محیط زیست

نام هیچ‌کس به اندازه نام سر دیوید آتنبورو با شگفتی‌های طبیعت گره نخورده است. این گزارشگر تلویزیونی 90ساله در سال‌های اخیر مرتب کارزارهایی برای پایان دادن به استفاده از پلاستیک به راه می‌انداخت. پلاستیک‌هایی که طبق گزارش گروه فیلم‌برداری‌اش در سرتاسر جهان پراکنده شده‌اند. او در یکی از مصاحبه‌هایش می‌گوید، «پلاستیک‌های موجود در اقیانوس‌ها هیچ‌گاه نباید به آنجا راه پیدا می‌کرد. شاید اکثر آنها هم نباید اصلاً تولید می‌شدند». جمله اول او منطقی است، اما جمله دوم این‌گونه نیست، چرا که مزایای فوق‌العاده پلاستیک‌ها و صنعت تولید‌کننده آنها برای بشر و محیط زیست را نادیده می‌گیرد. معایب وابستگی جهان به پلاستیک‌ کاملاً آشکار هستند، اما مزایایی که آنها در قالب کاهش زباله و هزینه‌ها ایجاد می‌کنند به‌سادگی فراموش می‌شوند. پلاستیک‌ها مجموعه شگفت‌آوری از مواد جدید را به وجود آورده‌اند که می‌توانند ویژگی‌های مواد موجود کنونی را ارائه دهند و حتی کارهایی انجام دهند که از توانایی آنها فراتر می‌روند. پلاستیک‌ها سبک‌تر، بادوام‌تر و ارزان‌تر هستند و به‌سادگی تولید می‌شوند. وجود آنها در همه چیز -از ساخت‌وساز تا خودروسازی تا وسایل الکترونیکی مصرفی- ضروری است.  برای مثال به صنعت مواد غذایی نگاه کنید. بسته‌بندی پلاستیک جلوی خراب شدن مواد غذایی فاسدشدنی را می‌گیرد و امکان تجارت جهانی گوشت، ماهی، میوه و سبزی‌ها را فراهم می‌کند. از این طریق می‌توان کالاهای اساسی مانند برنج، روغن آشپزی و شیر خشک را به‌صورت سالم و با هزینه‌ای کمتر ذخیره‌سازی و توزیع کرد. یک بطری پلاستیکی یک‌لیتری به اندازه پنج درصد بطری شیشه‌ای همتای خود وزن دارد. بنابراین بسته‌بندی‌های پلاستیکی هزینه‌های حمل‌ونقل و میزان تصاعد گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند. همچنین پلاستیک‌ها وابستگی جهان به مواد قدیمی‌تر و موجودات زنده‌ای را که منشأ آنها هستند کاهش می‌دهند. برای مثال، حدود 10 میلیون پیانو در جهان وجود دارد. اگر قرار بود کلیدهای سفید‌رنگ آنها از عاج ساخته شود دیگر فیلی در جهان باقی نمی‌ماند. اما درست همان‌گونه که مزایای پلاستیک‌ها پنهان هستند برخی از آسیب‌های بالقوه آنها هم دیده نمی‌شوند. چشم‌انداز زباله‌های پلاستیکی که مناظر زیبا را نازیبا کرده و اغلب به حیات وحش آسیب می‌رسانند از بزرگ‌ترین اتهاماتی است که به پلاستیک‌ها وارد می‌شود. اکنون یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها آن است که وقتی این زباله‌ها به ذرات میکروسکوپی و پنهان از چشم غیرمسلح تبدیل شوند چه اتفاقی روی خواهد داد؟ این میکروپلاستیک‌ها در دهه‌های گذشته در زنجیره‌های غذایی، مغز انسان و حتی در میان برف‌های قطب جنوب مشاهده شدند. بااین‌حال، مرئی بودن به معنای خطرناک بودن نیست و صرفاً می‌تواند آزمونی برای دقت و تیزبینی ابزارهای مورد استفاده باشد. اما تاریخ نشان می‌دهد که مواد صنعتی پنهان می‌توانند آسیب‌هایی ناخواسته، غیرمنتظره و گسترده ایجاد کنند که ما اغلب بسیار دیر متوجه آنها می‌شویم. به عنوان نمونه به بنزین و رنگ‌های با پایه سرب توجه کنید که مشکلات زیادی در سلامت و رشد ایجاد می‌کنند. فراوانی و پنهان بودن میکروپلاستیک‌ها هم به ما یادآور می‌شود که باید پژوهش‌هایی جدی، با حمایت کافی و هماهنگ در موردشان انجام دهیم. برخی از یافته‌های نگران‌کننده کنونی اضطرار چنین اقدامی را چند برابر می‌کنند. اگر متوجه آسیبی شویم باید به‌سرعت برای تشخیص و درمان اقدام کنیم.  بهترین رویکرد برای مقابله با دامنه آلودگی پلاستیکی ممنوعیت استفاده از آن نیست، بلکه باید به‌دقت آن را مدیریت کرد. تکنیک‌های پیشرفته بازیافت که هم‌اکنون در حال توسعه هستند، بخشی از راه‌حل را تشکیل می‌دهند. میزان پلاستیک‌های بازیافتی در دو دهه گذشته دو برابر شد، اما هنوز فقط 9 درصد است. دلیل این امر بی‌توجهی مردم به سیاره زمین نیست، بلکه به این خاطر است که بازیافت اغلب از آنچه اکثر مردم فکر می‌کنند بسیار دشوارتر و پرهزینه‌تر است. دشواری‌های فنی و تفکیک زباله‌ها باعث می‌شود که پلاستیک بازیافتی اغلب گران‌تر از پلاستیک تولید اولیه باشد. به همین دلیل نمی‌توان یک بازار گردش پلاستیک ایجاد کرد. در نتیجه بسیاری از کشورهای ثروتمند زباله‌هایشان را به کشورهای فقیری می‌فرستند که تجهیزات لازم را برای حل مشکل زباله خودشان ندارند، چه برسد به اینکه بخواهند زباله‌های دیگران را مدیریت کنند. طبق برآوردهای سازمان ملل، حدود 20 میلیون کارگر غیررسمی در جهان در شرایطی بسیار بد 59 درصد از زباله‌های پلاستیک را تفکیک می‌کنند. بنابراین باید از تکنیک دفن زباله بیشتر استفاده شود. این تکنیک در صورت مدیریت و نظارت صحیح از آنچه تصور می‌شود آسیب بسیار کمتری ایجاد می‌کند و می‌تواند از فرآیندهای ضعیف بازیافت بسیار ساده‌تر و موثرتر باشد. راه‌حل دیگر استفاده از کوره‌هایی است که علاوه بر تولید انرژی کربن را جذب می‌کنند. شرکت فنلاندی فورتنام راهی برای تبدیل هیدروکربن‌های تولیدی از سوخت زباله به مواد اولیه ساخت پلاستیک پیدا کرده است. این نوآوری باید گسترش یابد. مزایای پلاستیک بسیار بیشتر از آن چیزی است که اکثر مردم تصور می‌کنند؛ فقط باید هزینه‌های آن را مدیریت کرد.