پیشبینی رشد منفی جمعیت
ظریف: موشک مهم است اما مردم مهمتر هستند
محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه، در هفتمین نشست گفتوشنود پیرامون «نظم جهانی و سیاست خارجی ایران» با موضوع «ایران پسابرجام و آینده نظم جهانی» گفت: همیشه گفتم موشک بسیار مهم است اما مردم مهمتر هستند و مردم، ایران را در قرنهای گذشته نگه داشتند، هر که به ایران حمله کرده نتوانسته ایرانی را شبیه خودش کند، برای این توان ارزش قائل شویم، بنابراین عامل عمده قدرت خود را حفظ کنیم. آنگونه که دنیای اقتصاد گزارش داده: یکی از مسیرهای آن این است که مردم را از نظر اقتصادی تامین کنیم. برای این کار سرمایه ایرانی برای ساخت ایران کافی است اما سرمایه نیاز به امنیت دارد که راه آن مقابله با رانت و فساد است. اولویت دوم تقویت بنیه نظامی است. مرحله سوم افزایش روابط با کشورهای منطقه است و اینکه اجازه ندهیم فاصله اهداف آنها و اسرائیل توسط خود ما پر شود. ضرورت دیگر اینکه گفتوگو کنیم. همین جنگ اخیر با گفتوگو تمام شد. بالاخره یکی ساعت ۴ صبح تماس گرفت و گفت ما نمیزنیم آن یکی هم گفت ما هم نمیزنیم، جنگ با گفتوگو تمام میشود اما بهتر است این گفتوگو وقتی انجام شود که اهرم قدرت داریم. وی در پاسخ به دو سوال پیرامون ضرورت پاسخ دردآور به آمریکا و حرمت سلاح هستهای گفت: من هم دوست دارم کاری کنم آمریکا خیلی دردش بیاید، اما چه اقدامی انجام بدهیم که پاسخ آمریکا ما را بیشتر درد نیاورد و ما هم بتوانیم پاسخ او را بدهیم؟ ما هزار تن کیک زرد داریم که ۵۵۰ تن مربوط به زمان پهلوی است که از آفریقای جنوبی وارد کرد، ۷۰ تن هزینه کرده بودیم برای هشتهزارکیلویی که در برجام گفتیم تحویل میدهیم اما به جای آن ۷۰ تن ۴۵۰ تن از روسیه کیک زرد تحویل گرفتیم، هزار تن کیک زرد چند بمب هستهای میشود؟ نمیخواهم درباره معادلات بازدارندگی هستهای که شامل تنوع ابزارهای پرتابی هست هم صحبت کنم، ما در عالم واقعیت صحبت میکنیم، داشتن بمب هستهای یعنی چه؟ اینکه رهبری بر حرمت سلاح هستهای فتوا میدهند صرفاً براساس معادله مذهبی نیست بلکه براساس معادله راهبردی هم هست. راجع به تواناییهای واقعی صحبت کنیم نه چیزی که در عالم خیال میگوییم.
نجات دریاچه ارومیه
محمدرضا عارف، معاون اول رئیسجمهور، در جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با اشاره به اینکه چالش و بحران دریاچه ارومیه مربوط به یک استان نیست و این مسئله ملی باید با راهحلهای ملی نیز حل شود، تاکید کرد: راهی جز اجماع نخبگانی برای نجات دریاچه ارومیه وجود ندارد و از دانشگاهیان، نخبگان و کارشناسان برجسته این حوزه انتظار داریم نقد همراه با پیشنهاد و راهکار ارائه دهند. آنگونه که ایسنا گزارش داده: معاون اول رئیسجمهور خاطرنشان کرد: اگر احیا و نجات دریاچه ارومیه مسئلهای ساده بود در دورههای قبل نیز چنین جلساتی تشکیل شده بود و این مسئله حل میشد. جالب است کسانی که خود در گذشته مسئولیت داشتند اکنون نقد میکنند البته با کمک دانشگاهیان و برجستگان علمی و با یک عزم ملی امید به حل این چالش داریم. وی با قدردانی از دانشگاههای شریف و تهران در کنار دانشگاههای منطقه شمال غرب برای ارائه راهکارهای علمی و عملیاتی نجات دریاچه ارومیه ادامه داد: باید با توجه به مشکلات و شرایط کشور و همچنین شرایط اقلیمی سالهای گذشته مسئله دریاچه ارومیه حل شود چراکه بر این باوریم که موجودی زنده و بانشاط به نام دریاچه ارومیه داریم و باید اثربخشی آن را در کل کشور ببینیم. عارف با اشاره به تبعات خشکی این دریاچه در کوتاهمدت برای زمینهای حاصلخیز شمالغرب کشور و همچنین سایر استانها با توجه به مسیر وزش باد، تغییر اقلیم، برداشت بیرویه آب بالادست و پاییندست سدها و مخازن آبی حوضه آبریز دریاچه، توسعه بیرویه زمینهای کشاورزی و حفر چاههای غیرمجاز را از مهمترین عوامل دامن زدن به خشکی دریاچه ارومیه برشمرد و بیان کرد: اصلاح الگوی کشت، برخورد با حفر چاههای غیرقانونی، جلوگیری از برداشتهای غیرمجاز و بهرهگیری از تواناییهای تشکلهای مردمی از مهمترین راهحلهای مهم و کوتاهمدت در نجات دریاچه ارومیه است. عارف برداشت بیرویه آب از سدها و همچنین توسعه زمینهای کشاورزی را از دیگر عوامل مهم خشکی این دریاچه دانست و گفت: با وجود همه اقدامات برداشتهای بیرویه ادامه دارد و با وجود مسدودسازی چاههای غیرمجاز، چاههای جدیدی حفر میشود که باید نظارتها و برخوردهای لازم برای اجرای مصوبات این کارگروه در این زمینه افزایش یابد. وی با تاکید بر اینکه احیا و زنده ماندن دریاچه ارومیه مهمترین مسئله کشور است، گفت: وزارت جهاد کشاورزی اصلاح الگوی کشت در منطقه حوضه آبریز این دریاچه را بهطور جدی پیگیری کند و استانداران نیز با قاطعیت اجرا کنند.
دو انحلال بحثبرانگیز
خبری که ابتدا زمزمهاش در محافل تخصصی شنیده میشد بهصورت رسمی اعلام شد: «سازمان ملی هوش مصنوعی» منحل میشود و مسئولیتهای آن به ستادی ویژه زیر نظر معاون اول رئیسجمهور واگذار خواهد شد. همزمان شورای عالی اداری مصوبهای منتشر کرد که مطابق آن سازمان امور عشایر هم در چهارچوب برنامه کوچکسازی دولت در وزارت جهاد کشاورزی، ادغام میشود. این دو تصمیم همزمان یکی درباره نهادی در حوزه فناوری پیشرفته و دیگری درباره نهادی ریشهدار در حوزه کشاورزی و فرهنگ، واکنشهای فراوانی برانگیخت. آنگونه که سازندگی گزارش داده: پیشنهاد تشکیل یک نهاد مرکزی برای ساماندهی توسعه هوش مصنوعی در ایران اوایل دولت سیزدهم مطرح شد. هدف، قرار دادن ایران در جمع ۱۰ کشور برتر جهان در این حوزه بود. بهار ۱۴۰۳ سازمان ملی هوش مصنوعی زیر نظر ریاستجمهوری افتتاح شد. اما مسئولان این سازمان به فاصله چند ماه از فعالیت از «حیات نباتی» و «احتضار» سازمان سخن گفتند. علیرضا قشقاوی، معاون توانمندسازی زیستبوم سازمان صریحاً اعلام کرد که سازمان بودجه ندارد، بسیاری از نیروهای نخبه رفتهاند و تضاد منافع دستگاهها آن را به بنبست کشانده است. به گفته او، چندصدایی میان معاونت علمی ریاستجمهوری، وزارت ارتباطات و نهادهای دیگر باعث شد هیچ نهادی مایل نباشد، نقش راهبری به این سازمان جدید واگذار شود، بنابراین منابع مالی پراکنده و سرنوشت سازمان مبهم ماند. سخنگوی دولت نیز اذعان کرد روند تثبیت سازمان بهکندی پیش میرفت و دولت نمیخواست بدنه اداریاش بزرگتر شود. فاطمه مهاجرانی در پاسخ به خبرنگاران گفت: «سازمان، دولت را بزرگ میکند، بوروکراسی ایجاد میکند و تثبیتش زمانبر است»؛ از اینرو جمعبندی دولت این بود که کار هوش مصنوعی در قالب یک ستاد زیر نظر معاون اول و با دبیری معاونت علمی دنبال شود. این ستاد بناست بدون تشکیلات رسمی و با تمرکز بر پروژههای زیرساختی، عقبماندگیها را جبران کند. منتقدان معتقدند منحل کردن نهادی که قرار بود برای هماهنگی سیاستهای هوش مصنوعی ایجاد شود، سیگنال منفی به جامعه علمی و صنعتی میفرستد. در رابطه با سازمان امور عشایر در مجلس، نمایندگان فیروزآباد و تنگستان این تصمیم را «نابودی عشایر، هویت یک قشر، تولید و امنیت مرزها» خواندند و از رئیسجمهور خواستند، دستور توقف مصوبه را بدهد. آنها یادآوری کردند که عشایر ایران با سابقهای پرافتخار در انقلاب و دفاع مقدس بیش از ۱۱ هزار شهید تقدیم کردهاند و حالا این قشر زحمتکش به جای تقدیر با انحلال نهاد متولی مواجه است. نماینده فیروزآباد از دولت خواست به سراغ دستگاههای بیخاصیتی برود که هزینهزا هستند، نه نهادی که نیازهای عشایر را پیگیری میکند.
سرمایهگذاری در شهرهای پایدار و زیستپذیر
شینا انصاری، معاون رئیسجمهور و رئیس سازمان محیط زیست، در پیامی به مراسم بزرگداشت روز جهانی اسکان بشر، گفت: سرمایهگذاری در شهرهای پایدار و زیستپذیر، نهفقط حفاظت از طبیعت، بلکه تضمین عدالت بیننسلی است؛ عدالت میان انسان امروز و انسان فردا. در متن پیام شینا انصاری آمده است: این روز فرصتی است برای تامل در رابطه میان انسان، محیط زیست و فضاهای زیستی که ما در آنها زندگی میکنیم. آنگونه که ایرنا گزارش داده: وی افزود: روز جهانی اسکان بشر دهههاست که در نخستین دوشنبه ماه اکتبر با ابتکار سازمان ملل متحد گرامی داشته میشود و این فرصت در حقیقت یادآور این نکته بنیادین است که مسکن، نهتنها یک نیاز فیزیکی، بلکه یک حق انسانی و اجتماعی است. سازهای که بیش و پیش از یک سازه فیزیکی، باید تامینکننده نیازهای معنوی انسان به مامن و محل آرامش باشد. انصاری در این پیام آورده است: حق بر سکونتگاه مناسب و ایمن در بستر شهرها تنها زمانی تحقق مییابد که محیط زیست پیرامون آن پایدار، ایمن و سالم باشد. سهگانه آب، خاک و هوا چونان مثلثی تاثیرگذار بر همه وجوه زیست شهری سایه میافکند و تصور شهرها مستقل از سپهر محیط زیستی حاکم بر آن هرگز ممکن نیست. وی افزود: شهرها بهعنوان مرکز زندگی انسانی، امروزه بیش از هر زمان دیگری با چالشهای چندوجهی روبهرو هستند؛ رشد شتابان جمعیت شهری، مصرف فزاینده انرژی، آلودگی هوا، بحران پسماند، کمبود منابع آب، فرسایش خاک، فرونشست زمین و پدیده تغییر اقلیم، تنها بخشی از این تهدیداتاند.
پیشبینی منفی شدن نرخ رشد جمعیت ایران از سال 1445
ایران در حال تجربه گذار جمعیتی است؛ به این معنا که با کاهش نرخ باروری، افزایش امید به زندگی و رشد سالمندی، ساختار سنی جمعیت در حال تغییر است. کودکانی که در دهههای ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ به دنیا آمدند، اکنون وارد میانسالی شدهاند و بهزودی به سالمندی میرسند. پیشبینی میشود که از حدود سال ۱۴۴۵، نرخ رشد جمعیت ایران منفی شود. آنگونه که ایسنا گزارش داده: در چند دهه گذشته، ایران دگرگونیهای عمیقی در ساختار سنی خود تجربه کرده است. این تحولات عمدتاً حاصل کاهش سریع نرخ باروری از اوایل دهه ۱۳۷۰، افزایش امید به زندگی و حرکت نسلهای پرجمعیت زادوولد دهه ۱۳۶۰ به سمت میانسالی و سالمندی است. این روند، ساختار سنی کشور را به سوی سالخوردگی جمعیت سوق میدهد و پویاییهای تازهای در رفتار اقتصادی گروههای سنی مختلف ایجاد میکند. یکی از شاخصهای مهم برای تحلیل تغییرات ساختار سنی جمعیت، نرخهای رشد سهمی ویژه سنی است. این شاخص نشان میدهد هر گروه سنی خاص با چه سرعتی نسبت به کل جمعیت رشد یا کاهش یافته است. براساس دادههای موجود در سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۵، گروه سنی ۳۰ تا ۴۹ساله بیشترین سهم را در رشد جمعیت دارند. اما از سال ۱۴۰۵ تا ۱۴۲۰ این سهم کاهش مییابد و گروه سنی ۵۰ تا ۶۴ساله در مرکز تغییرات جمعیت قرار میگیرد. از حدود سال ۱۴۲۰ جمعیت سالمند (۶۵ تا ۸۴ سال) بهسرعت افزایش مییابد و پس از سال ۱۴۴۰، با رشد سریع سالمندان بالای ۸۵ سال مواجه خواهیم شد. طبق پیشبینی سازمان ملل از سال ۱۴۴۵ نرخ رشد جمعیت در ایران منفی میشود. ایران از پرباری کودکی (دهه ۱۳۶۰) به جوانی و میانسالی (دهه ۱۳9۵-۱۳8۵) حرکت کرده است.