کارفرما باش

  محمدحسین شاوردی: تاکید دوباره حسن روحانی بر خروج نظامیان از اقتصاد در حالی طی هفته گذشته بازتاب‌های بسیاری داشت که در ماه‌های اخیر شاهد تمایل بخش‌هایی از نیروهای نظامی برای ورود به صنعت خودرو و کمک به رفع مشکلات این بخش بودیم. مساله‌ای که بازهم ناهماهنگی در بدنه دولت را هویدا کرده و ضرورت توجه به تذکرات اقتصاددانان را یادآور می‌شود. مفهومی که عباس آخوندی این موضوع را ماه گذشته از خلال مصاحبه با یکی از مجلات مورد تاکید قرار داده و ضعف اصلی دولت را فقدان نظریه راهبردی در مدیریت اقتصاد اعلام کرده است. این یعنی بی‌توجهی به کیفیت مداخله صنایع نظامی در صنعت خودرو، ممکن است وضعیتی متزلزل‌تر را برای این بخش در سال 98 رقم زند. با اینکه نباید سخنان اخیر معاون وزیر دفاع درباره مداخله بخش‌های تکنولوژیک دفاعی در صنعت خودرو را به دیده سوءظن نگریست اما این اظهارنظر لزوم توجه به ابعاد مداخله دولت و صنایع دفاعی در اقتصاد ایران را یادآوری می‌کند. اینکه شیوه مداخله به گونه‌ای باشد که در کنار رفع مشکلات قطعه‌سازان و خودروسازان، سطح رقابت کاهش پیدا نکرده و چشم‌انداز انحصار در اقتصاد ایران بیشتر نشود.

این مساله و تمرکز روی آن به این دلیل است که انحصار بزرگ‌ترین عامل حذف پویایی از یک صنعت است و بخش اعظمی از نیروهای بازار را که عامل اصلی توسعه و رشد سطح تولید در صنعت خودرو ایران هستند، در چهار دهه اخیر به خود درگیر کرده است. مشکلی که برای پرهیز از گسترش ابعاد آن، لازم است درکی دقیق از اثرات انحصار بر صنعت خودرو در ایران و جهان داشته باشیم و از چارچوب‌های نهادی دولت برای رفع معضلات صنعت خودرو شناخت کافی داشته باشیم. با این نگرش، ورود بخش‌های دفاعی نظام به صنعت خودرو تنها زمانی می‌تواند به توسعه سیستماتیک صنعت خودرو منجر شود که حد و حدود انحصار و رقابت در نظر گرفته شده و نقش صنایع نظامی بر مبنای تجربیات جهانی تعریف شود. از آنجا که از حدود پنج دهه قبل، سیاستگذار با هدف غلبه بر مشکلات تکنولوژیک و ساختاری صنایع ملی، سازمانی با گستردگی و توان کارشناسی ایدرو را خلق کرده، نباید دوباره در دام تناقضات گرفتار شد. خاصه اینکه می‌توان با خلق مدلی هوشمند، ضمن استفاده از توان فنی بخش‌های دفاعی، از گسترش انحصار نیز جلوگیری کرد. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر درک می‌شود که بدانیم در هیچ یک از مدل‌های متعالی جهانی که به توسعه‌یافتگی صنعت خودرو منجر شده، صنایع دفاعی نقش تولیدکننده یا عرضه‌کننده را برعهده نداشته و عمده تولیدات این بخش هم مصرف سازمانی و داخلی داشته است. البته در کشورهای صاحب سبک در صنعت خودرو، این موضوع حتی یک گام جلوتر رفته و خودروسازان بزرگ در مقام پیمانکار یا مجری طرح، به تولید محصولاتی بر مبنای استانداردهای بخش‌های نظامی مبادرت کرده و نتیجه نیز کاملاً موفقیت‌آمیز بوده است. از این‌رو بهترین شیوه‌ای که می‌توان برای مداخله صنایع دفاعی در خودروسازی ایران در نظر گرفت، مشاوره و کارفرمایی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی است که منفعت عمومی را به همراه آورد.