تازه‌نفس از نفس افتاده
چرا استارت‌آپ‌های ایرانی از نفس افتاده‌اند؟
صدف صمیمی: شاید در مقایسه با نظام اداری نوین ایران، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان پدیده‌های جدیدی به نظر برسند؛ اما در مقیاس سرعت رشد علم و تکنولوژی جهانی می‌توان گفت اکوسیستم نوآوری در ایران دارای سابقه تاریخی است.
در سال 1371 اولین پارک علمی فناوری در استان اصفهان تاسیس و در سال 1381 جمهوری اسلامی ایران در استان‌های آذربایجان شرقی، سمنان، خراسان، فارس، گیلان، مرکزی و یزد دارای چندین شرکت دانش‌بنیان بود. به کمک دانشگاه‌ها و مراکز علمی پژوهشی پارک‌های علم و فناوری فعالیت خود را آغاز کردند و کم‌وبیش، پیش رفتند، ایده‌های نو را شکل دادند و با گسترش فضای مجازی گسترده‌تر شدند. اما در این میان باید از فضای سیاسی به عنوان شتاب‌دهنده استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان هم یاد کرد. فضای سیاسی سال‌های منتهی به یازدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری ایران با پالس‌های جهانی به‌ویژه آمریکا برای مذاکره و گفت‌وگو در حوزه انرژی هسته‌ای که به تحریم کشور در حوزه‌های اقتصادی منجر شده بود، روبه‌رو شد. مشارکت بالای مردم در انتخابات و گزینش حسن روحانی از میان کاندیداهای موجود که به شیخ دیپلمات معروف بود از یک‌سو، استقبال کشورهای توسعه‌یافته به‌خصوص اتحادیه اروپا از دولت جدید ایران از سوی دیگر، این ذهنیت را ایجاد کرد که فصل تازه‌ای به روی اقتصاد ایران گشوده شده است. کمی بعد آغاز مذاکرات 1+5 و عقد قرارداد برجام به این گمانه‌زنی‌ها صورتی رسمی داد.
در این میان از زمان گمانه‌زنی‌ها تا حضور سرمایه‌گذاران خارجی در ایران اکوسیستم نوآوری هم جان تازه‌ای گرفت. بسیاری از کارشناسان، استادان و نخبگان ایرانی مهاجر به امید اینکه بتوانند در این فضا به فعالیت بپردازند به کشور بازگشتند و کارشناسان داخلی فعال‌تر شدند. علاوه بر نیروهای متخصص، به گواه آمار سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی هم به سوی این بازار جذب شدند. برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) در گزارش جدیدی درباره اکوسیستم نوآوری ایران، سرعت رشد آن را در حدود یک دهه قبل سریع توصیف کرد.
اما همین گزارش اعلام می‌کند در سال‌های اخیر چالش‌های جدی پیش روی کسب‌وکارهای نوآورانه در ایران است؛ به‌خصوص آنکه بعد از دور جدید تحریم‌های بین‌المللی این اکوسیستم با افت سرعت روبه‌رو شده است. همچنین در این میان باید گفت با وجود آنکه رشد اقتصاد دیجیتال در ایران در فضای رکود اقتصادی سال‌های اخیر ادامه پیدا کرده، اما مشخصاً هنوز نسبت به میانگین جهانی بسیار پایین‌تر است.
حالا امروز اگر از همان نخبگان، کارشناسان و استادان حوزه نوآوری که روزی با انگیزه بالا وارد این حوزه شدند بپرسیم شرایط را چطور ارزیابی می‌کنند از قطاری خارج از ریل سخن می‌گویند که قوانین و مقررات داخلی، نگاه سنتی اصناف به نوآوری‌ها، بخشنامه‌ها و بوروکراسی دولتی، نبود سرمایه‌گذار داخلی، کوتاهی سقف رشد در بازار کشور، نبود زیرساخت‌های توسعه و ناتوانی از جذب سرمایه یا همکار بین‌المللی از جمله مهم‌ترین موانع راهشان هستند. در این پرونده می‌خواهیم علت فروکش کردن تب شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها، این تازه‌نفسان از نفس‌افتاده را بررسی کنیم.
