قطع شریان حیات
کدام رودخانه‌ها به دلیل آلودگی رو به نابودی می‌روند؟
دریاچه‌ها در حفظ حیات وحش مهم هستند. آنها به عنوان ایستگاه‌های مهاجرت و مکان‌های پرورش بسیاری از پرندگان و پناهگاه طیف گسترده‌ای از موجودات دیگر عمل می‌کنند. آنها خانه‌هایی را برای ارگانیسم‌های گوناگون، از گیاهان و جانداران میکروسکوپی گرفته تا ماهی‌هایی که ممکن است صدها کیلوگرم وزن داشته باشند، فراهم می‌کنند. دریاچه‌های سالم و سواحل آنها نه‌تنها مزایای زیست‌محیطی متعددی برای ما به ارمغان می‌آورند، بلکه بر کیفیت زندگی ما تاثیر گذاشته و اقتصاد ما را تقویت می‌کنند. آلودگی رودخانه‌ها یک تهدید جدی برای سلامت انسان و همچنین محیط زیست است. در ادامه به برخی از رودخانه‌های آلوده جهان پرداخته می‌شود.
ویندرمر؛ یک گنج ملی
بزرگ‌ترین دریاچه رشته‌کوه لیک دیستریکت (Lake District) ممکن است به دلیل پدیده شکوفه‌های جلبکی (رشد آنی یا انباشت در تعداد جلبک‌ها در یک سیستم زیست‌آبی) مرتبط با آلودگی فاضلاب در آستانه «فروپاشی اکولوژیک» باشد. دریاچه ویندرمر (Windermere) یکی از افتخارات منطقه لیک دیستریکت، بزرگ‌ترین پارک ملی بریتانیا و پربازدیدترین پارک ملی است که بیش از 16 میلیون بازدیدکننده را در سال به خود جذب می‌کند. این منطقه باشکوه در شمال انگلستان، بیش از 70 سال است که محافظت می‌شود و از سال 2017 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. اما مت استانیک، مبارز محلی، می‌گوید، این فلات آبی در مشکل عمیقی فرو رفته است. دریاچه ویندرمر به دلیل سیل جلبک‌های سبزآبی به سمت فروپاشی اکولوژیک می‌رود. در سال‌های اخیر، آب‌های ویندرمر که زمانی بسیار زلال بود، به محلی برای شکوفه‌های سیانوباکتری تبدیل شده است.
اداره پارک ملی لیک دیستریکت در وب‌سایت خود توصیه می‌کند که همه شکوفه‌های جلبکی سمی نیستند، اما برخی از آنها می‌توانند برای انسان مضر و برای حیوانات کشنده باشند. همچنین تاکید می‌کند: «فقط با نگاه کردن به آن نمی‌توان تشخیص داد که آیا جلبک از نوع خطرناک است یا نه، بنابراین اگر مشکوک به وجود جلبک هستید، بهتر است وارد آب نشوید.» اما با وجود وخامت وضعیت سلامتی دریاچه، هنوز شش حمام عمومی در اطراف ویندرمر وجود دارد.
استانیک می‌گوید که تعداد شکوفه‌های جلبکی که در ویندرمر دیده می‌شوند «بی‌سابقه» است. او در صحبت با «یورونیوز تراول» در می 2022، گفته است: «آنها بزرگ‌تر از چیزی هستند که قبلاً دیده‌ایم. میانگین دمای سالانه سطح دریاچه طی 70 سال گذشته 7 /1 درجه افزایش یافته است و اکنون شاهد شکوفه‌های جلبکی سبزآبی در طول سال هستیم. شکوفه‌های جلبکی می‌توانند اکسیژن مصرف کنند، نور خورشید را مسدود کنند و در نهایت ماهی‌ها، بی‌مهرگان و همچنین تخم ماهی‌ها را از بین ببرند.
استانیک، که در زمینه جانورشناسی آموزش دیده است، توضیح می‌دهد که، تنوع کمتری از گونه‌های پرندگان را در اطراف دریاچه و غیبت محسوس گونه‌های اصلی دریاچه مانند خرچنگ پنجه‌دار سفید ثبت کرده است. او می‌گوید: «تعداد بی‌مهرگان و ماهی‌ها به شدت در حال کاهش است، ماهی سالمون و قزل‌آلا در حال از بین رفتن است و یک نوع ماهی آب‌های سرد متعلق به قطب شمال، در حوضه جنوبی ویندرمر منقرض شده است.»
استانیک همچنین یک دادخواست برای پایان دادن به آلودگی آب در لیک دیستریکت راه‌اندازی کرده است. این فعال زیست‌محیطی می‌گوید: «موضوع شماره یک که ویندرمر را می‌کشد، آلودگی فسفر است. داده‌ها نشان می‌دهند که ارتباط مستقیمی میان کیفیت آب دریاچه ویندرمر و فاضلابی که به آن پمپ می‌شود وجود دارد. فاضلاب، فسفر را به آب اضافه می‌کند که به عنوان کود برای جلبک‌ها عمل می‌کند.» این آلاینده از منابع متعددی از جمله طغیان‌های ناشی از طوفان و محصولات خانگی حاوی فسفات، به وجود می‌آید. اما استانیک اشاره می‌کند که بدترین مقصر، روان‌آب‌های کشاورزی و مخزن‌های فاضلاب خصوصی هستند که هر کدام مسوول حدود 30 درصد از آلودگی فسفر ورودی به دریاچه هستند.
بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده، حدود 1900 مخزن فاضلاب خصوصی در اطراف ویندرمر وجود دارد. استانیک به یورونیوز گفته است، «این مشکل مستلزم آن است که دولت وارد عمل شود و سیاستی را در پیش بگیرد. این مخازن باید نظارت و تنظیم شده و در یک استاندارد مناسب نگهداری شوند».
معیشت ازدست‌رفته دریاچه مصر
دریاچه قارون که در میان زمین‌های کشاورزی و صحرای صخره‌ای در جنوب غربی قاهره قرار دارد و زمانی بکر و مملو از ماهی‌های تیلاپیا، باس و ماهی و میگو بوده است، صیدهای سخاوتمندانه‌ای را در اختیار ماهیگیران روستاهای اطراف قرار می‌دهد. اما ماهیگیران می‌گویند، آلودگی ناشی از روان‌آب‌های کشاورزی و زباله‌های صنعتی و خانگی در سال‌های اخیر، زیبایی آن را خدشه‌دار کرده و این ذخایر را به مرز سقوط کشانده و صنعتی را که برای نسل‌ها شغل ایجاد کرده بود، نابود کرده است.
فراق عبدالستار عوض، یکی از این ماهیگیران گفت: «دریاچه بسیار سخاوتمند بود، انواع ماهی‌ها فراوان بودند. طعم ماهی بهترین و قیمت‌ها خوب بود؛ اما زمانی که دریاچه آلوده شد، مردم شروع به یافتن جایگزین‌هایی برای ماهیگیری کردند.» برادرش رمضان که او نیز ماهیگیر است و در قایق خود در سواحل پر از زباله دریاچه نشسته، می‌گوید: فقط ماهی‌های کوچک و کم‌ارزش هنوز در آنجا یافت می‌شود. برخی از ماهیگیران سابق، قایق‌های چوبی کوچک خود را برای سفرهای یک‌روزه آخر هفته بازدیدکنندگان از قاهره، تغییر کاربری داده‌اند، در حالی که برخی دیگر به شهرهای شرق یا جنوب مصر مهاجرت کرده‌اند.
این دریاچه 42کیلومتری زیر سطح دریا قرار دارد و در زمان فراعنه، به وسیله سیل‌های نیل تغذیه می‌شد. اکنون دریاچه قارون که با آب زهکشی دوباره پر می‌شود، به طور فزاینده‌ای شور شده است و گونه‌های دریایی به عنوان جایگزین ماهی‌های آب شیرین معرفی شده‌اند. زمین‌های کشاورزی کمیاب مصر در امتداد رود نیل به طور فشرده زیر کشت می‌روند و روان‌آب‌های کشاورزی به کیفیت آب در دریاچه قارون آسیب رسانده است [مشکلی که در یک مطالعه دولتی در سال 2017 به آن پرداخته شده و همچنین به افزایش شوری به دلیل تبخیر اشاره شد. یک مطالعه نیز که در سال 2020 در مجله بین المللی Environmental Science and Pollution Research منتشر شد، آلودگی بالاتر از حد معمول به فلزاتی از جمله مس، روی، کادمیوم و سرب را نشان داد].
مجدی علام، کارشناس محیط زیست در مرکز اطلاعات آب و هوای مصر، یک گروه پژوهشی رسمی، گفت که کار برای تصفیه آب فاضلاب محلی و قطع دریاچه قارون از زهکشی مزرعه‌های مجاور در حال انجام است. اما تا حدودی به دلیل اینکه دریاچه قارون، دریاچه‌ای داخلی است، آب آن به سرعت رو به زوال می‌رود. وی گفت: دریاچه‌های بسته نسبت به دریاچه‌های دیگری که دسترسی آزاد به دریاها و اقیانوس‌ها دارند، اکوسیستم‌های شکننده‌تری هستند.
برخی از ماهیگیران سعی کرده‌اند به وادی ال رایان، واحه‌ای نزدیک، نقل مکان کنند، اما در مطالعه سال 2020 مشخص شد که این منطقه نیز آلوده است. محسن مفرح، صاحب یک رستوران محلی غذاهای دریایی، گفت، زمانی در این منطقه به اندازه کافی ماهی برای صادرات به شهرهای بزرگ تولید می‌شد. او همچنین گفت: «تعداد ماهی در آن زمان غیرقابل شمارش بود، حدود 20 یا 30 تن در روز. اما امروزه حتی یک کیلوگرم هم نیست.»
آنچه در ترکیه می‌گذرد
دریاچه وان بزرگ‌ترین دریاچه ترکیه و دومین دریاچه بزرگ غرب آسیاست که در غرب شهر وان و در نزدیکی مرزهای ایران قرار دارد. این دریاچه مانند بسیاری از دریاچه‌های دیگر شهر از آلودگی جدی رنج می‌برد. دریاچه وان که آب آن در اثر خشکسالی کاهش یافته، به دلیل فاضلاب در حال آلوده شدن است. بسیاری از دریاچه‌های بزرگ و کوچک این شهر نیز خشک شده‌اند.
دریاچه وان به دلیل خشکسالی و فاضلاب ناشی از مناطق مسکونی اطراف دریاچه در آستانه نابودی است. به ویژه در سال‌های اخیر، کمبود بارندگی باعث کاهش آب دریاچه شده و دریاچه‌های متعدد دیگری در ابعاد مختلف در شهر خشک شده‌اند. به دنبال خروج آب دریاچه وان، بوی بد مناطق مسکونی را تحت تاثیر قرار داده است. زباله‌های حمل‌شده به وسیله نهرهای جاری در شهر، ساحل دریاچه را تقریباً غیر قابل سکونت می‌کند.
در این میان، ماهی‌ها و مرغان دریایی نیز به دلیل آلودگی در شهر تلف شده‌اند. تعداد زیادی ماهی در دریاچه سد ساریمِهمِت در منطقه مرادیه به دلیل گرمای شدید ماه سپتامبر گذشته تلف شدند. پژوهشگران دانشکده آبزی‌پروری دانشگاه Van Yüzüncü Yıl علت مرگ‌ومیر دسته‌جمعی را «شوکه شدن ماهی‌ها به دلیل تغییرات ناگهانی دمای آب» توصیف کردند. به همین ترتیب، با کاهش آب سد کوچکوپرو در مسیل زیلان به دلیل خشکسالی، تعداد زیادی ماهی از بین رفتند.
دریاچه وان تنها دریاچه‌ای نیست که از بحران آب‌وهوایی در ترکیه آسیب دیده است. دریاچه آکگول (Akgöl) در منطقه باشکاله نیز به دلیل دمای شدید و تبخیر سریع به طور کامل خشک شده است. این دریاچه زمانی محل زندگی بسیاری از گونه‌های پرندگان در این شهر بود، اما اکنون به خشکی تبدیل شده است. علاوه بر این، دریاچه کِشیش به دلیل کاهش میزان آب به تدریج در حال خشک شدن است.
همه چیز مانند یک فیلم ترسناک است!
همان‌طور که دیوید کلی (klee) قایق خود را به کانال‌های وانگامارینو می‌انداخت، دید که پرندگان در حال مردن هستند. صدها پرنده مرده شناور بودند و درخشش پرهایشان در تفاله‌های نزدیک سواحل رودخانه کدر شده بود. او می‌توانست بگوید که دیگران نیز به زودی خواهند مرد: گله‌هایی که باید در اثر حرکت قایق به پرواز درمی‌آمدند، آرام و بی‌حرکت در آب نشسته‌اند.
کلی، مدیر سازمان Fish & Game 1 نیوزیلند، می‌گوید: پرندگان به جای دست‌وپا زدن، شروع به بال زدن در آب می‌کنند تا خود را به جلو برانند، یک ضربه پروانه‌ای عجیب. سم درون دریاچه روی اندام‌ها اثر می‌گذارد و به اعصابی که در اندام‌ها و طول بال‌ها قرار دارند، حمله می‌کند. سپس ماهیچه‌های گردن ضعیف می‌شوند و می‌گیرند؛ درنتیجه پرنده‌ها ناتوان از تحمل وزن سر، به سمت جلو خم می‌شوند، زیر آب می‌لغزند و غرق می‌شوند. کلی می‌گوید: «این تالاب به آرامی در اطراف ما در حال نابودی است. ما شاهد وقوع این تغییرات عظیم بوده‌ایم.» همان‌طور که او بر روی چمن‌های خط ساحلی رودخانه ایستاده است، آب زرد مایل به قهوه‌ای آهسته و مات جریان دارد. در پایین‌دست، یک ماهی کپور مرده شناور است و با درخشش فلس‌های نارنجی و سفید، به سطح آب می‌آید.
پرندگان وانگامارینو، یک تالاب آب شیرین به وسعت هفت هزار هکتار در Waikato، در جزیره شمالی نیوزیلند، در اثر شیوع بوتولیسم، در نتیجه مرگ‌ومیر دسته‌جمعی ماهی‌ها، که ناشی از سیل، شکوفایی جلبک‌ها و سطوح بالای آلاینده‌هاست، کشته می‌شوند. منطقه وایکاتو به عنوان نیروگاه لبنیات نیوزیلند شناخته می‌شود و بیش از 25 درصد شیر این کشور را تولید می‌کند. این صنعت مدت‌هاست با سطوح بالای نیتروژن در آبراه‌ها مرتبط بوده است- روان‌آب حاصل از کود مورد استفاده برای کشت چمن در تمام طول سال و پساب گاوهایی که در آن چرا می‌کنند.
هایدن سولومون، یکی از افراد محلی، می‌گوید: «این فقط مربوط به زندگی پرندگان و ماهیگیری نیست. غم‌انگیزترین بخش برای ما این است که ببینیم آب می‌میرد، زیرا این آب است که زندگی می‌بخشد.» سولومون که روزها در آب بود و پرندگان مرده را از باتلاق بیرون می‌کشید، گفت: «احساس می‌کنید در یک فیلم ترسناک هستید. دیدن هر موجود زنده‌ای که خودش را غرق می‌کند، منظره خوشایندی نیست. شما همه این لاشه‌های شناور را در اطراف خود دارید و آب، تقریباً سیاه است.»
اکنون در بخش‌هایی از وایکاتو، آن آب به سم تبدیل شده است. در جاده بالای تالاب، در سواحل دریاچه Waikare، یک هشدار رسمی نصب شده که روی آن نوشته است: «ممکن است لمس آب دریاچه ناامن باشد. از هرگونه فعالیتی که شامل تماس پوست با آب است خودداری کنید.» Waikare به عنوان یکی از آلوده‌ترین دریاچه‌های جهان رتبه‌بندی می‌شود و هر بار که طوفان رخ می‌دهد، آب‌های آن به تالاب‌هایی از جمله وانگامارینو هدایت می‌شود.
پی‌نوشت:
یک سازمان تاسیس‌شده به‌وسیله شکارچیان تفریحی است که پرندگان آبزی و پرندگان شکاری را مدیریت می‌کند. مدیریت این پرندگان شامل تنظیم قوانینی است که شکارچیان چه تعداد پرنده و در چه زمانی از سال می‌توانند شکار کنند. از گونه‌های پرندگان می‌توان به اردک، قو، قرقاول و بلدرچین اشاره کرد.
