فرصت ایران
آیا فرصت جایگزینی نفت ایران به جای نفت روسیه وجود دارد؟
بازار نفت در هفته‌های اخیر با اخبار و حوادث متناقض و متنافری روبه‌رو بوده است. دو ماه پیش، خبر تحریم تدریجی نفت روسیه توسط کشورهای اروپایی همزمان با انتشار اخبار مرتبط با احتمال احیای برجام که به گمانه‌زنی‌ها درباره ازسرگیری صادرات نفت ایران به اروپا دامن می‌زد، فضای رسانه‌ای دنیا را شکل داده بود، اما طی هفته‌های اخیر، پس از مدتی رکود و سکون در موضوع احیای برجام، خبر افزایش صادرات روسیه به چین که با تخفیف بیشتر نسبت به نفت صادراتی ایران به چین همراه است، باعث شده از میزان صادرات ایران به چین که در ماه‌های گذشته با روند صعودی همراه بود، کاسته شود؛ افزایشی که در خلال مذاکرات برای احیای برجام محقق شده بود.
در سوی دیگر، ارزیابی‌های متاخر از کاهش تقاضای جهانی نفت خبر می‌دهند و گزارش‌های متعددی (به‌ویژه از سوی آژانس بین‌المللی انرژی و اوپک) در پیش‌بینی‌های جدید خود، میزان تقاضای سال 2022 را کاهش داده‌اند. دلیلش هم تورم سرسام‌آور و اختلالات زنجیره تامین در کشورهای مختلف، تلاش اتحادیه اروپا برای کاهش واردات از روسیه و برنامه‌های جدید آنها برای توسعه انرژی‌های پاک و افزایش واردات نفت و گاز از کشورهای آفریقایی، همچنین قرنطینه‌های دامنه‌دار در چین به‌ویژه در بندر بسیار مهم شانگهای بوده است. اما در سوی دیگر ماجرا، تولید کمتر از تعهدات کشورهای عضو اوپک‌پلاس، التهاب بازار نفت را حفظ کرده و سطح قیمت‌ها را همچنان بالا نگه داشته است.
تولید کل کشورهای اوپک‌پلاس که به دلیل کاهش تولید روسیه، عملکرد ضعیف مستمر در آنگولا و نیجریه و اختلالات بندری که تولید و صادرات قزاقستان را تحت تاثیر قرار داده است، حدود 7 /2 میلیون بشکه در روز پایین‌تر از سطح هدف‌گذاری‌شده است، بدترین ماه را از نظر نظم تولید در دوره پس از همه‌گیری در اوپک‌پلاس رقم زده است. البته لیبی اعلام کرده که ممکن است میادین نفتی و بنادر بسته‌شده این کشور به زودی بازگشایی شوند. اما آن هم نمی‌تواند این میزان کسری عرضه را جبران کند.
همچنین گازپروم روسیه، شرکت‌های تابعه سابق خود در اروپا را تحریم کرده است. گازپروم تحریم‌هایی را علیه واحد آلمانی سابق خود و همچنین مالک بخش لهستانی خط لوله یامال اعمال کرده که ممکن است باعث تشدید تنش‌ها میان اتحادیه اروپا و روسیه شود.
در چنین شرایط نسبتاً پیچیده‌ای، بایدن هم تحریم‌های ناشی از بند ۱۲۴۵ قانون دفاع ملی سال ۲۰۱۲ آمریکا را تمدید کرد. کاخ سفید در بیانیه‌ای اعلام کرد که بایدن به این نتیجه رسیده است که «عرضه کافی نفت و فرآورده‌های نفتی از کشورهایی غیر از ایران وجود دارد تا امکان کاهش قابل توجه حجم نفت و فرآورده‌های نفتی خریداری‌شده از ایران یا از طریق موسسات مالی خارجی را فراهم کند».
به نظر می‌رسد که این اقدام بایدن در پاسخ به مسوولان ایرانی است که اعلام کرده بودند با وجود تداوم تحریم‌ها، میزان صادرات نفت ایران افزایش یافته و پول آن هم به شکل کامل دریافت می‌شود. اما به نظر می‌رسد بیانیه کاخ سفید همه ماجرا نیست و احتمالاً بیشتر یک سیاست اعلامی برای تحت تاثیر قرار دادن ایران است تا یک سیاست واقعی مطابق با اتفاقات بازار انرژی دنیا. چه‌بسا که همزمان با رکوردزنی قیمت سوخت خودروها در ایالات متحده و تداوم قیمت‌های سه‌رقمی نفت خام، کنگره آمریکا هم به دنبال گذراندن قانونی علیه کشورهای عضو اوپک است.
از آنجا که قیمت بنزین در آمریکا به بالاترین حد خود رسیده است، برخی از قانونگذاران به دنبال احیای قانون نوپک هستند که به دادستان کل ایالات متحده اجازه می‌دهد از اوپک یا کشورهای عضو آن به دلیل رفتار ضدتراست شکایت کند. در صورت تصویب لایحه نوپک بازار نفت با هرج‌ومرج بیشتری مواجه خواهد شد و قیمت‌های بالای 200 دلار چندان عجیب نخواهد بود. اما موضوع مهم این است که دلیل پیگیری و مطرح شدن دوباره این قانون، تقاضای بالاتر نسبت به عرضه کشورهای عضو اوپک‌پلاس است.
تقریباً دو دهه است که اشکال مختلفی از لایحه نوپک در کمیته‌های کنگره بررسی شده‌اند که البته هرگز از بحث‌های کمیته خارج نشده است. این بار اما موضوع از کمیته‌ها فراتر رفته و هفته گذشته، کمیته قضایی سنای ایالات متحده قانون موسوم به منع کارتل‌های تولید و صادرات نفت را تصویب کرد. البته باید به این مساله هم اشاره شود که قیمت‌های بالای نفت در مقطع فعلی در میان‌مدت به نفع ایالات متحده است. چراکه شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل در آمریکا را دوباره به تحرک وامی‌دارد و بر میزان تولید نفت این کشور می‌افزاید.
با این حال، با توجه به تداوم بحران در اوکراین و اراده غرب برای تحریم تدریجی نفت روسیه و شکاف بالا در میزان تعهدات کشورهای عضو اوپک‌پلاس و تولید واقعی آنها، یکی از مهم‌ترین گزینه‌ها برای کاهش التهابات بازار، همچنان توافق ایران و آمریکا برای احیای برجام و جایگزینی نفت ایران با نفت حذف‌شده روسیه در اروپاست. به‌ویژه اینکه روسیه نیز میزان صادراتش به تی‌پات‌های چینی را افزایش داده و به میزان کمی جایگزین نفت ایران در بازار چین شده است. طی هفته‌های گذشته، اتحادیه اروپا از تصمیم برای تصویب بسته ششم تحریم‌ها علیه روسیه خبر داده که به نظر می‌رسد تحریم واردات نفت از این کشور را هدف قرار داده است. اما با توجه به اعتراض مجارستان، هنوز اجماعی میان اعضای این اتحادیه صورت نگرفته است.
به نظر می‌رسد که طولانی شدن روند توافق احتمالی برای احیای برجام، فرصت خوب قیمت‌های بسیار بالای نفت را از ایران بگیرد و بیش از همه به نفع روسیه باشد تا مانع اجماع کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای تحریم روسیه شود. از یک‌سو ایران کشوری قابل اعتماد برای متحدانش بوده و در مواقع بحران، پشت آنها را خالی نکرده و از سوی دیگر، با حذف ارز 4200تومانی، درگیر مسائل اقتصادی در داخل کشور است و در صورت تداوم توأمان فشار از سوی بایدن برای کاهش صادرات نفت ایران و افزایش صادرات با تخفیف روسیه به چین، شرایط برای رفع کسری بودجه ایران دشوارتر خواهد بود.
در چنین شرایطی، تصمیم‌گیری دشوار شده و قدرت چانه‌زنی هم کاهش می‌یابد، اما با توجه به نمایش جدیت غرب در تحریم نفتی روسیه و تداوم درآمدهای بالای صادراتی نفت و گاز روسیه در دو ماه گذشته، فرصت جدیدی هم برای ایران ایجاد می‌شود تا پس از سفر انریکه مورا به کشور، دوباره لغو تحریم‌ها را نزدیک ببیند.
