سهم رعیت
چرا بودجه خرج نیازهای مردم نمی‌شود؟
محسن جلال‌پور: هیچ نوشته یا خطابه‌ای به‌اندازه سکانس معروف تقسیم بودجه در سریال «قهوه تلخ» اقتصاد سیاسی بودجه را در ایران توصیف نمی‌کند. «داموس‌الملک» در حال تقسیم پول (اختصاص بودجه) بین درباریان و رعیت است و این کار را با روشی جالب انجام می‌دهد. کیسه‌های واقعی پول میان درباریان تقسیم می‌شود و صندوق رعیت خالی می‌ماند. وقتی از او سوال می‌کنند که چرا صندوق رعیت خالی مانده؟ می‌گوید: «سهم رعیت را که نقدی نمی‌دهیم؛ حواله‌شان می‌کنیم.» اینکه طنز است اما مگر واقعیت بودجه غیر از این است؟ سال‌های طولانی است که درآمدهای کشور به‌صورت عمده، صرف اموری غیر از تحرک‌بخشی به اقتصاد و تامین کالای عمومی می‌شود. در حقیقت هزینه‌های بسیار گزاف دولت و نهادهای بی‌شماری که از درآمدهای اندک کشور سهم می‌خواهند مانع ایفای نقش دولت در ایفای تعهدات ضروری و عرضه کالای عمومی می‌شود. به همین دلیل سهم مستقیم مردم از کیک بودجه بسیار ناچیز است و نکته مهم‌تر اینکه در بودجه‌های ما، انسان و دردهای او کمتر مورد توجه سیاستگذار قرار می‌گیرند و کار به گونه‌ای دشوار شده که حتی دولت قادر به تامین مایحتاج ضروری شهروندان و تامین داروی بیماران خاص هم نیست. احتمالاً ویدئوی مجادله پسر نوجوان مبتلا به SMA با فرمانده نیروی‌انتظامی را در شبکه‌های اجتماعی دیده‌اید؛ آنجا که پسر خوش‌صحبت و شجاع دردمندانه اعتراض می‌کند که چرا دولت بیماران خاص را فراموش کرده و برای تامین داروی مورد نیاز آنها هیچ سهمی در نظر نمی‌گیرد. سال‌های طولانی است که دولت در ایفای کارکرد تامین کالای عمومی دچار مصائب زیاد است. به این دلیل که طی سال‌های اخیر، منابع فزاینده و قابل‌توجهی از بودجه جاری، صرف مصارفی چون صندوق‌های بازنشستگی و تامین کسری بودجه شده و پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده نیز مجموعه ابرچالش‌های بازنشستگی، آب، محیط‌زیست و... فشارهای سنگین‌تری را به بودجه وارد کنند. در حقیقت آنچه از بودجه جاری پس از کسر هزینه‌های یادشده باقی می‌ماند، موید آن است که دولت در تامین کالای عمومی با فشار قابل توجهی مواجه بوده و هست و بودجه‌های تدوین‌شده توسط دولت‌ها نیز نتوانسته برای تحقق این کارکرد بودجه چاره‌اندیشی کند.
