خورشید و خاک

در این فصل از «اقتصاد اجتماعی»، دو روایت متفاوت را گزارش می‌کنیم. نخست، چین به‌عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار جهان در انرژی‌های تجدیدپذیر، الگویی تازه از «اقتصاد خورشیدی» را پیش‌روی جهان گذاشته است. این کشور با توسعه مزارع عظیم خورشیدی در بیابان‌های گُبی و تبت، نه‌فقط برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، بلکه برای بازآفرینی مناطق خشک و کم‌جمعیت خود سرمایه‌گذاری کرده است. چین امروز بیش از ۵۵ درصد از ظرفیت انرژی خورشیدی جهان را در اختیار دارد و تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۲۱ میلیون خانوار روستایی را به شبکه انرژی پاک متصل کرده است. ترکیب سیاست صنعتی، حمایت مالی و فناوری بومی باعث شده انرژی خورشیدی در چین دیگر پروژه‌ای نمادین نباشد، بلکه بخش جدایی‌ناپذیر از برنامه امنیت انرژی و عدالت اقلیمی به شمار آید. گزارش دوم به تخلیه روستاهای ایران بازمی‌گردد؛ جایی که روستاها یکی پس از دیگری خاموش می‌شوند. داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد بیش از ۳۰ هزار روستای کشور خالی از سکنه شده‌اند. پدیده‌ای که دکتر اردشیر گراوند، جامعه‌شناس، آن را «افول تمدن زیست‌محور» می‌نامد. در این روایت، تخلیه روستاها صرفاً نشانه مهاجرت یا فقر نیست، بلکه نتیجه فرسایش دیرپای منابع طبیعی و ناتوانی نظام اقتصادی در بازآفرینی معیشت روستایی است. بر پایه تحلیل‌های کتاب‌های دکتر طبیبیان و داده‌های رسمی، کشاورزی سنتی، قنات‌ها و روابط تولیدی تاریخی روستاها در دهه‌های اخیر از کار افتاده‌اند. اکنون پرسش این است: آیا می‌توان همچون چین، زیست انسانی را دوباره در پیوندی نو با طبیعت و فناوری بازآفرید؟