضا ناشی از تزریق گسترده پول به اقتصاد جهان تقاضا را به شدت (مخصوصاً در بخش خدمات) بالا برد و تورمی شکل گرفت که در گذشته 40 سال کشورهای مطرح جهان بی‌سابقه بود.
هم‌اکنون در بسیاری از کشورها این تورم کنترل شده ولی اثر خود را بر تولید گذاشته است، بنابراین یکی از پیش‌بینی‌های قوی برای سال آینده وجود رکود در بسیاری از کشورهاست که برای کنترل تورم مجبور بودند نرخ بهره‌شان را بالا ببرند.
گذشته از آن، همراه با رکود وضعیت مسکن در بازارهای جهانی، رکود و کاهش قیمت‌ها در بسیاری از کشورهای جهان پیش‌بینی می‌شود. این وضعیت کلی کشورهای جهان و چشم‌انداز آنهاست. طبیعی است که روندهای دیگری قابل مشاهده است که در این گفت‌وگو مجال پرداختن به آنها نیست.
با این دورنمایی که متصور شدید، به نظرتان کدام بازارها در جهان بیشتر در معرض تغییر قرار خواهند گرفت؟
به نظرم بازار اوراق قرضه در سال آینده بیشترین تغییرات را شاهد خواهد بود. گذشته از آن، سال آینده سال خوبی برای بازار سهام است. با کاهش نرخ بهره، نرخ دلار آمریکا نسبت به ارزهای دیگر ارزش خود را از دست می‌دهد و همین روندها بازار سهام را با رونق مواجه می‌کند. هر چند که تهدیدی از ناحیه گسترش رکود اقتصادی، بر بازار سهام سنگینی می‌کند.
گذشته از بازار اوراق قرضه و بازار سهام ما شاهد تغییرات قابل توجه در بازار مسکن خواهیم بود. این تغییر بیشتر در جهت کاهش بازار مسکن خواهد بود. ولی با توجه به تغییرات نرخ بهره و متوقف شدن افزایش آن، امکان بهبود در بازار مسکن می‌رود. این مساله وابسته به شرایط رکودی و نحوه متوقف کردن افزایش نرخ بهره است. در بازار ارز نیز ما شاهد تغییرات قابل توجه خواهیم بود که بحث آن مفصل است و در گفت‌وگویی دیگر باید مورد بحث قرار گیرد.
شما به متغیرها و رویدادها در بازارهای جهانی اشاره کردید، به نظرتان تحولات جهانی چه پیامی برای اقتصاد ایران به همراه دارد؟
به نظرم همه تحولات اقتصادی بر اقتصاد ایران اثر می‌گذارد. بعضی از روندها و متغیرها کمتر و بعضی بیشتر اما به‌طور خلاصه، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نخست، قیمت نفت در سال ۲۰۲۳ برای ایران گشایش نخواهد داشت. زمانی که امکان بهره‌گیری از قیمت‌های بالای نفت وجود داشت، ایران نتوانست از این فرصت استفاده کند. در سال ۲۰۲۳ با وجود اینکه قیمت نفت به خاطر کاهش احتمالی قیمت دلار امکان تنفس خواهد داشت، ولی ادامه کاهش نرخ رشد اقتصادی در آمریکا، چین و اروپا اجازه افزایش قیمت را به نفت نمی‌دهد. پیش‌بینی می‌شود نفت در سطح قیمتی ۷۰ دلار در سال ۲۰۲۳ نوسان کند. بنابراین بودجه دولت و بازار سهام از تغییرات قیمت نفت سودی نخواهد برد. در کنار این مسائل، ادامه اعتراض‌ها و عدم ثبات اقتصادی و ادامه گسترش نقدینگی و کسری بودجه دولت و مشکلات احتمالی سال آینده اقتصاد ایران را به شدت پیش‌بینی‌ناپذیر کرده است ولی گفت‌وگویی که ما داریم انجام می‌دهیم، فقط روی اثر تحولات اقتصاد جهانی بر اقتصاد ایران است و به عبارت دیگر پاسخ من به پرسش شما پیش‌بینی اقتصاد ایران در سال آینده نیست.
دوم، عدم افزایش احتمالی قیمت نفت و ادامه کاهش نرخ رشد اقتصادی در جهان فشار را بر بودجه کشور زیاد می‌کند. برخلاف پیش‌بینی مسوولان اقتصادی، کسری بودجه در سال آینده بیشتر خواهد بود و همین مساله فشار بر نقدینگی را بیشتر و احتمال بالا بودن نرخ تورم را در سال آینده بسیار محتمل می‌کند. بنابراین روندهای اقتصاد جهانی کمک زیادی به کسری بودجه نخواهد کرد.
سوم، افزایش نرخ بهره با روند کاهنده در شش ماه نخست سال و برای بعضی کشورها در کل سال آینده، اقتصاد جهان را انقباضی خواهد کرد. هرچند گشایش‌ها در سال آینده بیشتر از سال جاری خواهد بود ولی پیش‌بینی نمی‌شود که بازار مواد اولیه افزایش قیمت قابل توجهی را تجربه کند. در نتیجه از ناحیه اقتصاد جهانی احتمال بالا رفتن قیمت در شش ماه نخست سال محدود است و بنابراین بازار سهام از این ناحیه تاثیر قابل توجهی نخواهد پذیرفت.
چهارم، آنچه از طرف اقتصاد جهانی می‌تواند نرخ رشد اقتصادی ایران را تحت تاثیر قرار دهد محدود است. نرخ رشد اقتصاد جهانی هرچند در سال ۲۰۲۳ بالاتر از شرایط قبل از دوران همه‌گیری کووید 19 قرار می‌گیرد ولی همان‌طور که گفته شد حداقل در بیشتر ماه‌های سال با نرخ رشد کاهنده مواجه خواهد بود. زیرا تاثیر افزایش نرخ بهره در سال ۲۰۲۲ دارای آثاری است که به راحتی نرخ رشد اقتصاد جهانی بهبود نخواهد یافت. طبیعی است که این شرایط برای اقتصاد ایران مطلوب نیست.
در شرایط کنونی و دورنمای آتی برای بازارهای جهانی، چه توصیه و استراتژی برای سرمایه‌گذاران در داخل دارید؟
یک نکته را نباید نادیده گرفت که به خاطر شرایط خاص اقتصاد ایران، ما بیشتر تحت تاثیر تحولات سیاسی داخلی، کاهش حس اعتماد بین مردم و مشکل جدی در سیاستگذاری اثربخش اقتصادی خواهیم بود و بنابراین اثر تحولات اقتصاد جهانی روی اقتصاد ایران کمتر از سال‌های قبل خواهد بود.
اقتصاد ایران نه‌تنها از مشکلات ساختاری و ابرچالش‌های چند سال اخیر رنج می‌برد، بلکه مشکل اعتراض‌ها و فقدان زمینه مناسب برای سیاستگذاری هم به آن اضافه شده است. سطح سرمایه‌گذاری اجتماعی در ایران پایین آمده و اثر سیاستگذاری اقتصادی کاهش یافته است.
بنابراین در این شرایط نمی‌توان آثار مشخص روندهای اقتصاد جهانی را در ایران پیگیری کرد. تنها مطلب قابل توجه قیمت نفت و شرایط رکودی در سال ۲۰۲۳ است که این دو هم خبر خوبی برای اقتصاد ایران نیست. بنابراین در سال آینده بیشتر باید نگاه به درون داشته باشیم. نگاه به شرایط سیاسی و ارتباط مردم با دولت و میزان اثرگذاری سیاستگذاری‌ها در شرایط فعلی سیاسی. اگر هم مسائل داخلی و هم مسائل بین‌المللی را ببینیم به چند روند در اقتصاد ایران می‌توان اشاره کرد.
نخست، پیش‌بینی می‌شود نرخ رشد اقتصادی در کشور به خاطر شرایط داخلی و محدودیت‌های تولیدی پایین‌تر از سال ۱۴۰۱ باشد. نرخ رشد منفی سرمایه‌گذاری در کشور و تورم مستمر و وضعیت درآمدی نامناسب دولت و کاهش شدید تولید در بعضی از فعالیت‌های تولیدی به خاطر شرایط سیاسی و دور بودن احتمال تفاهم درباره برجام از عواملی هستند که در سال آینده وضعیت تولید را امیدوارانه ترسیم نمی‌کند.
دوم، با توجه به وضعیت بودجه و احتمال کسری بیشتر در سال آینده و تنگناهای عرضه، نرخ تورم کماکان بالا پیش‌بینی می‌شود.
سوم، خروج سرمایه احتمالاً بالا خواهد بود و به دلیل تنگناهای ناشی از عدم تفاهم برجام عرضه محدود خواهد بود. درآمدهای ناشی از صادرات نفت پیش‌بینی می‌شود که بیشتر از سال جاری نباشد و کماکان محدودیت‌های انتقال ارز به داخل وجود داشته باشد. در این شرایط پیش‌بینی می‌شود که نرخ ارز در سال آینده نیز فزاینده باشد. افزایش مستمر و بسیار محتمل نقدینگی و به‌خصوص افزایش پایه پولی پشتوانه قدرتمندی برای نرخ بالای دلار خواهد بود.
چهارم، به واسطه عوامل یادشده می‌توان نرخ بالای تورم را هم برای سال آینده پیش‌بینی کرد.
در نتیجه با توجه به روندهای یادشده و محتمل در اقتصاد ایران در سال آینده باید پیش‌بینی کرد سرمایه‌گذاری‌های مناسب در کشور نمی‌تواند نرخ تورم را جبران کند. به این معنا، همان‌طور که در سال جاری نرخ تورم بالاترین نرخ در مقایسه با بازدهی سرمایه‌گذاری‌های مختلف بود در سال آینده هم به دلیل نبودن شرایط باثبات و مناسب اقتصادی، همین روند تکرارشدنی است. یعنی نمی‌توان با سرمایه‌گذاری خاصی افزایش تورم را جبران کرد.
گذشته از این مطلب، به نظرم بیشتر جهت‌گیری‌های سرمایه‌گذاری در سال آینده به سوی بازارهای جهانی است. اتفاقاً این جهت‌گیری درست هم هست. به نظرم بهترین سرمایه‌گذاری در بازارهای جهانی است و در صورتی که سرمایه‌گذار آشنا باشد می‌تواند در ارزهای جهانی، CFD، اوراق عرضه و روی طلا و نفت سرمایه‌گذاری کند.
طبیعی است که برای موفقیت در این بازارها نیاز به تخصص و تجربه است. در اقتصاد ایران هم پیشنهادم سرمایه‌گذاری سوداگرانه روی طلاست. به دلایل متعدد، طلا به احتمال زیاد روند صعودی خواهد داشت. در این زمینه مطلب برای گفتن زیاد است ولی در حد این گفت‌وگو تنها به بعضی از سرفصل‌های سرمایه‌گذاری اشاره کردم.
