گره سخت

  زهرا اکبری: ابراهیم رئیسی هنگام ثبت‌نام در وزارت کشور سیاست خارجی دولت خود را این‌گونه تشریح کرد: «سیاست خارجی نظام تعامل با همه کشورها به‌ویژه همسایگان است. با کسانی که قصد دشمنی نداشته باشند، تعامل خواهیم داشت آن هم به شکل دوستانه، عزتمندانه و مقتدرانه.» اما اکنون با گذشت 10 ماه از شروع به کار دولت سیزدهم نه‌تنها گره از کار سیاست خارجی ایران باز نشده است، بلکه به نظر می‌رسد اوضاع سیاسی و اقتصادی کشور بسیار پیچیده‌تر از ادوار گذشته است. وزارت امور خارجه در دولت آقای رئیسی مدت‌هاست که به دنبال عادی‌سازی روابط با عربستان است اما این موضوع هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده است. یکی دیگر از محورهای برنامه آقای رئیسی، ارتقا و بهبود روابط با کشورهای همسایه بوده است که در این زمینه نیز توفیق چشمگیری که نتایج عملی و عینی به همراه داشته باشد، حاصل نشده است. ابراهیم رئیسی همچنین به کرات گفته در نظر دارد برجام را به وضعیت اقتصادی کشور گره نزند اما دست‌کم آنچه در هفته‌های اخیر در بازار اقلام اساسی اتفاق افتاد نشان داده که چه بخواهیم چه نخواهیم، اقتصاد به برجام گره خورده و به نظر می‌رسد سیاست‌های پرسروصدایی که دولت اخیراً تحت عنوان «جراحی اقتصادی» آغاز کرده، برای جلوگیری از تغییر و شاید اصرار بر تداوم سیاست خارجی کنونی بدون تکیه بر برجام باشد.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که دولت سیزدهم، در شرایط بحرانی کشور که اقتصاد و معیشت مردم به شدت تضعیف شده و انتقادات و اعتراضات اجتماعی را هم به همراه داشته، باید از ابزارهای موجود برای بهبود شرایط کشور استفاده کنند. در این میان بهترین ابزار دیپلماسی و مذاکره تشخیص داده می‌شود؛ به باور کارشناسان مذاکره، نه شکست است، نه عقب‌نشینی، نه دادن امتیاز؛ مذاکره یعنی مذاکره و دیپلماسی یعنی دیپلماسی. اما دولت باید این نکته را هم در نظر داشته باشد که تا زمانی که در حوزه سیاست خارجی به یک خوانش درست، دقیق و در عین حال منعطف از واقعیات و اقتضائات جاری در عرصه بین‌الملل نرسد، نمی‌تواند دیپلماسی را به نقطه امن و سلامتی برساند. شواهد نشان می‌دهد که اکنون زمان به ضرر ماست. هرچه مذاکره با طرف‌های غربی را به تاخیر بیندازیم، وضعیت اقتصادی کشور بغرنج‌تر و بحرانی‌تر می‌شود. ظاهراً دیگر فرصت چندانی هم برای آزمون و خطا وجود ندارد. آستانه تحمل بسیاری از گروه‌های جامعه به شکننده‌ترین حالت خود رسیده است. ناظران هشدار می‌دهند که کشور ممکن است به یک نقطه بدون بازگشت برسد. در این پرونده تلاش می‌کنیم ابعاد مختلف سیاست خارجی دولت سیزدهم را بررسی کنیم و به این پرسش پاسخ دهیم که آیا گره سیاست خارجی ایران باز می‌شود یا خیر؟