فرسایش مرگبار

  جواد حیدریان: بحران آب شاید مهم‌ترین معضل محیط ‌زیست و منابع طبیعی ایران است. فرسایش خاک نیز به شدت ایران را تهدید می‌کند. خطری که البته بخشی از دلایل بروز آن نحوه مصرف و مدیریت آب و شیوه مدیریت سرزمین و توسعه در ایران است و بخش دیگر به ساختار زمین‌شناسی و وضعیت طبیعی سرزمین برمی‌گردد. فرسایش خاک در ایران البته عمدتاً متاثر از نحوه مدیریت انسان بر سرزمین است. بر اساس داده‌های غیررسمی ایران بالاترین نرخ فرسایش خاک جهان را به خود اختصاص داده است. خاک بستر حیات است. آب نیز مایه حیات. اما به نظر می‌رسد مدیریت سرزمین در ایران به دلیل رعایت نکردن الزامات پایدار و نادیده‌انگاری تخریب منابع، کشور را به مرز فروپاشی اکوسیستمی هدایت کرده است. «7 /16 تن در هکتار در سال فرسایش ویژه در کشور اتفاق می‌افتد. اگر این عدد را ضرب و تقسیم کنیم به حدود دو میلیارد تن در سال فرسایش خاک از نظر وزنی در کشور می‌رسیم.» این عدد قطعی فرسایش خاک در کشور امروز روی میز تمامی مقامات تصمیم‌گیر و سیاستگذار وجود دارد. اما آیا آگاهی از چنین بحران کشنده‌ای توانسته نحوه سیاستگذاری و توسعه در ایران را با توانمندی سرزمینی و ظرفیت‌های اکولوژیک هم‌تراز کند؟ پاسخ منفی است.

پیشتر رئیس گروه تحقیقات و مهندسی حفاظت از آب و خاک گفته است: میانگین سالانه فرسایش خاک در جهان 2 /2 تن در هکتار است. این در حالی است که در ایران متوسط سالانه فرسایش خاک در کشور با توجه به بررسی‌های اخیر حدود 5 /16 تن در هکتار است و این نشان می‌دهد که بیش از هفت برابر میانگین جهانی در ایران خاک فرسایش می‌شود.

جهانبخش میرزاوند، مدیرکل دفتر امور خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز تاکید کرده است که «فرسایش خاک در دیمزارهای ایران در دنیا رکورددار است. به‌خصوص که اختلاف مالکیت بین مردم و دولت موجب کشت بدون برداشت در اراضی دیم و فرسایش خاک شده است». او البته تاکید کرده است: «چالش‌های خاک در سراسر دنیا وجود دارد و ما نیز مستثنی از این امر نیستیم. با وجود این چالش‌های اصلی ما فرسایش خاک، آلودگی خاک، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، کمبود و فقر ماده آلی خاک و کاهش باردهی و حاصلخیزی خاک است.»

سال‌هاست درباره افزایش نرخ فرسایش خاک در ایران از یک‌سو و تولید کانون‌های فرسایش بادی هشدار داده می‌شود اما به نظر می‌رسد راه‌حلی وجود ندارد. از سویی به نظر می‌رسد اقتصاد ایران بر پایه مصرف منابع حیاتی از جمله آب و خاک استوار است. فشار به منابع به نابودی ظرفیت‌های زیستی در ایران منجر شده است. آیا فرسایش خاک ایران موجب فروپاشی ساختار اقتصادی متکی به منابع نخواهد شد؟ برای کنترل مرگ خاک در ایران چه راهکارهایی وجود دارد؟ تکلیف کشاورزی با افزایش فرسایش خاک در ایران چه خواهد شد؟