ایستاده بر مسند
کریستالینا جورجیوا چگونه بحران‌های اقتصادی و اجتماعی را مدیریت کرد؟
گاهی قوانین و عرف جامعه هم مقهور ژن‌های موروثی می‌شوند. با این اوصاف است که نواده یک انقلابی مشهور در کشوری نه‌چندان پیشرفته و مدرن، سرانجام راهی برای رسیدن به قله رویاهایش پیدا می‌کند؛ هر چند در سایه حکومت کمونیستی رشد کند و در دانشگاهی به نام کارل مارکس درس بخواند. «کریستالینا جورجیوا» که حالا بیشتر به خاطر ریاست صندوق بین‌المللی پول در جهان شناخته می‌شود، راهی طولانی و نه‌چندان هموار را برای تکیه کردن به این مسند طی کرده است تا نه‌تنها اولین زن، بلکه اولین شهروند اروپای شرقی باشد که به چنین جایگاهی می‌رسد. بلندپروازی‌های جورجیوا باعث شد که او در طول تمام دوران کاری و حرفه‌ای خودش و از همان ابتدا به سازمان‌ها و نهادهای جهانی و برجسته راه پیدا کند.
از صوفیه تا بانک جهانی
ستاره کریستالینا جورجیوا در سیزدهم ماه آگوست سال 1953 در کوهستان‌های غربی بلغارستان و در صوفیه پایتخت این کشور، درخشید. او خانواده‌ای تحصیل‌کرده و کارمند داشت و نوه «ایوان خاشوکی» انقلابی مشهور بلغارستان بود. پدرش مهندس عمران بود و مسوولیت نظارت بر پروژه‌های راه‌سازی دولتی را بر عهده داشت. کریستالینا دوره مقدماتی تحصیلاتش را در همان صوفیه و در قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین دانشگاه این شهر گذراند. او مدرک کارشناسی خود را در رشته اقتصاد سیاسی و جامعه‌شناسی از موسسه عالی اقتصاد کارل مارکس گرفت که حالا با نام دانشگاه اقتصاد ملی جهانی شناخته می‌شود. جورجیوا اما دوره دکترا را در رشته اقتصاد و در همین دانشگاه گذراند. او به سیاستگذاری‌های اقتصادی در حوزه محیط زیست علاقه‌مند بود و به همین خاطر رساله دکترایش را با عنوان «سیاستگذاری حفاظت از محیط زیست و رشد اقتصادی در ایالات متحده آمریکا» ارائه کرد. او این دغدغه و علاقه‌مندی را بعد از اتمام دوره دانشگاه هم دنبال کرد و در اواخر دهه 1980، تحقیقات پسادکترای خودش را در زمینه اقتصاد منابع طبیعی و سیاستگذاری محیط زیستی در مدرسه اقتصاد لندن و دانشگاه ام‌آی‌تی آمریکا، انجام داد. او صدها مقاله علمی در این زمینه و چندین کتاب در حوزه اقتصاد خرد نوشته است. کریستالینا جورجیوای 67ساله به زبان‌های بلغاری، انگلیسی و روسی کاملاً مسلط است و البته کمی هم زبان فرانسوی می‌داند. هر چند او بیشتر به خاطر مناصب مهم بین‌المللی‌اش شناخته می‌شود، اما مشاغل علمی و مشاوره‌ای را هم در دانشگاه‌های مختلفی از جمله دانشگاه ملی استرالیا، دانشگاه ام‌آی‌تی، دانشگاه شینهوا، دانشگاه ییل، دانشگاه هاروارد، مدرسه اقتصاد لندن و دانشگاه پاسیفیک جنوبی، بر عهده داشته است. جالب آنکه او با وجود یک فرزند همچنان سرگرمی‌های مورد علاقه‌اش را که سفر، نواختن گیتار و پختن غذاهای جدید است، دنبال می‌کند.
اولین تجربه کاری جورجیوا در گروه بانک جهانی بود و در جایگاهی که کاملاً در آن تخصص داشت. او از سال 1993 و به عنوان اقتصاددان محیط زیست در منطقه اروپا و آسیای مرکزی در این گروه مشغول به کار شد. جورجیوا در این سمت به خوبی درخشید و همین موضوع باعث شد تا در این نهاد، موقعیت‌های شغلی مختلفی را تجربه کند و در نهایت به جایگاه مدیر بخش محیط زیست آن برسد تا در این سمت استراتژی‌ها، سیاستگذاری‌ها و وام‌های زیست‌محیطی بانک جهانی را مدیریت کند. کریستالینا جورجیوا در این جایگاه بر حدود 60 درصد عملیات وام گروه بانک جهانی نظارت می‌کرد. او از سال 2004 تا 2007 به عنوان نماینده مقیم گروه بانک جهانی در فدراسیون روسیه، در شهر مسکو زندگی و کار کرد. بعد از آن دوباره به واشنگتن برگشت تا به عنوان مدیر بخش استراتژی و عملیات و توسعه پایدار این نهاد، انتخاب شود. آخرین سمت کاری جورجیوا در بانک جهانی دبیر و معاون ارشد این نهاد بود و مسوولیت ارتباط با اعضای هیات مدیران این نهاد و سهامداران بانک جهانی -دولت‌های عضو- را بر عهده داشت. او در این دوره روی اصلاح شیوه حکمرانی بانک جهانی و افزایش سرمایه‌های جنبی کار می‌کرد. بالاخره در ماه ژانویه سال 2010 بود که جورجیوا از تمایلش به کناره‌گیری از جایگاهش در بانک جهانی خبر داد و اعلام کرد برای ورود به کمیسیون اتحادیه اروپا این تصمیم را گرفته بود.
حضور موثر در کمیسیون اروپا
این اتفاق در واقع شروع دوره کاری سیاسی کریستالینا جورجیوا بود. هر چند دولت بلغارستان برای در اختیار گرفتن سمت رئیس بخش مدیریت بحران و کمک‌های انسانی اتحادیه اروپا، «رومانیا جلوا» وزیر امور خارجه وقت این کشور را به عنوان اولین گزینه پیشنهاد کرد، اما اعضای پارلمان اروپا صلاحیت او را تایید نکردند. به این ترتیب بود که دولت بلغارستان کریستالینا جورجیوا را به عنوان پیشنهاد بعدی خودش معرفی کرد. تنها چند روز بعد بود که «ژوزه مانوئل باروسو» رئیس کمیسیون اروپا با جورجیوا ملاقات و موافقتش از انتخاب او را اعلام کرد. باروسو در این دیدار گفت: «خانم جورجیوا دانش و تجربه‌های بین‌المللی خوبی دارد که به کمک آنها می‌تواند نقش موثری به عنوان یکی از اعضای کمیسیون اروپا داشته باشد.» در نهایت پارلمان اروپا صلاحیت جورجیوا را در ماه فوریه 2010 تایید کرد. او در همان ابتدا رسیدگی به وضعیت مردم هائیتی را در اولویت قرار داد؛ به‌خصوص برای تامین سرپناه، ارائه خدمات بهداشتی و سلامتی و البته بازگرداندن عملیات و خدمات دولتی به شرایط عادی تا شروع بازسازی و توسعه بلندمدت امکان‌پذیر شود. علاوه بر این، جورجیوا با اعضای پارلمان اروپا برای بهبود همکاری‌ها در راستای مقابله با چالش‌های نظامی و انسانی در هائیتی و لزوم افزایش بودجه برای کمک به آنها، به توافق رسید. در واقع او به دنبال افزایش تاثیرگذاری اقدامات اتحادیه اروپا و تاسیس گروه داوطلبان فعالیت‌های انسان‌دوستانه اروپا بود؛ دیدگاهی که با استقبال گرم اعضای پارلمان اروپا مواجه شد و بسیاری آن را ناشی از صداقت و عمق دانش کریستالینا جورجیوا دانستند. رفتار صلح‌آمیز و پایبندی او به مواضع اتحادیه اروپا، تحسین اغلب نمایندگان پارلمان را برانگیخت. این اتفاق برای شهروندان بلغارستان بسیار افتخارآمیز بود، تا جایی که جلسه تایید صلاحیت جورجیوا در پارلمان اروپا، از اغلب رسانه‌های داخلی بلغارستان به صورت زنده پخش شد.
او در طول دوره خدمتش به عنوان مسوول همکاری‌های بین‌المللی، کمک‌های انسانی و مدیریت بحران در کمیسیون اروپا، کمک کرد تا بزرگ‌ترین تخصیص بودجه برای کمک‌های انسانی در جهان انجام شود و اروپا را در این زمینه به قطب مهم و تاثیرگذاری تبدیل کرد. او همچنین بودجه مورد نیاز برای حمایت از پناهندگانی را که از دیگر کشورها به اروپا می‌آمدند، سه برابر افزایش داد. او کمک‌های نقدی و حمایت‌های اجتماعی لازم را به‌خصوص برای پناهندگان فراهم آورد و اقدامات موثری برای همکاری‌های انسان‌دوستانه با دیگر نهادهای فعال بین‌المللی انجام داد تا به این ترتیب به مدافع قوانین بین‌المللی در جهت دفاع از حقوق انسانی تبدیل شود. فعالیت‌های کریستالینا جورجیوا باعث شد در جریان زلزله ویرانگر هائیتی در سال 2010، اروپا بیشترین حضور فعالانه برای انجام کمک‌های انسانی را داشته باشد. بعد از این اتفاق، جورجیوا تلاش کرد تا اتحادیه اروپا در بحران‌های جهانی بعدی آن سال از قبیل زلزله شیلی و سیل پاکستان، کمک‌های نقدی و غیرنقدی موثری بکند. او همچنین در بحران سیل جنوب شرق اروپا که در ماه می سال 2014 اتفاق افتاد، اقدامات جدی و موثری برای کمک به کشورهای درگیر انجام داد و به‌خصوص درباره صربستان که در آن زمان به کمک مالی جدی نیاز داشت، وام بلاعوض یک میلیاردیورویی تخصیص داد. اقدامات بخش تحت مدیریت جورجیوا اما تنها محدود به کمک‌های در شرایط بحران نبود، او و تیمش برنامه‌های بلندمدت برای جلوگیری از بحران‌های احتمالی طراحی کردند تا استراتژی‌ها و آمادگی‌های لازم برای مقابله با آنها را داشته باشند. کریستالینا جورجیوا در این مقام به ایجاد و راه‌اندازی سه موسسه و نهادی که در پیمان لیسبون -یا معاهده اصلاحات فعالیت‌های اتحادیه اروپا- پیش‌بینی شده بودند، کمک کرد. با این اوصاف است که مرکز دانش مدیریت بحران، مرکز همکاری واکنشی اروپا و همچنین گروه داوطلبان فعالیت‌های انسان‌دوستانه اروپا به همت جورجیوا شکل گرفتند.
جورجیوا از سال 2014 به عضویت کمیسیون جهانی اقتصاد و آب‌وهوا درآمد. یک سال بعد و در ماه می سال 2015، «بان کی‌مون» دبیر کل وقت سازمان ملل متحد، او را به همراه «نظرین شاه پراک» به عنوان روسای مشترک پنل عالی تامین مالی فعالیت‌های انسان‌دوستانه، معرفی و انتخاب کرد. این اتفاق در حقیقت مقدمه‌ای برای شکل‌گیری اجلاس جهانی فعالیت‌های انسان‌دوستانه در سال 2016 بود که به دنبال نیاز به مشورت و حضور موثر کشورها برای توسعه و یافتن راهکارهای مناسب در بحران‌های انسانی، ایجاد شد. کریستالینا جورجیوا همچنین برای ایجاد بنیاد کودکان صلح اتحادیه اروپا هم پیشگام شد تا توجه دولت‌های جهان را به بخش آموزش در شرایط بحران جلب کند؛ موضوعی که حالا به یکی از اولویت‌های مهم تخصیص بودجه اتحادیه اروپا تبدیل شده است.
در سال 2014 رسانه‌ها اخبار و گزارش‌هایی منتشر کردند که نشان می‌دادند تعدادی از سفرای کشورهای اروپای غربی حمایت خود را از نامزدی کریستالینا جورجیوا برای در اختیار گرفتن سمت نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست‌های امنیتی، در کمیسیون اروپای تحت ریاست «ژان کلود یونکر» اعلام کردند. با این حال نامزدی جورجیوا برای این سمت به دنبال درگیری‌های داخلی و سیاسی کشورش و تا زمان سقوط دولت سوسیالیست بلغارستان، در هاله‌ای از ابهام بود. در ماه آگوست اما «گئورگی بلیزناشکی» نخست‌وزیر موقت بلغارستان نامزدی او برای جایگزینی با «کاترین اشتون» بریتانیایی را به صورت رسمی اعلام کرد. با آغاز ریاست یونکر بر کمیسیون اروپا، جورجیوا به سمت معاون ارشد بودجه و منابع انسانی انتخاب شد. او در این جایگاه باتجربه‌ترین و البته تنها معاون ارشد کمیسیون اروپا بود که هرگز در کشورش به وزارت نرسید. جورجیوا در نقش تازه‌اش، مسوول یک تیم 33هزار‌نفره از کارمندان بود و باید درباره چگونگی تخصیص بودجه اتحادیه اروپا در پارلمان اروپا، شورای اروپا و دادگاه حسابرسان اروپا، تصمیم می‌گرفت.
مبارزه با بحران اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا
گویا مسیر کریستالینا جورجیوا همچنان به سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی ختم می‌شد. در اکتبر سال 2016 او به عنوان اولین مدیرعامل بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه -که یکی از نهادهای مالی زیرمجموعه سازمان ملل متحد است- و بنیاد توسعه بین‌المللی انتخاب شد و کارش را در این دو نهاد از ابتدای سال 2017 آغاز کرد. یک سال بعد سهامداران بانک جهانی اعلام کردند که در راستای بعضی اصلاحات داخلی و سیاستگذاری‌های این نهاد برای تقویت امکانات و توانایی‌های آن در مبارزه با فقر جهانی در مناطقی از جهان که نیاز بیشتری به کمک و حمایت دارند، افزایش سرمایه 13 میلیارددلاری لازم است. جورجیوا نقش کلیدی و مهمی در بررسی و تایید این افزایش سرمایه بازی کرد؛ اتفاقی که بزرگ‌ترین افزایش سرمایه در تاریخ بانک جهانی به حساب می‌آید.
بحران‌های انسانی و اجتماعی همیشه دغدغه جورجیوا بوده‌اند و شاید به همین دلیل هم بود که در دوره حضورش در بانک جهانی تلاش کرد برابری جنسیتی در میان نیروها و کارمندان این نهاد را بهبود بدهد؛ تا جایی که تا سال 2020 نیمی از مشاغل مدیریتی در بانک جهانی در اختیار زنان بوده است. او همچنین طراح بسیاری از اصلاحات ایجادشده در بانک جهانی بود. جورجیوا نقش مهمی در اصلاح روند تعاملات بانک جهانی با بخش خصوصی و تامین سرمایه از این طریق داشته و همچنین به استفاده بیشتر از ابزارها و راهکارهای نوآورانه و جدید کمک کرده است. به این ترتیب بود که وقتی در ماه ژانویه سال 2019 «جیم یونگ کیم» رئیس گروه بانک جهانی از سمتش کناره‌گیری کرد، جورجیوا محتمل‌ترین و اولین گزینه جایگزینی بود. در نهایت او به عنوان رئیس موقت گروه بانک جهانی از ماه فوریه تا ماه آوریل فعالیت کرد. از سال 2019 تا 2020 او به همراه «بورگه برنده» و «پیتر ماورر»، در مجمع جهانی اقتصاد مسوولیت ریاست مشترک گروه عالی سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های انسان‌دوستانه را بر عهده گرفت.
در همین دوره بود که نام کریستالینا جورجیوا به عنوان مدیر بعدی صندوق بین‌المللی پول مطرح شد تا جایگزین «کریستین لاگارد» بشود که داشت آنجا را برای ریاست بانک مرکز اروپا ترک می‌کرد. جورجیوا تنها نامزد و گزینه مناسب برای این سمت و البته اولین شهروند از یک کشور در حال توسعه بود که به چنین جایگاهی می‌رسید. در واقع جورجیوا نمی‌توانست به این سمت انتخاب شود، چون طبق قانون مدیر صندوق بین‌المللی پول در زمان شروع دوره کاری خودش نباید بیشتر از 65 سال داشته باشد. با این حال فشار «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه باعث شد جورجیوا از این قانون مستثنی شود. به این ترتیب کار او در این سمت از اول اکتبر سال 2019 آغاز شد و تا سال 2024 ادامه خواهد داشت. شروع ریاست جورجیوا بر صندوق بین‌المللی پول با شروع بحران همه‌گیری کووید 19 همراه شد تا بزرگ‌ترین چالش دوره کاری او باشد. او سال گذشته و در آستانه نشست سالانه صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی اعلام کرد جهان در معرض شدیدترین بحران اقتصادی از زمان رکود بزرگ اقتصادی در دهه 1930 قرار دارد و پیش‌بینی کرد که درآمد سرانه 170 کشور جهان در این سال منفی شود. احتمالاً به همین خاطر هم بود که او یک گروه مشاوران خارجی را برای حل چالش‌های مربوط به سیاستگذاری در ارتباط با همه‌گیری ویروس کرونا و تاثیر آن بر اقتصاد جهانی، تشکیل داد. کریستالینا جورجیوا در اجلاس جهانی بهداشت امسال هم درباره تغییر اهداف و اقدامات عملی در راستای تامین نیازهای بودجه‌ای کشورها صحبت کرد و از طرح کمک 50 میلیارددلاری صندوق بین‌المللی پول برای مهار همه‌گیری کووید 19 در جهان خبر داد که در راستای آن دست‌کم 40 درصد از جمعیت کل جهان تا پایان سال جاری میلادی و 60 درصد از مردم دنیا تا پایان سال 2022، در برابر این بیماری واکسینه خواهند شد. او عمیقاً معتقد است که چنین اتفاقی به بهبود وضعیت اقتصادی جهان و رسیدن به روندی پایدار کمک خواهد کرد.
