سیگنال‌های جدید

یک ماه پیش قیمت نفت برنت به بالای 86 دلار رسید تا در آستانه زمستان، نگرانی‌های کشورهای واردکننده نفت و گاز برای تامین سوخت موردنیاز خود مضاعف شود. تقریباً نفت 80‌دلاری عادی شده بود و کمترکسی حدس می‌زد که فعلاً قیمت نفت کاهش چشمگیری پیدا کند. اما یک روز پس از اینکه مقامات سازمان جهانی بهداشت از شناسایی سویه جدیدی از ویروس کرونا در آفریقای جنوبی خبر دادند، قیمت نفت حدود 10 دلار سقوط کرد. نفت خام برنت از بالای 80 دلار به حدود 72 دلار در هر بشکه کاهش یافت و قیمت وست‌تگزاس‌اینترمدییت در کمتر از 24 ساعت به 68 دلار در هر بشکه سقوط کرد که حدوداً 16 دلار کمتر از قیمت ابتدای نوامبر آن بود. پیش از آن هم آمریکا اعلام کرده بود که 50 میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک نفت خود را برای تعادل‌بخشی به بازار نفت و کاهش قیمت آن آزاد خواهد کرد. حالا همه نگاه‌ها به سوی اوپک‌پلاس دوخته شده است تا مشخص شود نظر روسیه و عربستان درباره وضعیت امروز بازار نفت چیست و آیا مطابق پیش‌بینی‌ها اوپک‌پلاس با ظهور نوع جدید ویروس کرونا و ریسک‌های تبعی آن و عرضه ذخایر استراتژیک آمریکا و متحدانش در بازار، تعهد افزایش ماهانه 400 هزار‌بشکه‌ای سابق خود را کنار خواهد گذاشت و سیاست افزایش تدریجی عرضه را متوقف خواهد کرد؟ شرایط امروز که چنین مسیری را نشان می‌دهد، مگر آنکه در پس این صحنه، توافقات و تعاملات دیگری رقم خورده باشد.

آزادسازی ذخایر استراتژیک نفت

زمانی‌که قیمت نفت به 85 دلار در هر بشکه رسید، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های اعلامی آمریکا برای کاهش قیمت نفت و فرآورده، استفاده از بخشی از ذخایر استراتژیک 600 میلیون‌بشکه‌ای این کشور بود. وزیر انرژی ایالات متحده حدوداً یک ماه پیش گفته بود همه چیز آماده امضای بایدن است تا بخشی از ذخایر استراتژیک نفتی این کشور به بازار عرضه شود. البته آزادسازی ذخایر استراتژیک عموماً در مواقع اضطراری همچون جنگ، آتش‌سوزی و طوفان انجام شده و نه برای کاهش قیمت نفت. اما برای دموکرات‌ها افزایش قیمت بنزین در کشور، یک عامل نگران‌کننده برای انتخابات پیش‌رو و احتمالاً یک موقعیت اضطراری تلقی شده است که به این تصمیم رسیده‌اند. آمریکا اعلام کرد که همراه با هند، ژاپن، کره جنوبی و انگلستان، بخشی از ذخایر استراتژیک خود و در مجموع 5 /71 میلیون بشکه نفت را وارد بازار خواهند کرد تا قیمت نفت و به‌تبع آن فرآورده‌های نفتی ازجمله بنزین و دیزل را کاهش دهند. در روزهای پیش از تعطیلات شکرگزاری در آمریکا مقداری نفت ‌ترش از ذخایر استراتژیک به پالایشگاه‌ها عرضه شد که این نفت به‌دلیل داشتن گوگرد بالاتر، چندان مقبول پالایشگاه‌ها نیست. این اقدام آمریکا، نمادین به نظر می‌رسید و موفق نشد بر قیمت‌ها تاثیر بگذارد. حتی روز پنجشنبه 25 نوامبر، قیمت نفت افزایش یافت اما فردای این اقدام، قیمت‌ها افت کردند و بزرگ‌ترین سقوط یک‌روزه قیمت نفت از آوریل 2020 ثبت شد.

چهارمین پنجشنبه ماه نوامبر هرسال جشن شکرگزاری در آمریکا برگزار می‌شود و بازارهای سهام ایالات متحده روز پنجشنبه به‌دلیل تعطیلات شکرگزاری بسته‌اند. بنابراین در شرایط نقدینگی پایین در بازار نفت در زمان جشن شکرگذاری در ایالات متحده، قیمت‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

البته عرضه ذخایر استراتژیک ممکن است اثر مطلوب و موردنظر بایدن را نداشته باشد. چراکه بازیگر اصلی نفت، در دوره حاضر، اوپک‌پلاس است که می‌تواند با توقف افزایش تدریجی ماهانه یا حتی کاهش عرضه، دوباره ورق را به نفع خود برگرداند. خیال عربستان و روسیه هم تاحدود زیادی بابت بازگشت نفت شیل راحت است و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف در آمریکا نمی‌توانند به سطح تولید قبل از همه‌گیری بازگردند. بنابراین، اوپک‌پلاس می‌تواند متناسب با عرضه نفت ذخایر از سوی آمریکا و متحدانش، در تصمیمات آتی خود برای تولید و عرضه نفت تجدیدنظر کند. ضمن اینکه نباید فراموش کرد که آزادسازی برنامه‌ریزی‌شده 50میلیون‌‌بشکه‌ای نفت آمریکا یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد. قرار است تا پایان آوریل، 32 میلیون بشکه نفت خام از ذخایر استراتژیک عرضه شود و فروش 18 میلیون بشکه نیز طی چند ماه بعد از آن محقق شود. کمیسیون اقتصادی اوپک تخمین می‌زند که انتشار نفت ذخایر توسط ایالات متحده و شرکایش باعث افزایش مازاد عرضه نفت در سه‌ ماه اول سال 2022 می‌شود و مسیر را برای عرضه کمتر اوپک‌پلاس هموار می‌کند.

 با این‌حال، چنان‌که گفته شد این آزادسازی ذخایر عامل اصلی کاهش شدید قیمت نفت نبود و یک عامل مهم دیگر که طی دو سال گذشته به یک متغیر کلیدی موثر بر قیمت نفت و گاز تبدیل شده، توانست قیمت‌ها را بشکند؛ سویه جدید کرونا.

سویه جدیدکرونا و افزایش نگرانی‌ها

قرنطینه‌های متناوب دو سال گذشته، تقاضای جهانی نفت را در بدترین شرایط تا 20 درصد کاهش داد. اما کاهش محدودیت‌های کرونایی، کاهش عرضه نفت توسط اوپک‌پلاس و بازگشت صنایع به تولید بالاتر، به بهبود قیمت نفت انجامید و باعث شد قیمت نفت نسبت به زمان اعلام پیشرفت‌های واکسن کرونا در نوامبر سال گذشته، دو برابر شود.

با وجود اینکه نرخ واکسیناسیون در عموم کشورهای دنیا با افزایش قابل ملاحظه‌ای همراه بوده، انتشار خبر شناسایی «اومیکرون»، یک روز مانده به آخر هفته موسوم به بلک‌فرایدی، بازار نفت را به‌شدت تحت تاثیر قرار داد. گمانه‌زنی‌های مختلف درباره اثربخشی واکسن‌های مختلف روی سویه جدید کرونا و اعلام ممنوعیت پرواز از کشورهای آفریقایی به سقوط در عموم بازارها و افت قیمت نفت منجر شد.

ظاهراً سویه جدید به اروپا هم رسیده است و بریتانیا، آلمان، بلژیک و ایتالیا شناسایی نوع جدید را تایید کرده‌اند. پیش از این هم اروپا به‌دلیل افزایش موارد ابتلا، حتی در کشورهایی که پوشش واکسیناسیون بالایی دارند، در حالت آماده‌باش قرار داشت، اما این اخبار جدید، نگرانی از محدودیت‌های بیشتر را تقویت می‌کند که به سهم خود بر تقاضای نفت تاثیر می‌گذارد. دولت بریتانیا اعلام کرد که شش کشور آفریقایی را دوباره در لیست قرمز سفر انگلیس قرار داده و مسافران بریتانیایی که از ساعت 4 صبح روز یکشنبه 28 نوامبر از این کشورها بازمی‌گردند، باید قرنطینه شوند. ژاپن هم مرزهای خود را به روی همه مسافران خارجی بسته است. ارزش سهام شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نفت و گاز هم تحت‌تاثیر اومیکرون قرار گرفت. سهام شل، جمعه همزمان با کاهش قیمت نفت 5 /5 درصد و سهام بی‌پی 7 /6 درصد سقوط کرد.

هرچند بایدن اعلام کرده که سویه جدید نباید مایه نگرانی باشد، حقیقت این است که خبر سویه جدید کرونا بسیار بیشتر از سیاست‌های اعلامی او برای کاهش قیمت نفت موثر بوده است و این ایده تقویت می‌شود که دو سال بعد از آغاز شناسایی ویروس کرونا در دنیا، همچنان همه‌گیری کووید 19 بزرگ‌ترین عامل موثر بر مهار قیمت نفت است. اما خوشحالی بعضی برای کاهش قیمت نفت در اثر شناسایی سویه جدید کرونا بسیار زودگذر و اشتباه است. چراکه شیوع ویروس جدید خطرناک، با کاهش تقاضای انرژی، فعالیت اقتصادی کشورهای مختلف را نیز تضعیف می‌کند و این اتفاق خوبی برای بازارهایی که دوباره دارند جان می‌گیرند، نیست. بنابراین باید امیدوار بود مطابق گفته بایدن و فائوچی، این سویه آنقدرها خطرناک نباشد.

در همین اثنی، مورگان استنلی هم براساس وقایع جدید مرتبط با کرونا اعلام کرد که بازار نفت انتظار دارد نوع اومیکرون کرونا تقاضای نفت را در هفته‌های آینده کاهش دهد. این موضوع باعث شد تا مورگان استنلی پیش‌بینی قیمت برنت برای سه‌ ماه اول سال 2022 را از 95 دلار در هر بشکه به 50 /82 دلار کاهش دهد.

روز دوشنبه هفته گذشته، ورق کمی برگشت و به نظر می‌رسید که بازارها در حال بازگشت هستند. معامله‌گران، سرمایه‌گذاران و سفته‌بازان بازار نفت همزمان با انتشار اخباری که از نگرانی‌ها می‌کاست، باعث افزایش قیمت‌ها شدند. سازمان جهانی بهداشت روز یکشنبه اعلام کرد هنوز مشخص نیست که میزان سرایت یا عفونت اومیکرون بیشتر از سویه‌های قبلی از جمله سویه دلتاست. این مساله باعث شد تا در شروع هفته، قیمت برنت به بالای 76 دلار و قیمت وست‌تگزاس اینترمدییت به بالای 72 دلار در هر بشکه برسد. اما روز سه‌شنبه قیمت‌ها دوباره افت کردند.

واکنش اوپک‌پلاس

با اعلام آزادسازی ذخایر استراتژیک نفت، زمزمه‌هایی مبنی بر توقف افزایش تدریجی تولید اوپک‌پلاس هم مطرح شد. همزمان با انتشار این مطلب، روز دوم دسامبر جلسه اوپک‌پلاس برای تصمیم‌گیری درباره تداوم یا قطع افزایش 400 هزار‌بشکه‌ای برگزار شده است. احتمالاً این جلسه، خلاف نشست ماه نوامبر کوتاه نبوده و به‌دلیل مشخص بودن تصمیمات، نیم‌ساعته به پایان نرسیده است. با وجود اینکه اعضای اوپک‌پلاس تلاش کردند تا رشد تدریجی تولید و عرضه نفت خام را طی ماه‌های متوالی تداوم ببخشند، بعضی اعضا حتی نتوانستند تعهدات قبلی خود را عملی کنند و تلاششان برای افزایش تولید، توأم با موفقیت نبوده است. به همین دلیل، انتشار خبر آزادسازی نفت ذخایر آمریکا و متحدانش، بهترین بهانه برای اوپک‌پلاس است تا نه‌تنها به درخواست بایدن و رهبران هند و ژاپن برای افزایش تولید وقعی ننهند که حتی روند تدریجی افزایش تولید را هم متوقف کنند. دست‌کم پیش از برگزاری اجلاس اوپک‌پلاس، عربستان سعودی و روسیه اعلام کردند که در حال بررسی تعلیق سیاست افزایش تولید هستند. هرچند با افزایش قیمت نفت در روز دوشنبه 29 نوامبر اعلام کردند که نیازی به تصمیم‌گیری‌های عجولانه نیست.

اما وال‌استریت‌ژورنال دراین باره نوشت که دو تولیدکننده بزرگ نفت دنیا تمایل دارند افزایش تولید خود را متوقف کنند، ولی بعضی کشورها مثل امارات، دلیلی برای تغییر رویه نمی‌بینند. البته بعد از کاهش قیمت روز جمعه دو هفته پیش، این احتمال که عربستان و روسیه، امارات را متقاعد به همراهی کنند، وجود دارد.

اوپک اعلام کرده اگر 66 میلیون بشکه نفت (یا بنا به گزارش‌های دیگر 5 /71 میلیون بشکه) توسط ایالات متحده و متحدانش به عرضه جهانی اضافه شود، مازاد عرضه نفت جهانی در ژانویه 2022 به 3 /2 میلیون بشکه در روز و در فوریه به 7 /3 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. اگر ترس از کووید و کاهش تقاضای جهانی تابع آن را هم به این مازاد عرضه اضافه کنید، می‌بینید که دیگر جایی برای افزایش 400 هزاربشکه‌ای نفت در فصل اول سال 2022 وجود نخواهد داشت. بعضی معتقدند اگر قیمت نفت وست‌تگزاس اینترمدییت به زیر 70 دلار سقوط کند، اوپک‌پلاس دست به کار خواهد شد. روز سه‌شنبه 30 نوامبر این اتفاق رخ داد، اما قیمت چهارشنبه هم مهم است!

پیش‌بینی مورگان استنلی این بوده که نشست دوم دسامبر اوپک‌پلاس ممکن است افزایش ماهانه 400 هزار بشکه در روز تولید را متوقف کند. چراکه آنها نه ظرفیت این میزان تولید و نه دلیلی برای تشدید مازاد عرضه دارند.

اوپک به تنهایی 40 درصد از تولید جهانی نفت خام را به خود اختصاص داده است. ایالات متحده که بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان است، حدود 6 /18 درصد را به خود اختصاص داده است. بعد از آنها روسیه با حدود 12 درصد از عرضه جهانی نفت قرار دارد که طی سال‌های گذشته همکاری تنگاتنگی با اوپک داشته است. بنابراین، اوپک و روسیه با هم، بدون احتساب تولیدکنندگان آسیای مرکزی، نیمی از تولید نفت جهان را برعهده دارند.

در واقع، اگر کاهش شدید قیمت‌ها اوپک‌پلاس را تحت شرایطی قرار دهد تا تولید و عرضه نفت خود را محدود کنند، سیاست بایدن به ضد‌خود بدل شده و علاوه بر اینکه بخشی از ذخایر استراتژیک آمریکا و متحدانش از بین رفته، روند افزایش تولید اوپک‌پلاس هم متوقف شده و این خلاف چیزی است که بایدن در تعقیبش بود.

پیش از اعلام آزادسازی از سوی بایدن، او تلاش زیادی کرد تا عربستان را متقاعد کند که تولید اوپک‌پلاس را بیشتر کنند. اما عربستان این پیشنهاد را نپذیرفت و هشدار داد که کووید 19 همچنان عنصر ناشناخته‌ای است که تاثیرات زیادی در بازار خواهد داشت و تولیدکنندگان نفت نباید در افزایش نرخ تولید عجول باشند، وگرنه ممکن است چرخ‌های بازار دوباره از کار بیفتند و همه برنامه‌ها به‌هم بریزد.

وضعیت تولید و مصرف‌کنندگان بزرگ نفت دنیا

تولید عربستان سعودی، امسال مسیر ثابتی را طی نکرده است. به دلیل اشباع بازار نفت در اثر شیوع کووید 19 و جنگ قیمت نفت با روسیه، تولید این کشور در سال 2020 به 9 میلیون و 180 هزار بشکه در روز کاهش یافت. اما آخرین داده‌های ماهانه بازار نفت نشان می‌دهد که تولید عربستان به 9 میلیون و 795 هزار بشکه در روز رسیده است که مشابه تولید این کشور در سال 2019 و پیش از شیوع ویروس کروناست. در واقع، به نظر می‌رسد که ظرفیت تولید عربستان تقریباً همین است و اساساً امکان تولید بیشتر توسط عربستان کم است.

در سوی دیگر ماجرا و در میان واردکنندگان نفت دنیا، موقعیت ایالات متحده نسبت به سایر مصرف‌کنندگان عمده نفت نظیر چین، هند، ژاپن و کره جنوبی متفاوت است. در حالی که آمریکا بزرگ‌ترین کشور مصرف‌کننده نفت جهان است، همزمان بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان هم هست. ایالات متحده بنا به قیمت‌ها و میزان API نفت موردنیاز پالایشگاه‌ها، بخشی از نفت خود را صادر و مقدار زیادی هم وارد می‌کند.

بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی، ایالات متحده به‌طور متوسط روزانه 5 /11 میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که در مقایسه با بالاترین میزان تولید این کشور یعنی 1 /13 میلیون بشکه در روز در سال گذشته بسیار کمتر است. میزان واردات نفت آمریکا نیز در ماه آگوست شش میلیون و 234 هزار بشکه بوده است.

منبع اصلی واردات نفت خام ایالات متحده، کاناداست. ایالات متحده در سال 2020 به طور متوسط 13 /4 میلیون بشکه نفت در روز از کانادا وارد کرده است. دومین تامین‌کننده بزرگ نفت خام آمریکا مکزیک است که روزانه 550 هزار بشکه نفت به این کشور صادر کرده است. بنابراین، بخش عمده واردات نفت آمریکا از آمریکای شمالی و مرکزی تامین می‌شود. این اعداد در آگوست 2021 کمی تغییر کرده‌اند؛ میزان واردات از کانادا به سه میلیون و 670 هزار بشکه کاهش داشته اما واردات از مکزیک از 600 هزار بشکه بیشتر بوده است. عربستان سعودی و روسیه هم در سال 2020 به‌ترتیب، 540 هزار و 520 هزار بشکه در روز به آمریکا صادرات نفت داشته‌اند که این میزان در آگوست 2021 به 357 و 311 هزار بشکه کاهش یافته است. در همین حال، چین باید نزدیک به 11 میلیون بشکه در روز و هند باید 85 درصد نفت خام مصرفی خود را وارد کنند که بخش عمده آن از کشورهای عضو اتحاد اوپک‌پلاس است. بنابراین، سیاست‌های اوپک‌پلاس، بر چین و هند، بسیار بیشتر از آمریکا اثرگذار است. البته این بدان معنا نیست که ایالات متحده تحت تاثیر تصمیمات اوپک‌پلاس نیست. هر تغییری که در قیمت برنت ایجاد شود، بر قیمت نفت خام وست‌تگزاس اینترمدییت آمریکا اثر می‌گذارد. اما شرایط بازار نفت و نوع تعامل با اوپک‌پلاس بر وضعیت چین و هند تاثیر بیشتری دارد. در چنین شرایطی چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت دنیا هنوز رضایت نداده تا به تبعیت از ایالات متحده، از ذخایر استراتژیک نفت خود برای تعادل‌بخشی به بازار استفاده کند.