تسخیر مخفیانه زمین
تغییر اقلیم چگونه باعث از بین رفتن قطب‌های کشاورزی شده است؟
اثرات متعددی از تغییرات اقلیمی بر کشاورزی وجود دارد که بسیاری از آنها فعالیت‌های کشاورزی برای تامین امنیت غذایی جهانی را دشوارتر می‌کنند. افزایش دما و تغییر الگوهای آب‌وهوایی اغلب به دلیل کمبود آب ناشی از خشکسالی، امواج گرما و سیل، باعث کاهش بازده محصولات می‌شود. همچنین انتظار می‌رود بسیاری از آفات و بیماری‌های گیاهی، یا شیوع بیشتری پیدا کرده یا به مناطق جدید سرایت کنند و دام‌ها تحت تاثیر بسیاری از مسائل مشابه، از استرس گرمایی گرفته تا کمبود خوراک و گسترش انگل‌ها و بیماری‌ها قرار گیرند.
نتایج نشان می‌دهد که در سطح جهانی، به ترتیب 11 و 10 درصد از زمین‌های زراعی و علفزارهای فعلی می‌توانند در برابر کاهش دسترسی به آب آسیب‌پذیر باشند و ممکن است برخی از ظرفیت‌های تولیدی خود را از دست بدهند؛ به‌ویژه آفریقا و خاورمیانه، چین، اروپا و آسیا در معرض خطر هستند.
کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب است؛ جایی که آبیاری زمین‌های زراعی 70 درصد از برداشت آب را تشکیل می‌دهد (مک دانیل و همکاران، 2017). به‌رغم اینکه 95 درصد زمین‌های کشاورزی عمدتاً دیم هستند، کاهش دسترسی به آب یا افزایش کمبود آب، می‌تواند تاثیر منفی بر بهره‌وری زمین‌های زراعی و مراتع داشته باشد. به عنوان مثال، عدم برآورده کردن نیاز آبی محصولات، به کاهش عملکرد محصولات اصلی مانند ذرت در چین، منجر شده است. با این حال، برای به حداکثر رساندن عملکرد محصول، نیاز به افزایش 146درصدی در مصرف آب برای آبیاری است. علاوه بر این، سال‌های متوالی با هوای گرم و خشک (تغییر اقلیم) باعث کاهش عملکرد برخی محصولات از جمله ذرت و گندم شده است.
ویرانی در حال گسترش
در بسیاری از نقاط جهان، تغییرات آب‌وهوایی شرایط رشد منطقه‌ای را تغییر داده و آن را غیرقابل پیش‌بینی‌تر می‌کند. کشاورزان به سختی می‌توانند به طور مداوم غذای کافی برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده تولید کنند. مزارع کوچک که حدود 90 درصد از 570 میلیون مزرعه فعلی جهان را تشکیل می‌دهند، به ویژه در برابر تغییرات آب‌وهوای فصلی آسیب‌پذیر هستند. زمینی که برای نسل‌ها، به وسیله خانواده‌ها نگهداری می‌شود، ناگهان ممکن است غیرقابل کشت شود. برای مثال، تغییر در زمان یا شدت فصول بارانی سالانه یا ال‌نینو-نوسانات جنوبی (ENSO)، می‌تواند باران یا خشکسالی را به همراه داشته باشد که محصولات یک خانواده را از بین ببرد.
ثبات کشاورزی یک منطقه به تغییرات اقلیمی قابل پیش‌بینی، برای ایجاد تغییرات فصلی بستگی دارد. حالت‌های آب‌وهوایی در مقیاس بزرگ مانند ENSO و دوقطبی اقیانوس هند؛ دما، بارش و فعالیت طوفانی منطقه را برای ماه‌ها در یک زمان کنترل می‌کنند. حالت‌های اقلیمی همچنین مناطق دوردست را به هم متصل می‌کنند، چیزی که با جهانی‌تر شدن تجارت کشاورزی اهمیت فزاینده‌ای دارد: تغییر آبوهوا در یک منطقه پرورش‌دهنده مواد غذایی، می‌تواند بر محصولات کشاورزی در نیمی از جهان تاثیر بگذارد.
کشاورزان ذرت در سرتاسر جهان تاثیرات از راه دور آب‌وهوایی را در یکی از قوی‌ترین ال‌نینوهای 150 سال گذشته احساس کردند. ال‌نینو در سال 1983، با بزرگ‌ترین شکست همزمان جهانی محصولات ذرت در تاریخ مدرن مصادف شد، و پژوهش‌های اخیر نشان داده است که ENSO نقش مهمی در ایجاد این شکست ایفا کرده است.
در اوایل ماه می 2021، رودخانه Nzoia در کنیا از کناره‌های خود خارج شد. سیل ناشی از این اتفاق در غرب کنیا، باران‌های شدید طولانی را که به کشته شدن 237 نفر انجامید و بیش از 800 هزار نفر را تحت تاثیر قرار داد، پایان داد. سیل و رانش زمین خانه‌ها، مدارس، جاده‌ها، پل‌ها و بیش از هشت هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی کنیا را ویران کرد.
فصل بارانی مارس-می کنیا (باران‌های طولانی، برخلاف باران‌های کوتاه اکتبر-دسامبر) رطوبت لازم را برای زمین‌های زراعی کشور فراهم می‌کند. در واقع، تولید ذرت در سال 2021 حداقل 10 درصد بالاتر از میانگین آن در سال 2020 بود؛ اما بیشتر کنیایی‌ها همچنان با سطحی از ناامنی غذایی مواجه هستند. به ویژه در چند سال گذشته، تغییرات اقلیمی باعث تغییر جغرافیایی شده است که در آن مناطق، بارندگی و خشکسالی را متحمل می‌شوند.
Ruth K. Oniang’o، بنیانگذار برنامه «توسعه روستایی آفریقا» و برنده جایزه غذای آفریقا در سال 2017، گفت: «به طور معمول، ما می‌دانستیم مناطق مستعد سیل کجا هستند، اما باران‌های چند سال گذشته بی‌سابقه بوده است. در مناطقی باران بارید که هرگز شاهد باران نبودیم. من همیشه در مورد قحطی و خشکسالی می‌نوشتم؛ اما در حال حاضر شرایط متفاوت است. می‌توانیم بگوییم تنوع آبوهوا، هر سال تغییر می‌کند؛ اما نه، این موضوع در لحظه، در حال تغییر است.»
این نوسانات ناشی از تغییرات اقلیمی، فراتر از آفریقا در حال گسترش است. برای مثال، کشاورزان در ایران با وجود فاصله بیش از 4350مایلی از همتایان کنیایی خود، مشکلات مشابهی در پیش‌بینی چرخه‌های خشکسالی و سیل دارند. مهنا زارعی، مهندس منابع آب دانشگاه کردستان در سنندج، توضیح داد: «خشکسالی شدید اخیر و سیل‌های شدید در منطقه [خاورمیانه] بخش عمده‌ای از منابع غذایی را از بین برد. چرخه‌های بارش پراکنده نه‌تنها عملکرد محصول را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند به اثرات ثانویه منجر شود که امنیت غذایی را بدتر می‌کند، مانند آتش‌سوزی‌هایی که غرب ایالات‌متحده، استرالیا، برزیل و جاهای دیگر را ویران کرده است.»
نابرابری مالی و اجتماعی، با مسائل امنیت غذایی مرتبط با آبوهوا ترکیب می‌شود. بسیاری از کشاورزان خرده‌پا در جهان، فقیر و دچار ناامنی غذایی هستند. حتی یک فصل ازدست‌رفته می‌تواند آنها را از تلاش، به سمت شکست سوق دهد. زارعی گفت: «تغییرات اقلیمی به‌عنوان یک کاتالیزور، نقش کلیدی در تقویت مشکلاتِ منابعِ از قبل موجود دارد و کیفیت و کمیت مواد غذایی تولیدی ما و توانایی ما در توزیع عادلانه آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.»
وستون اندرسون، هیدروکلیماتولوژیست (آب‌وهواشناس) در موسسه تحقیقات بین‌المللی اقلیم و جامعه (IRI) در دانشگاه کلمبیا، گفت: «این به سادگی حرکت به مناطق کمتر متاثر از آبوهوا نیست. این موضوع همچنان یک مساله اقلیمی و توسعه اجتماعی-اقتصادی و فناوری است. درک چگونگی تغییر شیوه‌ها و سیاست‌های کشاورزی همراه با گرم شدن آبوهوا و سپس کاشت بذر این تغییر، می‌تواند تفاوت میان کشاورزانی باشد که در جایی که هستند شکوفا می‌شوند، با آنهایی که به مراتع سرسبز مهاجرت می‌کنند.»
اندرسون توضیح داد: «ال‌نینو- نوسان جنوبی، که آبوهوا و بارش جهانی را سازماندهی می‌کند، لزوماً باعث ایجاد خشکسالی بیشتر در کل سال نمی‌شود، اما ممکن است این خشکسالی‌ها را به گونه‌ای ترتیب دهد که بر بعضی از مناطق کشت محصولات تاثیر بگذارد.» او ادامه داد: «آبوهوا تا حد زیادی بر سیستم غذایی ما از طریق تغییرات اقلیمی تاثیر خواهد گذاشت. اغلب می‌بینید که تغییرات اقلیمی، تنش‌های موجود در سیستم غذایی ما را تشدید می‌کند. به عنوان مثال، یک محصول منطقه‌ای ممکن است در برابر خشکسالی معمولی مرتبط با ENSO مقاومت کند، اما اگر خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیمی نیز به آن اضافه شود، ممکن است به کل شکست بخورد.»
زیان اتحادیه اروپا
در دوره سال‌های 2015 تا 2030 حدود 11 درصد (بیش از 20 میلیون هکتار) از زمین‌های کشاورزی در اتحادیه اروپا به دلیل عوامل مرتبط با تناسب بیوفیزیکی زمین، ساختار مزرعه و قابلیت کشاورزی، جمعیت و ویژگی‌های منطقه‌ای، در معرض خطر بالقوه متروکه شدن قرار دارند. این خطر به ویژه برای حدود 800 هزار هکتار، واقع در جنوب و شرق رومانی، جنوب غربی فرانسه، جنوب و مرکز اسپانیا، پرتغال، قبرس، لهستان، لتونی و استونی، شدید است.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بازده محصولات غیرآبی مانند گندم، ذرت و چغندرقند در جنوب اروپا تا سال 2050 تا 50 درصد کاهش می‌یابد که می‌تواند موجب کاهش قابل توجه درآمد کشاورزی تا آن تاریخ شود. همچنین تخمین زده می‌شود ارزش زمین‌های کشاورزی در بخش‌هایی از جنوب اروپا تا سال 2100 بیش از 80 درصد کاهش یابد که می‌تواند به رها شدن زمین منجر شود.
بر اساس پیش‌بینی‌ها رهاسازی تدریجی زمین کشاورزی طی سال‌های 2015 تا 2030 به 2 /4 میلیون هکتار (به طور متوسط حدود 280 هزار هکتار در سال) برسد و میزان کل زمین‌های رهاشده را تا سال 2030 به 6 /5 میلیون هکتار برساند که معادل سه درصد از کل زمین‌های کشاورزی در دنیاست. در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا، اسپانیا و لهستان احتمالاً با بزرگ‌ترین رها شدن زمین کشاورزی در هر دو حالت مطلق و نسبی روبه‌رو هستند. این دو کشور یک‌سوم کل زیان اتحادیه اروپا را به خود اختصاص خواهند داد و اسپانیا تنها کشور اتحادیه اروپا خواهد بود که بیش از یک میلیون هکتار زمین را از دست می‌دهد. به طور مطلق، فرانسه، بریتانیا، آلمان و ایتالیا (به ویژه ساردینیا)، مکمل اسپانیا و لهستان در گروه بزرگ‌ترین زمین‌های کشاورزی رهاشده در اتحادیه اروپا هستند که در مجموع مسوول بیش از 70 درصد زیان‌ها هستند.
قاره سیاه
کشاورزی بخش مهمی در آفریقاست که به معیشت و اقتصاد در سراسر این قاره کمک می‌کند. به طور متوسط، کشاورزی در جنوب صحرای آفریقا 15 درصد از کل تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. جغرافیای آفریقا آن را در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر می‌کند و 70 درصد از جمعیت برای امرار معاش خود به کشاورزی دیم متکی هستند. مزارع کوچک 80 درصد از زمین‌های زیر کشت در جنوب صحرای آفریقا را تشکیل می‌دهند. سیستم‌های زراعی، دام و شیلات در نتیجه تغییرات اقلیمی در معرض خطر بیشتری از آفات و بیماری‌ها هستند. آفات محصولات زراعی در حال حاضر تقریباً یک‌ششم از تلفات بهره‌وری مزرعه را تشکیل می‌دهند. اثرات تغییرات اقلیمی بر تولید محصولات کشاورزی در آفریقا پیامدهای جدی برای امنیت غذایی و معیشت خواهد داشت. اختلالات در الگوهای بارش به دلیل تغییرات اقلیمی، فصل رشد را کوتاه کرده و بر عملکرد محصول در بسیاری از مناطق آفریقا تاثیر می‌گذارد. علاوه بر این، بخش کشاورزی در آفریقا زیر سلطه کشاورزان خرده‌پا با دسترسی محدود به فناوری و منابع مناسب برای سازگاری است.
جنگ و سرقت
یک سال پس از تهاجم روسیه به اوکراین، گزارش جدیدی از موسسه اوکلند، به نام «جنگ و سرقت: تصاحب زمین‌های کشاورزی اوکراین»، منافع مالی و عواملی را که به تمرکز بیشتر زمین و امور مالی می‌انجامد، افشا می‌کند.
به‌رغم اینکه مساله اوکراین در مرکز اخبار و سیاست بین‌المللی قرار دارد، توجه کمی به هسته اصلی درگیری شده است: اینکه چه کسی زمین‌های کشاورزی را در کشور معروف به «سبد نان اروپا» کنترل می‌کند. فردریک موسو، مدیر سیاستگذاری موسسه اوکلند و یکی از نویسندگان گزارش، گفت پاسخ به این پرسش برای درک خطرات اصلی جنگ بسیار مهم است.
کل زمین‌های تحت کنترل الیگارش‌ها، افراد فاسد و شرکت‌های بزرگ کشاورزی بیش از 9 میلیون هکتار است که بیش از 28 درصد از زمین‌های قابل کشت اوکراین است. بزرگ‌ترین صاحبان زمین ترکیبی از الیگارش‌های اوکراینی و منافع خارجی هستند؛ عمدتاً از اروپا و آمریکای شمالی و همچنین صندوق مستقل عربستان سعودی. صندوق‌های بازنشستگی برجسته ایالات‌متحده، بنیادها، و موقوفات دانشگاهی از طریق NCH Capital، یک صندوق سهام خصوصی مستقر در ایالات‌متحده، تامین مالی می‌شوند.
رئیس جمهور زلنسکی اصلاحات ارضی را در سال 2020 برخلاف خواست اکثریت مردم که می‌ترسیدند این موضوع، فساد را تشدید کرده و کنترل منافع در بخش کشاورزی را تقویت کند، به قانون تبدیل کرد. در حالی که زمین‌داران بزرگ، از سوی موسسات مالی غربی تامین مالی می‌شوند، کشاورزان اوکراینی تقریباً هیچ حمایتی دریافت نمی‌کنند. با وجود بازار زمین، در میان فشارهای اقتصادی و جنگ، این تفاوت رفتار موجب یکپارچه‌سازی بیشتر زمین به وسیله شرکت‌های بزرگ کشاورزی می‌شود. این یک وضعیت باخت-باخت برای اوکراینی‌هاست. در حالی که آنها برای دفاع از سرزمین خود جانشان را از دست می‌دهند، موسسات مالی موذیانه از تقویت زمین‌های کشاورزی به وسیله الیگارش‌ها و منافع مالی غرب حمایت می‌کنند. در زمانی که کشور با وحشت جنگ مواجه است، دولت و نهادهای غربی باید به درخواست‌های جامعه مدنی، دانشگاهیان و کشاورزان اوکراین برای تعلیق قانون زمین و تمامی معاملات زمین گوش دهند.
پی‌نوشت:
1- ENSO یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اقلیمی روی زمین به دلیل توانایی آن در تغییر گردش جهانی جو است که به نوبه خود بر دما و بارش در سراسر کره زمین تاثیر می‌گذارد.
