اقتصاد تانک

تاریخ تانک

تاریخچه تانک با جنگ جهانی اول آغاز می‌شود؛ زمانی که خودروهای زرهی جنگی تمام‌زمینی به عنوان پاسخی به مشکلات جنگ خندق معرفی شدند و عصر جدیدی از جنگ مکانیزه را آغاز کردند. اگرچه در ابتدا از تانک‌ها به صورت آزمایشی استفاده می‌کردند، اما هنوز چندی از اختراع آنها نگذشته بود که تانک‌ها به ستون اصلی ارتش‌های زمینی تبدیل شدند. در جنگ جهانی دوم، طراحی تانک پیشرفت قابل توجهی داشت و تانک‌ها به مقدار زیاد در تمام صحنه‌های جنگ زمینی به کار گرفته شدند. جنگ سرد شاهد ظهور تانک‌های مدرن و عرصه تانک‌های اصلی همه‌منظوره نبرد بود. دکترین یا همان تانک‌های اصلی نبردها هنوز هم ستون فقرات عملیات‌های رزمی زمینی را در قرن بیست و یکم فراهم می‌کنند.

توسعه در فناوری ساخت تانک

جنگ جهانی اول تقاضاهای جدیدی برای سلاح‌های خودکششی ایجاد کرد که می‌توانست در هر نوع زمینی حرکت کند و این موضوع  به توسعه تانک منجر شد. ضعف بزرگ سلف‌تانک، خودرو زرهی، این بود که برای حرکت به زمین‌های هموار نیاز داشت و توانایی عبور از زمین‌های ناهموار و تالاب‌گونه را نداشت. این تانک در ابتدا به عنوان یک سلاح ویژه برای حل یک موقعیت تاکتیکی غیرمعمول طراحی شده بود. هدف از تانک زرهی این بود که بتواند در برابر گلوله‌ها و ترکش‌های گلوله محافظت کند و از زمین‌هایی با تله‌های سیم خاردار عبور کند؛ زمینی که واحدهای پیاده نمی‌توانستند از آن جان سالم به‌در ببرند، بنابراین تانک‌ها این بن‌بست را شکستند. اما تعداد کمی در طول جنگ جهانی اول تشخیص دادند ابزاری در میدان نبرد وجود دارد که می‌تواند انقلابی در جنگ در زمین و هوا ایجاد کند. این ابزار، موتور احتراق داخلی بود که توسعه تانک را ممکن کرده بود و در نهایت به تولید نیروهای مکانیزه منجر می‌شد که قرار بود نقش قدیمی سواره‌نظام اسب را بر عهده بگیرند و با چنگال مسلسل در میدان نبرد خودنمایی کنند. با افزایش قدرت آتش و حفاظت، این نیروهای مکانیزه تنها حدود 20 سال بعد به زره جنگ جهانی دوم تبدیل شدند. هنگامی که توپخانه خودکششی، نفربر زرهی، وسیله نقلیه باری چرخ‌دار و هوانوردی پشتیبانی -همه با ارتباطات کافی- برای تشکیل لشکر زرهی مدرن ترکیب شدند، فرماندهان توانایی و قدرت مانور را دوباره به دست آوردند. مفاهیم متعددی از وسایل نقلیه زرهی زمینی برای مدت طولانی تصور می‌شد. با ظهور جنگ خندق در جنگ جهانی اول، مفاهیمی از تانک که در ذهن متفقین فرانسوی و بریتانیایی بود تا حد زیادی مشابه یکدیگر بود.

اولین تانک‌ها چه زمانی به میدان آمدند؟

شش شرکت ساخت تانک جدید به‌طور محرمانه، به بخش سنگین سپاه مسلسل ملحق شدند. اولین کاربرد تانک‌ها در میدان نبرد، استفاده از تانک‌های بریتانیایی Mark I در نبرد فلرز-کورسلت (بخشی از نبرد سام) در روز جمعه 15 سپتامبر 1916 بود که نتایج متفاوتی به همراه داشت. بسیاری از این تانک‌ها شکست خوردند، اما نزدیک به یک‌سوم موفق به شکست حریف شدند. از 49 تانک ارسال‌شده در نبرد سام، تنها 32 تانک توانستند اولین حمله را آغاز کنند، و تنها 9 تانک موفق شدند از «سرزمین هیچ‌کس» به خطوط آلمان نفوذ کنند. تانک‌ها قبل از اینکه طرح به اندازه کافی بالغ شود (برخلاف میل وینستون چرچیل و ارنست سوینتون) به نبرد وارد شده بودند و تعداد آنها اندک بود، اما استفاده از آنها بازخورد مهمی در مورد نحوه طراحی تانک‌های جدیدتر داشت. سالم بودن و ظرفیت آنها برای تاثیرگذاری بر روند جنگ به دغدغه اصلی سازندگان تانک تبدیل شد. از سوی دیگر، ارتش فرانسه از به‌کارگیری تانک‌ها -هرچند تعداد اندک- از سوی بریتانیا در نبرد انتقاد داشت. این کشور احساس می‌کرد که بریتانیایی‌ها اصل محرمانه بودن سلاح را زیر پا گذاشته‌اند،  زیرا این موضوع که بریتانیایی‌ها تانک داشتند اطلاعاتی محرمانه بود. البته تعداد منتقدان زیاد نبود، بنابراین انتقاد آنها تعیین‌کننده نبود. از آنجا که حمله بریتانیا بخشی از تهاجم هر دو کشور انگلیس و فرانسه بود و روس‌ها نیز همزمان در این جنگ مشارکت داشتند، Mark I توانست در میدان نبرد واقعی (جنگ جهانی اول)، یکی از سخت‌ترین زمین‌های میدان جنگ در تاریخ، هنرنمایی کند. با وجود تردید در مورد کارایی این ابزار جنگی، وقتی وارد عرصه شدند،  می‌توانستند از سنگرها یا دهانه‌های 9فوتی (7 /2متری) عبور کنند و از میان سیم‌های خاردار بگذرند. آنها همچنان در دهانه‌های بزرگ‌تر گیر می‌افتادند، اما به‌طور کلی، شکل لوزی تانک‌ها امکان حرکت در مسیرهای صعب‌العبور را فراهم می‌کرد. بیشتر تانک‌های جنگ جهانی اول در بهترین حالت فقط با سرعت پیاده‌روی یک آدم می‌توانستند حرکت کنند. زره فولادی آنها می‌توانست آتش اسلحه‌های کوچک و قطعات گلوله‌های توپخانه با انفجار قوی را مهار کند. با این حال، آنها در برابر اصابت مستقیم گلوله‌های توپ و خمپاره آسیب‌پذیر بودند. محیط داخل آنها نیز به شدت ناخوشایند بود. تهویه هوا در داخل تانک‌ها نامناسب بود، زیرا فضا با گاز مونوکسید کربن سمی خارج‌شده از موتور و شلیک سلاح‌ها، بخارات سوخت و روغن موتور و دودهای کوردیت ناشی از سلاح‌ها سنگین بود. دمای داخل می‌توانست به 50 درجه سانتی‌گراد (122 درجه فارنهایت) نیز برسد. کل خدمه در داخل تانک‌ها هوشیاری خود را از دست می‌دادند، یا وقتی دوباره در معرض هوای تازه قرار می‌گرفتند، سقوط می‌کردند. خدمه به ‌تدریج یاد گرفتند که چگونه زباله‌های سوخت، روغن موتور و گریس را از فضا خارج کرده و آنها را دفن کنند، و به این ترتیب مدل‌های منسوخ را به وسایل نقلیه جدیدتر ارتقا دادند.

کدام کشورها تانک دارند؟

1-  روسیه: 12566 فروند

شاخص جهانی قدرت آتش (GFP) روسیه را به عنوان یکی از پنج قدرت برتر جهان معرفی می‌کند. با داشتن مقدار زیادی زمین برای محافظت (17,098,242 کیلومترمربع یا تقریباً 11 درصد از خشکی جهان)، منطقی است که روسیه کشوری با بیشترین تعداد تانک باشد. روسیه دارای 12566 تانک جنگی است که حدود 6 /36 درصد از تانک‌های پنج کشور برتر دارای بیشترین تانک را شامل می‌شود. از این تعداد، 8168 مورد آماده برای استفاده گزارش شده است. T-90 پیشرفته‌ترین تانک جنگی روسیه است. این تانک یک تفنگ اصلی 125میلی‌متری  2 А46M دارد که در حالت اولیه خود با برد پنج کیلومتر کار می‌کند.

2- کره شمالی: 6645 فروند

کره شمالی ساختار نظامی قدرتمندی را زیر نظر ارتش خلق کره شکل داده است. تاریخچه تانک‌ها در کره شمالی به استفاده از آنها پس از جنگ جهانی دوم با تاسیس حزب «مردم کره» برمی‌گردد. در دهه 1980، کره شمالی شروع به تولید تانک‌های خود کرد. امروز کره شمالی دارای 6645 تانک جنگی است که 4 /19 درصد از تانک‌های پنج کشور برتر دارای بیشترین تانک تخمین زده می‌شود.

3-  ایالات‌متحده: 5500 فروند

ایالات‌متحده بابت هزینه‌هایی که برای تجهیزات نظامی کشورش می‌کند، معروف است که  صرف هزینه برای تولید تانک را نیز دربر می‌گیرد. از زمان جنگ جهانی اول، ایالات‌متحده تانک‌های جنگی تولید کرده است. این کشور از تانک‌هایی مانند M1 Abrams و انواع آن استفاده می‌کند. یک نسخه سنگین از تانک M1 وجود دارد که برای دمای زیر قطبی ساخته شده است و به نام تانک M1A2 System Enhancement شناخته می‌شود. تخمین زده می‌شود که ایالات‌متحده 16 درصد از تانک‌های پنج کشور برتر را در اختیار دارد.

4- چین: 4950 فروند

بر اساس شاخص جهانی «نیروی آتش»، چین جزو پنج قدرت برتر جهان است. آژانس اطلاعات دفاعی در سال 2018 گزارش داد که تانک‌های چین ترکیبی از وسایل نقلیه قدیمی و مدرن هستند. یکی از تانک‌های جدید چین، تانک نوع 15 است که به موتور دیزلی هزار اسب‌بخاری مجهز است و نسبت قدرت به وزن آن 28 به یک اسب بخار است. موتور دیزلی نسبت به موتورهای گازی کمتر تحت تاثیر ارتفاع قرار می‌گیرد و به یک مخزن بزرگ‌تر برای تردد در مناطق کوهستانی مجهز است. به‌طور کلی، چین دارای 4950 فروند تانک جنگی است که حدود 4 /14 درصد از تانک‌های پنج کشور برتر دارای بیشترین تانک را دربر می‌گیرد.

5-  مصر: 4664 فروند

مصر جزو 15 قدرت برتر در شاخص جهانی «قدرت آتش» به شمار می‌آید. در طول چند دهه گذشته، مصر با ایالات‌متحده توافق‌نامه‌هایی برای تولید تانک منعقد کرد. به عنوان مثال، مصر و ایالات‌متحده برای تولید مشترک تانک‌های M-1A1 Abrams، تانک‌های جنگی اصلی آمریکایی نسل سوم، با یکدیگر همکاری کرده‌اند. امروزه مصر دارای 4664 تانک است که 6 /13 درصد از تانک‌های پنج کشور برتر دارای بیشترین تانک تخمین زده می‌شود.

6- هند:  4614 فروند

جای تعجب نیست که هند، کشوری با یکی از قدرتمندترین ارتش‌های جهان، تعداد زیادی تانک جنگی نیز دارد. برخی از برجسته‌ترین تانک‌های جنگی هند عبارت‌اند از: ARJUN MBT، T-90 BHISHMA، K-9 Vajra، T-72 Ajeya و Vijayanta .ARJUN MBT یک تانک با  موتور دیزلی چندسوختی (MTU) است و از یک لوله اصلی 120 میلی‌متری با مهمات پرتاب‌کننده با باله‌های زرهی تشکیل شده است. این تانک می‌تواند به سرعت 67 کیلومتر در ساعت برسد. هند سابقه معاملات تجاری تولید تانک با روسیه را دارد. برخی از تانک‌های مورد استفاده در این کشور مانند تانک T-90 BHISHMA با همکاری روسیه ساخته شده است. در سال 2001، هند 310 تانک T-90 از روسیه خریداری کرد. مخزن اصلی T-72BU بود، اما نام آن به T-90 تغییر یافت. مهندسان فرانسوی، روسی و هندی نیز این تانک را ارتقا دادند. حداکثر سرعت T-90، 60 کیلومتر در ساعت است. این تانک از یک تفنگ صاف 125 میلی‌متری A462 و توپخانه G461 تشکیل شده است.

7-  ایران: 4071 فروند

ایران دارای 4071 تانک جنگی چشمگیر است. یکی از قابل توجه‌ترین تانک‌های آن کرار نام دارد که نسخه ارتقایافته تانک ایرانی T-72S است. برخی از ارتقاها شامل یک سیستم کنترل آتش جدید، برجک و زره اضافی است. این تانک شامل یک ایستگاه اسلحه کنترل از راه دور مجهز به مسلسل 7 /12میلی‌متری است. کرار اولین‌بار در سال 2017 به صورت علنی معرفی شد.  

تانک به اقتصاد کدام کشورها کمک می‌کند؟

در سال 2021، تانک‌ها و خودروهای زرهی با مبلغ 59 /5 میلیارد دلار، پانصد و هجدهمین محصول پرمعامله جهان بودند. بین سال‌های 2020 و 2021، صادرات تانک و خودروهای زرهی 42 /2 درصد کاهش یافت و از 72 /5 میلیارد دلار به 59 /5 میلیارد دلار رسید. تجارت تانک و خودروهای زرهی 027 /0 درصد از کل تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد. تانک‌ها و خودروهای زرهی جزئی از خودروها، تراکتورها، کامیون‌ها و قطعات آن هستند. آنها شامل تانک‌ها و سایر وسایل نقلیه جنگی زرهی هستند. در سال 2021 بزرگ‌ترین صادرکنندگان تانک و خودروهای زرهی کشورهای کانادا (62 /1 میلیارد دلار)، ایالات‌متحده (972 میلیون دلار)، بلژیک (749 میلیون دلار)، اسپانیا (428 میلیون دلار) و آلمان (370 میلیون دلار) بودند. در سال 2021 بزرگ‌ترین واردکنندگان تانک و خودروهای زرهی کشورهای عربستان سعودی (56 /1 میلیارد دلار)، کانادا (797 میلیون دلار)، بریتانیا (410 میلیون دلار)، ایالات‌متحده (328 میلیون دلار) و رومانی (181 میلیون دلار) بودند. در سال 2018، میانگین تعرفه تانک‌ها و خودروهای زرهی 99 /5 درصد بود که آن را به هفتصد و یازدهمین  تعرفه با استفاده از طبقه‌بندی محصولات HS code (یک سیستم استاندارد‌سازی شناسایی و طبقه‌بندی محصولات) تبدیل کرد.

در حالی که حفظ صلح جهانی ایده‌آل ذهن بشر است اما، درگیری همچنان در میان کشورها جریان دارد. از تنش میان تایوان و چین گرفته تا جنگ روسیه و اوکراین، تانک‌ها هنوز نقشی حیاتی در نزاع‌های سال2023 ایفا می‌کنند. در مناقشه روسیه و اوکراین، تانک‌ها برای هر یک از طرفین موضوعی کلیدی برای داشتن دست برتر  در میدان نبرد تلقی می‌شوند. کشورهایی که تانک‌های جنگی بیشتری دارند، از مزایای نظامی بیشتری برخوردارند و می‌توانند نتیجه نبرد را تغییر دهند. با تغییر تکنولوژی، تانک‌ها و ماهیت فناوری نظامی نیز دچار تحول خواهد شد. انسان‌ها از پرتاب تیر و کمان از روی ارابه‌ها راه زیادی را طی کرده‌اند. اما آیا این پیشرفت تحسین‌برانگیز است یا مایه ناراحتی بشر امروز؟