زمین‌های منگوله‌دار
آیا سنددار کردن اراضی کشاورزی سیاست درستی است؟
رضا طهماسبی: «سرمایه مرده» تعبیری است که هرناندو دسوتو، اقتصاددان پرویی، در کتاب مشهور خود با عنوان «راز سرمایه» به دارایی‌هایی می‌دهد که بدون سند رسمی و فاقد پشتوانه حقوقی لازم هستند و عملاً در نظام اقتصادی چندان به کار دارنده‌اش نمی‌آیند، مانند اراضی کشاورزی بدون سند که قابلیت ضمانت و گرو گذاشتن برای دریافت وام و تسهیلات را ندارند، یا خانه‌ها و کیوسک‌هایی که سند مالکیت مشخصی ندارند و مالکانشان فقرایی هستند که دارایی‌شان به رسمیت شناخته نشده است.
حالا سیدجواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی، عنوان کرده است که تاکنون چهار درصد از اراضی کشاورزی کشور سند دارند و با سرعت کنونی، 35 سال طول می‌کشد تا تمام زمین‌ها سنددار شود اما او وعده داده است که با تسریع اجرای این طرح، طی بازه زمانی چهار سال آینده تمام اراضی کشور سنددار شود و جشن پایان طرح سنددار کردن اراضی کشاورزی برپا شود. وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید با اجرای این طرح از خرد شدن زمین‌های کشاورزی جلوگیری می‌شود اما این یکی از خطراتی است که زمین‌های کشاورزی سنددار را تهدید می‌کند، مهم‌تر از آن هم تغییر کاربری است که هم‌اکنون با سرعت در مناطق خوش‌آب‌وهوا صورت می‌گیرد و نهادی هم یارای جلوگیری از آن را ندارد.
اینکه دولت با چه انگیزه‌ای در پی اجرای این طرح است شاید مشخص نباشد اما کارشناسان می‌گویند وقتی توان لازم، چه قانونی و چه اجرایی، برای ممانعت از تغییر کاربری زمین‌های حاصلخیز و مرغوب وجود ندارد، سنددار شدن زمین‌ها تنها تسهیل‌کننده تغییر کاربری و حتی خرد شدن اراضی است. ضمن اینکه با بالا رفتن هزینه نهاده‌ها و فرآیند تولید که بعضاً خارج از توان کشاورزان است و در مقابل پول‌ساز بودن و سودآور بودن تغییر کاربری زمین به مسکن یا واحد تجاری مانند رستوران و هتل و تعمیرگاه و حتی پارکینگ، انگیزه کافی برای طی کردن هرگونه فرآیند قانونی و غیرقانونی را تامین می‌کند، نتیجه همان منظره‌ای است که این روزها در خطه شمال کشور یا مناطقی مانند دماوند در تهران، طرقبه و شاندیز در مشهد و دیگر مناق ییلاقی و خوش‌آب‌وهوای کشور شاهد هستیم؛ جایی که زمین‌های حاصلخیز و مرغوب برای کشاورزی برای ساخت ویلا و خانه‌باغ و باغ‌رستوران و سایر واحدهای تجاری استفاده می‌شود.
با توجه به منافعی که سنددار شدن اراضی کشاورزی و به رسمیت شناخته شدن حق مالکیت کشاورز در بردارد، باید در حین اجرای این طرح، تمهیداتی که از نظر قانونی از نفوذ و استحکام لازم برخوردار باشد برای جلوگیری از تصرف زمین‌های مرغوب برای کشاورزی اندیشیده شود. از جمله اینکه زمین‌ها از نظر گروه‌های خاک شناسایی و طبقه‌بندی و زمین‌های حاصلخیز برای کاربری کشاورزی حفظ شود، همچنین امکانات و انگیزه لازم برای تجمیع و یکپارچه‌سازی کشاورزی دیده شود تا با کاهش هزینه تولید، اقتصاد کشاورزی توسعه یابد. البته در این میان مساله کمبود آب نیز بحران بزرگ و قابل توجهی است که باید حتماً مدنظر سیاستگذار قرار گیرد وگرنه در فقدان آب از کشاورزی در زمین‌هایی با سندهای منگوله‌دار، یا به زبان امروزی تک‌برگ هم نام و نشانی نخواهد ماند.
