از تحریم به قهر

  صدف صمیمی: 24 ساعت پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1392، حسن روحانی با استقبال مردم مواجه و به خواست آنها رئیس‌جمهور شد. همان مردمی که پس از انتخابات و وقایع سال 1388 انتخابات‌‌ها (نماد مشارکت مردم و مشروعیت‌بخشی به حکومت) را تحریم کرده بودند. هنوز این چرخش رویکرد مردم از تحریم به حمایت جای بحث و بررسی دارد؛ اما نکته قابل توجه این است که به نظر می‌رسد در آن زمان سیاستمداران و کارشناسان دولتی به مطالبه مستتر در این چرخشِ رویکرد توجه نکرده و حضور مجدد مردم پای صندوق‌های رای را امری طبیعی قلمداد کردند. اما شاید باید بیش از اینها به فرصت مجدد مردم به مسوولان و بیان مطالباتشان از راه‌های قانونی موجود (پیگیری و رصد مطالبات از میان شعارها و برنامه‌های انتخاباتی)‌ اهمیت داده می‌شد. چراکه کمتر از یک دهه تحریم سیاسی به قهر سیاسی عمیق تبدیل شد. 

انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال 1398 سبب شد تا فعالان سیاسی به مفهوم قهر سیاسی اشاره کرده و از مسوولان بخواهند به عواقب و پیامدهای آن توجه کنند. اما کمتر از دو سال بعد، روند رد صلاحیت کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 نشان داد اراده‌ای برای درک این موضوع نیست و قهر سیاسی مردم با حکومت، برای دست‌اندرکاران اهمیت چندانی‌ ندارد. این جنس از قهر سیاسی که به‌نظر می‌رسد ریشه در قهر اجتماعی دارد (از سال 1396 کمپین‌هایی برای تشویق تحریم نهادهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در فضای مجازی آغاز شده بود) ادامه پیدا کرد و به وقایع اخیر پیوند خورد.

از قهر مردم با حکومت به عنوان یکی از مهم‌ترین بحران‌های اجتماعی یاد می‌کنند. جامعه‌شناسان معتقدند این چنین بحرانی همانند طوفانی است که زیرساخت‌های لازم برای ارتباط دوسویه میان مردم و حکومت را از بین برده و به قهقرا می‌برد.

گذر از تحریم (که شبیه نوعی هشدار سیاسی است) به قهر سیاسی (بی‌اعتمادی و بی‌توجهی به مسوولان) و رسیدن به اعتراضات فعلی، بحرانی است که خطرناک به‌نظر می‌رسد. در چنین شرایطی ساختارهایی که پیشتر در خدمت جامعه بوده‌اند اینک رو‌درروی یکدیگر صف می‌کشند تا طرف مقابل را با آنچه دارند، به زمین کوبیده و نابود کنند. در نتیجه، مشکلات اصلی که همچنان باقی است اما به آنها ستیز، نافرمانی، بی‌اعتمادی، خشونت، خواست برای تغییرهای بنیادین و شکاف عمیق نیز افزوده می‌شود. سرعت وقایع سیاسی-اعتراضی مردم از اوایل مهرماه امسال بالا بوده که همه آنها را نمی‌توان اغتشاش نامید. رسانه‌های داخلی در همین ایام به بررسی این اعتراضات پرداختند که با نگاهی کلی می‌توان از آنها به مفهوم قهر مردم با حکومت رسید. اینکه این قهر از چه موضع‌هایی ریشه گرفته،‌ چگونه رشد کرده و در آینده چه پیش خواهد آمد و عواقبش چیست، موضوع پرونده پیش‌رو است.