دست‌های آلوده
محیط‌زیست کشورها چگونه آلوده شدند؟
جواد حیدریان: رنگ آسمان کشورها شاید شاخصی برای تشخیص آلودگی اقتصاد آنها هم باشد. آسمان آبی نشانه پاکی ساختارهاست. از سوخت گرفته تا تکنولوژی خودروها، از تولید در صنایع تا برداشت از معادن. همه اینها به نحوی رخسار آسمان را کبود می‌کنند. اما آلودگی در محیط‌زیست تنها به هوا مربوط نیست. آلودگی خاک از مهم‌ترین نمونه‌های آلودگی و یکی از خطرات اساسی تمدن بشری است. آلودگی آب از همه اینها بدتر است. اما خط ربط همه آلودگی‌ها را می‌توان به نحوی در اقتصاد کشورها جست‌وجو کرد. با این حال باید موقعیت جغرافیایی و اقلیمی سرزمین‌ها را نیز لحاظ کرد اما این مورد از این جهت تفاوت دارد که دخالت طبیعت در شکل‌دهی آلودگی برای مثال آلودگی گردوغبار بعضی مواقع از حوزه دخالت‌های انسانی فراتر می‌رود. اما واقعیت این است که حتی در سرزمین‌های خشک و نیمه‌خشک مثل خاورمیانه و شمال آفریقا که این سال‌ها کانون تولید گردوغبار بوده‌اند نیز دخالت توسعه ناپایدار در ایجاد چشمه‌های تولید گردوغبار دست در دست کم‌بارشی و تغییرات آب‌و‌هوایی و اقلیمی گذاشته است. در نتیجه می‌توان به روشنی دریافت که مدیریت سرزمین از جنبه‌های رشد اقتصادی و شکل توسعه در مدیریت آلودگی‌ها موثر است. آلودگی‌های ناشی از تولید انواع زباله، آلودگی‌های شیمیایی و نفتی و صنعتی، آلودگی‌های مرتبط با آب و خاک و هوا و حتی در دهه‌های اخیر آلودگی فضا و اعماق اقیانوس‌ها همه دست‌پخت انسان و نحوه فعالیت اقتصادی و سبک زندگی در کشورهای مختلف است. بی‌شک کشورها سهم یکسانی در تولید آلودگی ندارند. کشورهای مختلف در دوره‌های متعدد آلودگی‌هایی را ایجاد کرده‌اند که گاه تا همین اکنون استمرار داشته‌اند. اما قطعاً همه کشورها مسوولیت حقوقی جدی در مدیریت اقتصادی خود برای کنترل آلودگی محیط‌زیست دارند. امروزه هند، چین، کشورهای نفتی خلیج‌فارس، آفریقا، کشورهایی در آسیای مرکزی و جنوبی، کشورهایی در شرق اروپا، آمریکای جنوبی و حتی آمریکای شمالی به نحوی به آلودگی زمین کمک کرده‌اند. تولید زباله‌های هسته‌ای و شیمیایی و صنعتی در اروپا و آمریکا و انتقال آن به کشورهای فقیر آفریقایی در ازای خدمات یا منابع محدود مالی از جمله بدترین تصمیمات کشورهای توسعه‌یافته در مدیریت آلودگی زمین است.
کشورهای جهان چگونه به سمت تولید آلودگی بیشتر پیش رفته‌اند؟ طبیعی است برای پاسخ به این پرسش باید نحوه چیدمان توسعه و روند مدیریت اقتصادی کشورها را نگاه کرد. غالباً کشورها با مصرف منابع آلودگی را به خاک، آب‌و‌هوا و اخیراً به دریاها و فضا انتشار می‌دهند. خاک و آب کشورها اگر به مواد سمی آلوده شود اساساً فاتحه کشاورزی و سپس حیات زیستی در آن را باید خواند. آلودگی هوا اکنون در شهرهای بزرگ و صنعتی که مدیریت درستی در آنها صورت نمی‌گیرد، سالانه جان ده‌ها هزار نفر را می‌گیرد. پرسش اینجاست که سیاست‌های اقتصادی چگونه آلودگی محیط‌زیستی را تشدید می‌کند؟
