جشن خداحافظی

نیمه‌شب شنبه 15 آوریل، آلمان سه رآکتور هسته‌ای باقی‌مانده خود را برای همیشه خاموش کرد. عصر تولید برق تجاری با نیروگاه‌های هسته‌ای در آلمان، با جداسازی نیروگاه‌های هسته‌ای ایزار 2، نکاروشتایم و امسلند از شبکه برق به پایان رسید. این اقدام قابل پیش‌بینی بود، اما با وجود این، ضربه‌ای به حامیان اقلیم که از انرژی هسته‌ای به عنوان منبع برق پاک و بدون کربن حمایت می‌کنند، تلقی می‌شود. البته برخی دیگر که از حوادث هسته‌ای می‌ترسند، بر این باورند که بستن رآکتورها تصمیمی عاقلانه است و راه را برای تعهد اعلام‌شده آلمان برای افزایش انرژی‌های تجدیدپذیر هموار می‌کند.

از روز یکشنبه 16 آوریل، آلمان دیگر هیچ برقی از نیروگاه‌های هسته‌ای تولید نمی‌کند. این کشور برنامه‌های خود را برای حذف تدریجی انرژی هسته‌ای در سال 2011 اعلام کرد. در پاییز سال 2022، با توجه به اینکه جنگ اوکراین دسترسی به انرژی را به ویژه در اروپا محدود کرد، آلمان تصمیم گرفت رآکتورهای هسته‌ای موجود را برای چند ماه دیگر فعال نگه دارد تا منابع خود را تقویت کند. رهبران آلمان که در نتیجه جنگ روسیه در اوکراین با کمبود انرژی مواجه بودند، گفتند که این «یک گام ضروری» است تا اطمینان حاصل شود که این کشور انرژی کافی برای پشت سر گذاشتن زمستان را دارد. دیوید ویکتور، استاد نوآوری و سیاست عمومی در یو سی سن‌دیه‌گو، به CNBC گفت: «این اقدام بسیار مورد انتظار بود. دولت آلمان طول عمر این تاسیسات اتمی را برای چند ماه افزایش داد، اما هرگز بیش از آن برنامه‌ریزی نکرد.» واکنش‌ها به این تعطیلی‌، از وحشت از اینکه آلمان یک منبع پاک تولید انرژی را تعطیل می‌کند در حالی که واکنش جهانی به تغییرات اقلیمی انسان‌منشأ همچنان ناکافی است، تا خوشحالی از اینکه این کشور از هرگونه حادثه هسته‌ای -مانند حوادثی که در سایر نقاط جهان رخ داده است- جلوگیری خواهد کرد، متفاوت بود.

سایر کشورهای صنعتی مانند ایالات متحده، ژاپن، چین، فرانسه و بریتانیا، روی انرژی هسته‌ای به عنوان جایگزین سوخت‌های فسیلی که باعث گرم شدن سیاره می‌شوند، حساب باز کرده‌اند. تصمیم آلمان برای توقف استفاده از هر دو، با برخی تردیدها و همچنین تماس‌های ناموفق در آخرین لحظه برای توقف تعطیلی مواجه شده است. دهه‌ها اعتراضات ضد هسته‌ای در آلمان، که به دلیل فجایع در جزیره تری مایل، چرنوبیل و فوکوشیما برانگیخته شد، بر دولت‌های این کشور فشار آورد تا به استفاده از فناوری که منتقدان معتقدند ناامن و ناپایدار است، پایان دهند. گروه‌های حامی محیط‌زیست قصد داشتند این روز را در خارج از سه رآکتور و راهپیمایی در شهرهای بزرگ، از جمله برلین، جشن بگیرند. مدافعان انرژی اتمی می‌گویند که سوخت‌های فسیلی باید ابتدا به عنوان بخشی از تلاش‌های جهانی برای مهار تغییرات اقلیمی حذف شوند و استدلال می‌کنند که انرژی هسته‌ای، گازهای گلخانه‌ای بسیار کمتری تولید می‌کند و در صورت مدیریت صحیح، ایمن است.

غیر قابل درک

تعدادی از دانشمندان، از جمله دو برنده جایزه نوبل، و استادان دانشگاه‌هایی نظیر ام‌آی‌تی و کلمبیا، در نامه‌ای که در 14 آوریل در وب‌سایت گروه حامی هسته‌ای (RePlaneteers) منتشر شد، در آخرین لحظه درخواست کردند که رآکتورها فعال نگه داشته شوند. در این نامه آمده است: «با توجه به تهدیدی که تغییرات اقلیمی برای زندگی ما در این سیاره ایجاد می‌کند و بحران انرژی آشکاری که آلمان و اروپا به دلیل در دسترس نبودن گاز طبیعی روسیه در معرض آن قرار گرفته‌اند، از شما می‌خواهیم به فعالیت آخرین نیروگاه‌های هسته‌ای آلمان ادامه دهید.» در نامه همچنین آمده است که تاسیسات ایزار 2، نکاروشتایم و امسلند به بیش از 10 میلیون خانوار آلمانی برق‌رسانی می‌کردند؛ این عدد، یک‌چهارم جمعیت است.

هنری پرستون، سخنگوی انجمن جهانی هسته‌ای، به CNBC گفت: «این موضوع بسیار ناامیدکننده است، زیرا یک منبع انرژی کم‌کربن 24ساعته مانند هسته‌ای در دسترس بود و می‌توانست برای 40 سال دیگر به کار خود ادامه دهد. صنعت هسته‌ای آلمان در کلاس جهانی بوده است. هر سه رآکتوری که آخر هفته تعطیل شدند عملکرد بسیار خوبی داشتند.» با وجود تعطیلی، برخی از بخش‌های فرآیندهای صنعتی هسته‌ای به فعالیت خود ادامه خواهند داد. پرستون به CNBC گفت: بخش هسته‌ای آلمان همچنان در زنجیره عرضه هسته‌ای، در زمینه‌هایی مانند تولید سوخت و از رده خارج شدن، کلاس اول خواهد بود.

در حالی که نامه، در باز نگه داشتن رآکتورهای هسته‌ای موفق نبود، اما بر دلیل مهمی تاکید می‌کند که چرا انرژی هسته‌ای اخیراً در ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای بخشی از گفت‌وگوهای جهانی انرژی بوده است: تغییرات آب‌وهوایی. تولید برق با رآکتورهای هسته‌ای هیچ‌گونه گاز گلخانه‌ای ایجاد نمی‌کند و از آنجا که تلاش‌های جهانی برای واکنش به تغییرات اقلیمی همچنان از اهداف انتشار کمتر است، انرژی هسته‌ای دوباره مورد توجه قرار می‌گیرد.

هانس فون استورچ، پژوهشگر آب و هوا در موسسه تحقیقات ساحلی در Geesthacht، آلمان و یکی از امضاکنندگان نامه، به CNBC گفت: «در حالی که این یک تصمیم قانونی است، اما تصمیم عاقلانه‌ای نیست. پایان انرژی هسته‌ای با نیروگاه‌های موجود، به افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای در آلمان منجر می‌شود، اگرچه طبق یک تصمیم سیاسی دیگر، کربن‌زدایی سریع باید در اولویت قرار گیرد.» استورچ همچنین گفت: برای من، به عنوان یک دانشمند آب و هوا، همه چیز غیرقابل درک است.

مارکوس سودر، فرماندار محافظه‌کار بایرن، که از ضرب‌الاجل اولیه تعیین‌شده در سال 2011، زمانی که صدراعظم آنگلا مرکل، رهبر آلمان بود، حمایت کرد، تعطیلی اخیر را یک «تصمیم اشتباه مطلق» خواند. سودر گفت: «در حالی که بسیاری از کشورهای جهان (مانند فرانسه) حتی در حال گسترش انرژی هسته‌ای هستند، آلمان برعکس عمل می‌کند. ما به هر شکلِ ممکن از انرژی نیاز داریم. در غیر این صورت، خطر افزایش قیمت برق و خروج کسب‌وکارها را داریم. حامیان انرژی هسته‌ای در سرتاسر جهان، این تعطیلی را به شدت مورد انتقاد قرار داده‌اند، زیرا آگاه‌اند که این اقدامِ بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا، می‌تواند ضربه‌ای به فناوری وارد کند که آنها به عنوان جایگزینی پاک و قابل اعتماد برای سوخت‌های فسیلی معرفی کرده‌اند.

ترس از حوادث

دولت آلمان می‌گوید با بستن رآکتورهای هسته‌ای کشور را ایمن‌تر می‌کند. سخنگوی وزارت فدرال محیط زیست، حفاظت از طبیعت، ایمنی هسته‌ای و حمایت از مصرف‌کننده در آلمان گفت: خروج تدریجی هسته‌ای، آلمان را ایمن‌تر کرده و از ضایعات رادیواکتیو سطح بالا جلوگیری می‌کند. خطرات انرژی هسته‌ای در نهایت غیرقابل کنترل است. هیچ بیمه‌ای در جهان میزان بالقوه فاجعه‌بار خسارت ناشی از یک حادثه هسته‌ای را پوشش نمی‌دهد. در 30 ژوئن 2011، این سخنگو به CNBC گفته بود: «قانون حذف تدریجی هسته‌ای با اکثریت گسترده و غیرحزبی تصویب شد.»

ولکر کواشنینگ، استاد انرژی‌های تجدیدپذیر در دانشگاه علوم کاربردی برلین، از بستن رآکتورهای هسته‌ای آلمان به دلیل جلوگیری از خطر حادثه حمایت می‌کند. وی به CNBC گفت: «انرژی هسته‌ای یک فناوری پرخطر است. در طول حادثه رآکتور چرنوبیل، آلمان تحت تاثیر امواج رادیواکتیو قرار گرفت. یک حادثه رآکتور در آلمان بخش‌های زیادی از کشور را غیرقابل سکونت می‌کند. در جریان عدم قطعیت‌های جهانی، خطرات انرژی هسته‌ای نیز در حال افزایش است.» کواشنینگ همچنین گفت، مدیریت زباله‌های رادیواکتیو «هنوز در آلمان حل نشده است. هیچ‌کس در آلمان نمی‌خواهد در نزدیکی مخزن زباله‌های بسیار پرتوزا باشد».

در عوض، این کشور اروپایی می‌گوید که بر تولید انرژی بادی و خورشیدی خود متمرکز است. آلمان قصد دارد تا سال 2030، 80 درصد برق خود را از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند باد و خورشید تولید کند. سخنگوی دولت آلمان به CNBC گفت: ما اکنون در حال اعمال سیاست‌ها برای این امر و تطبیق قوانین لازم هستیم.

نیکلاس هونه، استاد کاهش گازهای گلخانه‌ای در دانشگاه واخنینگن هلند، به CNBC گفت: خاموش کردن رآکتورهای هسته‌ای درها را برای انرژی‌های تجدیدپذیر باز می‌کند تا آینده انرژی باشند. هونه افزود: در شرایط فعلی آلمان، حذف تدریجی انرژی هسته‌ای برای آب و هوا در درازمدت خوب است. این موضوع، اطمینان سرمایه‌گذاری را برای انرژی‌های تجدیدپذیر فراهم می‌کند؛ انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار سریع‌تر، ارزان‌تر و ایمن‌تر از گسترش انرژی هسته‌ای خواهند بود.

کواشنینگ گفت که انرژی هسته‌ای اغلب گران‌تر از انرژی بادی و خورشیدی است و افزود: «انرژی هسته‌ای دیگر هیچ مزیت واقعی ندارد. نیروگاه‌های هسته‌ای مانعی برای انتقال انرژی هستند. آنها قادر به کار کردن در حالت «توقف و حرکت» نیستند و واقعاً نمی‌توانند نوسانات برق را که هنگام استفاده از انرژی خورشیدی و بادی به وجود می‌آید، جبران کنند. با توجه به اینکه آلمان به دنبال گسترش سریع انرژی خورشیدی و بادی در چند سال آینده است، اکنون زمان مناسبی برای تعطیل کردن رآکتورهای هسته‌ای و باز کردن راه برای انرژی‌های تجدیدپذیر است.»

روز سیاه

منتقدان می‌گویند که خاموش کردن سه نیروگاه اخیر، در میان قیمت‌های بالای انرژی، کمبودهای احتمالی و تلاش قاره‌ای برای کاهش وابستگی به واردات انرژی روسیه، غیرمسوولانه است، بدون اینکه حتی نقش انرژی هسته‌ای در کمک به آلمان برای دستیابی به اهداف جاه‌طلبانه آب‌وهوایی در نظر گرفته شود. از آنجا که آلمان میزان تولید انرژی هسته‌ای خود را کاهش داده است، این امر به افزایش جزئی در نسبت حاصل از زغال سنگ منجر شده است: زغال سنگ قهوه‌ای 1 /20 درصد از تولید برق آلمان را در سال 2022 تشکیل می‌داد (در مقایسه با 16 درصد در سال 2020)، در حالی که انرژی هسته‌ای از کمی بیش از 11 درصد به شش درصد کاهش یافت.

ولفگانگ کوبیکی، رئیس مشترک حزب دموکرات آزاد، به رسانه‌های آلمانی گفت: تعطیلی مدرن‌ترین و ایمن‌ترین نیروگاه‌های هسته‌ای جهان در آلمان یک اشتباه بزرگ است که پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی دردناکی برای ما خواهد داشت. ینس اسپان، معاون محافظه‌کار حزب دموکرات مسیحی، آن را «روز سیاه حفاظت از آب و هوا در آلمان» خواند.

بحث انرژی هسته‌ای در آلمان مدت‌هاست که بحث‌برانگیز بوده است. در دهه‌های 1960 و 1970، آلمان به سرعت ناوگان انرژی هسته‌ای خود را گسترش داد و به یک رهبر جهانی در این زمینه تبدیل شد. در عین حال، مردم آلمان از مدت‌ها قبل به شدت نسبت به انرژی هسته‌ای تردید داشتند. همیشه دو اردوگاه وجود داشت، اما عموم مردم آلمان همیشه نگرش بسیار انتقادی نسبت به انرژی هسته‌ای داشته‌اند. دهه 1970 شاهد ظهور یک جنبش قوی ضدهسته‌ای بود- جنبشی که تا حدی به تاسیس «سبزها»، که اکنون یکی از سه حزب در ائتلاف حکومتی آلمان است، انجامید. پس از فاجعه اتمی چرنوبیل در سال 1986، این درخواست‌ها برای توقف استفاده از انرژی هسته‌ای در آلمان شدیدتر شد. در نتیجه، آلمان از سال 1989 هیچ نیروگاه هسته‌ای جدیدی را تکمیل نکرده است.

در سال 1998، دولت ائتلافی آن زمان به رهبری سوسیال‌دموکرات‌ها و سبزها موافقت کرد که انرژی هسته‌ای را طی یک دوره 20ساله حذف کند. این توافق که در سال 2002 به قانون تبدیل شد، ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای جدید را ممنوع و طول عمر نیروگاه‌های موجود را محدود کرد و کشور را در مسیر تعطیل کردن نیروگاه نهایی خود در سال 2022 قرار داد. سال‌ها بعد، پس از انتخابات سال 2009، دولت جدید به رهبری اتحادیه محافظه‌کار دموکرات مسیحی تصمیم گرفت از این مرحله عقب‌نشینی کند و طول عمر 17 نیروگاه هسته‌ای موجود آلمان را تا 14 سال افزایش دهد. این اقدام که در آن زمان «خروج تدریجی» نامیده شد، خروج آلمان از انرژی هسته‌ای را تا سال 2036 تمدید کرد. با این حال، فاجعه در رآکتور هسته‌ای فوکوشیما در ژاپن اندکی پس از آن رخ داد. این حادثه باعث شد آنگلا مرکل، صدراعظم وقت، تصمیم قبلی برای تمدید فعالیت نیروگاه‌های هسته‌ای را لغو کند و به تاریخ پایان اولیه 2022 برگردد.

میراندا شرورز، استاد اقلیم و سیاست انرژی در دانشگاه فنی مونیخ، گفت: فوکوشیما همه استدلال‌ها برای ادامه استفاده از نیروگاه‌های هسته‌ای را زیر سوال برد. پس از چرنوبیل، همیشه بحث بر سر این بود که این یک فاجعه در یک نیروگاه اتمی شوروی است و چنین چیزی هرگز نمی‌تواند در یک کشور صنعتی بسیار توسعه‌یافته مانند آلمان یا ژاپن اتفاق بیفتد. اینکه فوکوشیما ناشی از یک فاجعه طبیعی بود که هیچ‌کس نمی‌توانست آن را پیش‌بینی کند -زلزله‌ای که به دنبال آن یک سونامی رخ داد- یادآور این نکته بود که حتی نیروگاه‌های هسته‌ای با نظارت بالا می‌توانند خطرات ایمنی به همراه داشته باشند.

از آن زمان، همه نیروگاه‌های هسته‌ای آلمان به جز سه‌تا، یکی‌یکی طبق برنامه‌ریزی بسته شدند. اما تابستان گذشته، ترس از بحران انرژی اروپا -به ویژه در آلمان، که به شدت به واردات گاز و نفت روسیه وابسته بود- مقامات آلمانی را برای تمدید فعالیت سه نیروگاه اخیر زیر فشار قرار داد. دولت در نهایت موافقت کرد که سه نیروگاه باقی‌مانده را برای چند ماه دیگر، تا 15 آوریل، فعال نگه دارد. همچنین برنامه‌هایی برای بازگشایی چندین نیروگاه زغال سنگ انجام داد. هر دو حرکت انحراف قابل توجهی از برنامه‌های بلندمدت آلمان برای دستیابی به اهداف جاه‌طلبانه آب‌وهوایی برای سال 2030 و پس از آن بود.

جنگ و نگرانی‌های ایجادشده در مورد تامین انرژی و امنیت انرژی در اروپا، تغییری اساسی در افکار عمومی آلمان ایجاد کرده است. یک نظرسنجی اخیر نشان داد که دوسوم مردم با تصمیم برای حذف تدریجی انرژی هسته‌ای مخالف هستند: 43 درصد از افراد مورد بررسی گفتند که نیروگاه‌های باقی‌مانده باید فعلاً فعال بمانند و 25 درصد موافق راه‌اندازی مجدد نیروگاه‌های هسته‌ای بودند که قبلاً تعطیل شده بودند (در مقایسه، در سال 2019، 60 درصد آلمانی‌ها از خروج سریع از انرژی هسته‌ای حمایت کردند).  

منابع:

1- وب‌سایت خبری CNBC

2- نشریه فارن پالیسی