اخبار جعلی و انتخابات
شبکه‌های اجتماعی چگونه سرنوشت یک کشور را تغییر می‌دهند؟
یکی از آزادترین مناطق آسیا از جنبه سیاسی و اجتماعی، تایوان است. با این حال عوام‌فریبی و خوراندن اطلاعات غلط به شدت در فضای مجازی این کشور رواج دارد. عده‌ای این را ناشی از روابط تاریخی و درهم‌تنیده تایوان با چین می‌دانند. در سال‌های اخیر با رنگ باختن اعتماد مردم به رسانه‌های سنتی، مداخلات سایبری نیز به طور فراگیر ریشه دوانده، و هکرهای مدنی سلطه خود را وسعت بخشیده‌اند. در این راستا انتخابات 2020 ریاست‌جمهوری تایوان جبهه‌ای پرتلاطم بود تا ارزش‌های دموکراتیک بار دیگر در بوته آزمایش قرار گیرد. مشارکت مردم در حمایت یا مقابله با آرمان‌های دموکراسی -نظامی که در آن فرد انتخاب‌شده از سوی مردم، اداره امور کشور را به دست می‌گیرد- تازگی ندارد. در سال 2018 محققی به نام کوانت با ارائه مفهومی با عنوان «مشارکت سیاه» دیدگاه‌های آرمان‌گرایانه دموکراسی را در برابر واقعیت‌های تاریک خبرسازی شهروندان قرار داد. مفهوم مشارکت تاریک اشاره به عوامل منفی تولید خبر دارد، شامل: ارسال پیام‌های توهین‌آمیز و ناروا، موج‌سواری روی بی‌اعتمادی‌ها و انتشار اطلاعات نادرست و اخبار جعلی. مطالعات اخیر این عوامل را با رشد پوپولیسم (عوام‌گرایی) در جهان غرب مرتبط دانسته‌اند؛ روند سیاسی که سایر نقاط جهان نیز از جمله تایوان از آن مصون نمانده‌اند. در انتخابات 2020 تایوان، هان کو-یو رقیب اصلی تِسای اینگ-وِن، رئیس‌جمهوری فعلی، اغلب با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا مقایسه می‌شد: از لحاظ تبدیل یک تاجر اقتصادی به یک سیاستمدار و همچنین نحوه استفاده از الفاظ سیاسی.
امروز پس از گذشت دو سال از طرح مفهوم و ویژگی‌های مشارکت تاریک، فضای سیاسی رسانه‌ها تحول یافته است. در دوگانه تاریک و روشن مشارکت سیاسی، نمونه تایوان دو ناحیه خاکستری را مرزبندی می‌کند. اول، هم انتشار و هم مقابله با اطلاعات نادرست توسط مردم انجام می‌گیرد. گفتنی است در مورد تایوان، اطلاعات نادرست عمدتاً به وسیله شهروندان چینی به جای کمپین‌های به رهبری دولت رواج می‌یافت. در حقیقت، در انتخابات تفاوت و واگرایی ایدئولوژی‌های سیاسی مختلف که ریشه در تاریخ دارند، نمایان می‌شود.
دوم، استفاده از ابزارهای دیجیتال برای مقابله با انتشار اطلاعات نادرست یک شمشیر دولبه است. «قانون ضدنفوذ» که دو هفته پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری تایوان به تصویب رسید، جنجال‌های فراوانی به دنبال داشت، جایی که منتقدان از تعصب‌گرایانه بودن آن ابراز نگرانی می‌کردند. رئیس سابق کمیسیون ارتباطات ملی تایوان، شخصی که ظاهراً به خاطر مخالفت با همین قانون استعفا داد، می‌گفت «گرچه اطلاعات نادرست دشمن جامعه آزاد و دموکراتیک است... اما مبارزه با آن نیز ممکن است به قیمت از دست رفتن همان جامعه تمام شود». به عنوان مثال در حالی که به نظر می‌رسد استفاده از فناوری به منظور تقویت سازوکارهای سیاسی به خصوص برای مقابله با مداخلات خارجی عاملی مثبت باشد، اما در عین حال ممکن است نشاط گفتمان‌های داخلی را تضعیف کند. در این رابطه سه محقق با نام‌های امیلیو فِرارا و هو-چون هِربرت چانگ از دانشگاه کالیفرنیا جنوبی و سامر حیدر از دانشگاه پنسیلوانیا آمریکا در مقاله‌ای انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 تایوان را از منظر سه پلت‌فرم اجتماعی شناخته‌شده مورد ارزیابی قرار داده‌اند: لاین، توئیتر و معبد حرفه‌ای فناوری (پلت‌فرم داخلی تایوان که تشابه زیادی به Reddit دارد). به اعتقاد نویسندگان این مقاله، هر پلت‌فرم جنبه منحصر به فردی از گفتمان‌های انتخاباتی را فاش می‌سازد. در این مقاله ابتدا انتشار اطلاعات نادرست به عنوان تهدیدی برای سه مولفه اصیل دموکراسی مفروض می‌شود: استقلال، فرد منتخب مسوولیت‌پذیر و همراهی مردم. سپس بازیگران مرتبط با مقررات رسانه‌ها زیر ذره‌بین قرار می‌گیرند؛ از حزب‌های سیاسی گرفته تا بازیگران معمولی‌تر. همان‌طور که در بخش‌های بعد خواهیم دید، اطلاعات نادرست (یا همان اخبار جعلی) همواره در انتخابات تایوان اثرگذار بوده است. با قدم نهادن در تاریخ می‌توان پی برد که تکنیک‌های مداخلات از ابزار مستقیم قدرت نظامی به دستکاری‌های دیجیتالی ماهرانه تحول یافته است. با این حال شناسایی دقیق منشأ اطلاعات نادرست وظیفه دشواری است و بستگی به میزان دسترسی به هر پلت‌فرم دارد. در عوض در این مقاله روی فهم موضوع گفتمان‌ها، مشارکت کاربران و چگونگی مشارکت آنها در مولفه‌های دموکراسی تمرکز شده است. پرسش‌ها و فرضیه‌های مقاله هم به این شرح است:
اول. پرسش: تا چه حد گفتمان‌ها، رفتار کاربران و انگیزه‌های سیاسی بین و درون پلت‌فرم‌های اجتماعی متفاوت است؟ ← فرضیه: توئیتر سطح بالاتری از کاربران خارجی را در‌بر دارد.
دوم. پرسش: در توئیتر، آیا نمونه‌هایی از اختلاف ژئوپولیتیک و همبستگی بین‌المللی مشاهده می‌کنیم؟ ← فرضیه اول. سطح بالایی از حمایت بین دو ملت تایوان و هنگ‌کنگ وجود دارد. فرضیه دوم: سطح بالاتری از رفتار شبیه روبات از کاربران چینی مشاهده می‌شود.
سوم. پرسش: کدام‌یک از اصول دموکراسی در مقابل اطلاعات نادرست آسیب‌پذیر است؟ فرضیه: پست‌های پیرامون تِسای (رئیس‌جمهور) و در نتیجه موضوعاتی که مرتبط با مسوولیت‌پذیر بودن مردم است، سطح بالایی از اختلاف نظر را میان کاربران چینی و کاربران شهری ایجاد خواهد کرد.
چهارم. پرسش: نقش رسانه‌های سنتی در گسترش اطلاعات نادرست چیست؟ فرضیه: بخش قابل‌توجهی از مقالات خبری شامل اطلاعات نادرست است، که با بی‌اعتمادی به رسانه‌های سنتی مطابقت دارد.
پیش‌زمینه روابط چین و تایوان
اختلاف میان چین و تایوان از سال 1949 میلادی آغاز شد. ژنرال چیانگ کای-شِک با شکست در برابر حزب کمونیست چین به جزیره -تایوان- عقب‌نشینی کرد و از آن زمان تاکنون تایوان به طور غیررسمی یک ملت مستقل بوده است. طی چهار دهه اخیر اختلافات قابل‌توجهی میان دو کشور در حوزه‌هایی همچون زبان، فرهنگ، حکمرانی و... وجود داشته است. بر اساس گزارش خانه آزادی، در سال 2019 فقط ژاپن در قاره آسیا نمره آزادی سیاسی بالاتر از تایوان داشت. دو حزب سیاسی اصلی در تایوان وجود دارد: «حزب ترقی‌خواه دموکراتیک» که تمایل بیشتری به اصول لیبرال، استقلال و هویت ملی تایوان دارد؛ «حزب کو مینگ تانگ» که البته باز هم یک حزب ملی‌گرا و لیبرال است، اما با توجه به حکمرانی آنها بر چین پیش از عقب‌نشینی 1949، به طور سنتی به روابط اقتصادی نزدیک‌تر با چین متمایل هستند. کاندیدای اصلی انتخابات تایوان همواره از این دو حزب بوده است، و انتخابات 2020 نیز از این قاعده مستثنی نبود. در این انتخابات تِسای اینگ-وِن از حزب ترقی‌خواه دموکرات تلاش می‌کرد از عنوان ریاست‌جمهوری خود دفاع کند، و برای این مهم رقابت هان کو-یو از حزب کو مینگ تانگ را پیش‌روی خود می‌دید. او که در سال 2004 به حزب ترقی‌خواه دموکرات پیوست در سال 2008 با انتخاب به عنوان رهبر حزب اولین زنی لقب گرفت که ریاست یک حزب را بر عهده می‌گیرد. تِسای اینگ-وِن در اولین تجربه رقابت ریاست‌جمهوری خود در سال 2012 مغلوب ما ئینگ-جئو شد، اما سرانجام با پیروزی در انتخابات 2016 بر مسند ریاست‌جمهوری تایوان تکیه زد. هان کو-یو در مقابل به خاطر گذشته نامتعارف و زمان کوتاه رسیدن به قدرت سیاسی سرگذشت متفاوت‌تری دارد. او که فعالیت سیاسی را از منشأ نامعلومی آغاز کرد به عنوان شهردار کائوهسیونگ، سومین شهر بزرگ تایوان، انتخاب شد. برای بیش از 20 سال این شهر مرکز طرفداری حزب ترقی‌خواه دموکرات بود و هیچ‌کس انتظار موفقیت هان را در آن نداشت. با این حال به لطف حمایت گسترده رسانه‌ها که به «موج هان» شهرت یافت هان کو-یو توانست با اختلاف ناچیز به عنوان شهردار این شهر انتخاب شود. شعار او ساده بود: «ثروتمند شوید؟» سیمای بدون مو و منحصر به فرد او نیز لقب «مرد عریان» را بر سر زبان‌ها انداخت. شش ماه پس از انتخابش به عنوان شهردار، او اعلام کرد برای رقابت ریاست‌جمهوری ثبت‌نام خواهد کرد. «موج هان» در بسیاری از جهات با جنبش «آمریکا را مجدد عظیم کن» دونالد ترامپ مقایسه می‌شد. موج حمایتی او در سراسر تایوان گسترش یافت و گروهی بزرگ و 2 /1 میلیون‌نفری از طرفداران وفادار هان شکل گرفت. هان کو-یو متوسل به رای روستاییان شد، اظهارات اقتصادی جسورانه‌ای را بیان می‌کرد و همچون دونالد ترامپ حضور پررنگی در رسانه‌های اجتماعی داشت.
مداخلات خارجی در تایوان
مداخلات خارجی چین بخش جدایی‌ناپذیر انتخابات تایوان به حساب می‌آید. این مداخلات از خط‌ونشان نظامی در سال‌های اخیر اَشکال جدید یافته است، نظیر شایعه‌پراکنی و انتشار اخبار جعلی توسط خوره‌های اینترنتی (ترول‌ها). برای فهم سازوکار اخبار جعلی در تایوان می‌توان به دو مورد اخیر اشاره کرد. در اولین مورد که پس از طوفان جِبی در ژاپن بود، یک گزارش در شبکه اجتماعی معبد حرفه‌ای فناوری منتشر شد مبنی بر اینکه چین شهروندان خود را از فرودگاه بین‌المللی اوزاکا تخلیه کرد. در ادامه گزارش آمده بود که اگر شهروندان تایوان نیز خود را چینی معرفی کنند، آنها هم از مهلکه نجات داده خواهند شد. پس از این گزارش موجی از انتقادها علیه ناتوانی دولت تایوان در حمایت از شهروندان خود شکل گرفت و به دنبال آن سو چی-چِنگ، سخنگوی وزارت خارجه این کشور، خودکشی کرد. پس از مرگ او مشخص شد که حزب کمونیست چین هم نتوانسته بود شهروندان خود را از محل طوفان تخلیه کند، و اصل گزارش که به دفعات در شبکه‌های اجتماعی منتشر و از سوی رسانه‌ها جنجالی شد، ساختگی بود.
مورد دوم به انتخابات میان‌دوره‌ای 2018 بازمی‌گردد، زمانی که ارواح اینترنتی جزیره موجی از ترس زیان اقتصادی، رکود و فساد دولتی به راه انداختند. اصطلاح ارواح اینترنتی اولین‌بار در شبکه اجتماعی معبد حرفه‌ای -شبکه اجتماعی داخلی تایوان- رواج یافت، و بعدها به طور گسترده توسط کاربران چینی برای القای حس ناامیدی به آینده اقتصادی تایوان به‌کار گرفته شد. در حالی که منشأ این اخبار جعلی غالباً از داخل چین است، اما این گمانه‌زنی‌ها اغلب توسط رسانه‌های سنتی تایوان برجسته می‌شوند. گرچه حزب کمونیست چین ممکن است حامی داستان‌های ناامیدکننده علیه تایوان بوده باشد، اما انتشار گسترده آن در ابتدا با ماجراجویی‌های احساساتی قلم به‌دستان تایوانی شعله‌ور می‌شود.
سخن پایانی
در ساعت 8 شب 11 ژانویه، نتیجه انتخابات 2020 تایوان مشخص شد: تِسای اینگ-وِن توانست از عنوان ریاست‌جمهوری خود دفاع کند و با بزرگ‌ترین حاشیه اختلاف تاریخ انتخابات تایوان پیروز شود. به‌رغم حجم بالای اطلاعات نادرست پیرامون کاندیداتوری او، اما نتیجه انتخابات چندان متاثر نشد. توضیح چرایی این اتفاق ممکن است ناسازگار به نظر برسد. همان‌طور که به تازگی تِمپِلمن در مقاله خود نشان داد سطح بالای بی‌اعتمادی به رسانه‌های چینی باعث شده است عموم مردم تایوان در برابر مواضع توجیه‌کننده چین مقاوم شوند. با این حال به‌رغم تاکید روزافزون به موضوعات داخلی همچون تقویت اقتصاد، اما انتخابات تایوان هرگز از مساله چین رهایی نیافته است. در این یادداشت مقاله‌ای از نظر گذشت که انتخابات 2020 تایوان را در دو حوزه خاکستری -در چارچوب مشارکت روشن و تاریک- زیر ذره‌بین قرار داد. اول، موضوع دیرینه تقابل ایدئولوژی سیاسی میان چین و تایوان؛ و دوم، که موضوع مهم‌تری شاید به نظر برسد بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال همچون روبات‌های کامپیوتری برای مقابله با اخبار جعلی که ممکن است باعث محدود شدن تنوع و نشاط گفتمان‌های سیاسی داخلی شود. هدف نخست مقاله هم فهم ابعاد مختلف تعاملات انتخاباتی از طریق تحلیل‌های به‌دست‌آمده از سه پلت‌فرم شبکه اجتماعی بوده است. در گام بعد نیز تلاش شد اختلاف‌نظرها پیرامون استفاده از ابزارهای دیجیتال برای مقابله با اخبار جعلی از منظر مشارکت شهروندان و گفتمان‌های سیاسی مورد ارزیابی قرار گیرد.
ارزیابی اطلاعات توئیتری نشان می‌دهد تِسای و حزب ترقی‌خواه دموکرات دست برتر را در کمپین‌های مجازی داشتند. تمرکز او عمدتاً روی جبهه‌های بین‌المللی و کاربرانی از همسایگان انگلیسی‌زبان و ژاپن بود. در کنار مشاهده همبستگی ملی میان هنگ‌کنگ، تایوان و تایلند، اما در سوی مقابل غالباً رفتارهای روبات‌مانند از جانب کاربران چینی رخ می‌داد. حجم بالای محتوای منتشرشده مربوط به رئیس‌جمهور تِسای در توئیتر نیز بیانگر آن است که یک اتفاق‌نظر ملی علیه کاربران چینی که اطلاعات نادرست ارسال می‌کنند، وجود دارد. در پلت‌فرم معبد حرفه‌ای فناوری -پلت‌فرم اجتماعی داخلی تایوان- گرچه هان کو-یو موضوع پرطرفدار گفتمان‌ها بوده است اما تِسای و حزب دموکرات بیشترین اختلاف‌نظر را به‌دست آوردند. نگاه دقیق‌تر به منشأ جغرافیایی پیام‌ها از مشارکت کاربران چینی در موضوعاتی نظیر هنگ‌کنگ و تِسای و خودداری آنها از ورود به موضوعات مربوط به هان کو-یو و کووید 19 پرده بر می‌دارد. این یافته‌ها حاکی از آن است که فعالیت کاربران چینی عمدتاً در راستای بی‌اعتبارسازی رئیس‌جمهور تِسای و در نتیجه به چالش کشیدن مسوولیت‌پذیری او بوده است. بررسی پلت‌فرم لاین هم یافته‌های مشابهی را آشکار می‌سازد، جایی که عمده استوری‌ها در مورد تِسای بود. حجم بالای اخبار جعلی مربوط به تِسای اینگ-ون، به خصوص از سوی منابع چینی، ممکن است توجیهی مستدل برای به تصویب رساندن قانونی همچون قوانین ضدنفوذ باشد. در 13 دسامبر 2019 شبکه اجتماعی فیس‌بوک به تنهایی بیش از 118 صفحه طرفداری، 99 گروه و 51 حساب کاربری حمایت‌کننده از هان کو-یو را پاک کرد. یکی از این صفحات بیش از 155 هزار و 443 عضو داشت. در حالی که برخی از اینها ممکن است اصول ارتباطی را نقض یا مداخلات خارجی را دنبال کرده باشند، اما مطمئناً روش تندروها سرکوب کردن حمایت‌های قانونی از هان بوده است. شاید اگر چینی‌ها آشکارا از هان کو-یو حمایت نمی‌کردند، اتفاقات بهتری برای او در انتخابات رقم می‌خورد. روبات‌های سیاسی می‌توانند در راستای تقویت گفتمان‌های دموکراتیک و پاکسازی پروپاگاندای خارجی مورد استفاده قرار گیرند، اما اگر بازیگران اصلی حزب‌های سیاسی باشند همان تکنولوژی‌ها می‌توانند باعث کاهش تنوع و پویایی نظرات سیاسی شوند. این امر به ویژه در نظام‌هایی که دو‌حزبی هستند همچون تایوان خطرناک خواهد بود.
با مطالعه مورد تایوان می‌توان میان اصلی‌ترین محورهای نظریه دموکراسی قیاس برقرار کرد: دولت در برابر راه‌حل‌های شهروندمحور؛ کنترل حکومتی در برابر استقلال. پیتر دالگرین در مطالعه سال 2000 خود چهار رکن فرهنگ مدنی را معرفی می‌کند: دانش، وفاداری به ارزش‌های دموکراسی، تجارت و امور عادی و هویت شهروندی. در نهایت باید گفت در بحبوحه شیوع عوام‌گرایی، شهروندان علاوه بر تولید خبر باید در بررسی صحت حقایق و ایجاد زیرساخت‌های اجتماعی نیز توانمند شوند تا امیدها به بارور شدن دموکراسی مبتنی بر مردم و تبلور شوق عمومی زنده شود.
