اسب سرکش بوروکراسی

 حسین جلالی: «امروز نظام اداری-اجرایی ما اسب سرکشی شده که هیچ‌کس حریفش نیست. ... یک قوه قدرتمندتر از همه ما [روسای سه قوه] این نظام بوروکراسی است که [در میان خودشان] منافع مشترک پیدا کرده‌اند، با قوانین نانوشته اما مستحکم. یعنی وزیر ما، وکیل ما تا بخواهد در هرکجا در این چهار سال سوار کار بشود از همان لایه اول، دوم رد نمی‌شود به لایه‌های بعدی- آنها کار خودشان را انجام می‌دهند.» این اولین باری نیست که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، نظام اداره کشور را به اسب سرکشی تشبیه کرده که کار و هدف خودش را پیش می‌برد و زور کسی نیز به آن نمی‌رسد. او در ادامه این سخنرانی مثالی هم می‌زند که قابل توجه است. گویا وزیر اقتصاد در صبح همان روز، در مجلس حاضر شده بود و از لزوم حذف بودجه برخی از شرکت‌های دولتی صحبت کرده بود. قالیباف گفت: «سازمان برنامه و بودجه هم همین را می‌گوید. رئیس کمیسیون بودجه ما، آقای حاجی‌بابایی هم همین را می‌گوید، توی مجلس گفتم، من هم همین را می‌گویم. اما جالب است که هر چهارتای ما همین الان برای سال ۱۴۰۱ همه این شرکت‌ها را آوردیم [در بودجه و] همه هم دوباره اینها را تایید می‌کنیم. معلوم است که آنها خیلی قوی‌تر از ما هستند [چرا که] در عین حال که ما می‌گوییم اما [در نهایت] کاری را که آنها می‌خواهند برایشان انجام می‌دهیم.»

پدیده‌ای که قالیباف به آن اشاره می‌کند برای کشور مهم و کلیدی است. بگذارید از زاویه‌ای دیگر به موضوع بپردازیم. به یاد بیاورید سالیان گذشته که هنوز در حافظه جمعی ما زنده است، برخی از ارکان‌ انتخابی افرادی را به خود دید که برای حل و اصلاح برخی از مشکلات کشور به میدان آمده بودند. اگر از کنار اکثریتی بگذریم که واقعاً فکر (ایده) خاصی نداشتند -‌ به‌تعبیر دقیق‌تر نظریه‌ای برای فهم مشکلات و بعد از آن کنش اصلاحی نداشتند‌ - معدودی بودند که نظریه هم داشتند. آنها به موفقیت‌های چشمگیری دست نیافتند و برخی از 

مشکل این بود که آنها قدرت لازم را برای پیشبرد برنامه‌های خود نداشتند. برخی گمان می‌کردند توازن قدرت در کشور به سمتی رفته که دیگر نمی‌توان امیدوار بود این جنس بازیگران بتوانند منشأ اصلاح شوند چراکه هم آنان قدرت لازم را نداشتند و هم حریف به راحتی می‌توانست مانع از موفقیت آنان شود. اما حرف‌های رئیس مجلس برشی جدید از واقعیت را پیش‌روی اهل اندیشه گذاشته است.

در این پرونده می‌خواهیم به نظام ادارای کشور توجه کنیم. از اهمیت ذاتی آن برای بهروزی و رفاه کشورها بگوییم و از چرایی ناکارآمدی آن در ایران. نظام اداری-اجرایی یک کشور عملاً ظرفیت دولت است برای پیشبرد برنامه‌های خود و وقتی این نظام دچار ناکارآمدی شدید می‌شود حتی بهترین ایده‌ها هم امکان پیش رفتن ندارد.